Katalog

18 ( IİV1IÜ1RİYKT minde"Dâıü'li/z"ıınvanı iletanınır. Ardından Moğollar ve Osmanlı yönetimi. Şehir uzun bir süre Osmanlı şehzadelerinin merke/ıdır. Buda,eğilimkuıumlarının yoğunlaşmasına ve saray erkânının ağıılığının hisscdilmesine nedcn olur. Gczgin G. Perrot, 1861 'de geldiği Amasya'dan "Anadolu'nun Oxford'u" olarak söz eder. Büyük Saray'a yerleşmesi muhtcmel gençler, imparatorluğun yönetimine kusursuz hazırlanmalıdır. Hcm önemli bir kültür merkezidir hem dc, iktidareeki^melerininküçükodalardafısıltılaradönüijtüğü politik bir sığınak. Camileri,mcdreseleri veimarethanelerininyanısırabimarhanesi (Amasya Darüşşitası), Anadolu'daakıl hastalarına müzikle tedavi uygulanan ilk merkezdir. ^ehrin tieari hayatmı da doğrudan etkileyen bu hareketlilige bir de Iran'labağlantılıticaretyolununiistündebulunuyorolması eklenir. Amasya'daki «jchzadelertahtiçinilkaday olarak görürlerkendilerini. ()ysa politikadan uzak olduğu izlenimi bırakmayaçabalıyorgibibirhalivar. Bclkide bu nedenle Babaî isyanlarından pek söz edilmediği gibi, Misakı Milli'nin önemli toplantılarının yapıldığı ev de ortalarda yok. Şehrin meydamnda, basamak basamak yükselenbirCumhuriyetAnıtı varyalnız. Oda üstünde şehir saatinitaşıyan bir elma soy utlamasına(bugerçektenelmayabenzemcyen birelma)bakıyorgözucuyla. Amasya'yı anmakiçinençokdilegetirilenise,biriliıniıt'anyuvası olduğu. Medreselerve Osmanlı kentsoylularının Yeşilırmakkenarındadizdiğiyalıevleriylesarpdağlaradayamışsırtını. Şehrin genel atmosferi gibi yalıevlerin uzaktan görüntüsü de dingin. Cie/ginlerinaktardığı, Yeşilırmakkıyısındaki !>ch/adclcrSaruyı'ndan geriye kalan olınanuş. Önce 1 lazcranlar Konağı 'na uğruyoruz. Etnoğralya Mii/esi olarak suııulan konak, tııri/m tahribatını sergilemesi aeısından gerçektcn ilgırıç. Restoreedileneskievlerin de olduğu mahalleyı geeerek kaya mezarlaracıkılıyor. Mezarlar l'ontus Krallığıdöneminde yapılmıs,. Amasyalı olan, ılkcağların ünlüeoğraf'yacısı Strabon, Iris nelırinin aktığı vadidekurulu>chırlchirlıkleKralmc/.arlarındandasözcdiyor. Nehirvcvadibüyüleyıci görünüyorburadan. Strabon dan bugüne, yüzyıllardır, vadiyi seyrelmek iein yukarıtırmananlannarasınakatılıyoru/. lersine akıyormuş gibi görünen Yejjilırmak hemen gerilere doğru çekiyor insanı: 1400'lcrinortalarındayız. II. Beya/ıd Amasya valisıdir. I lovardalığıyla tanınan bu!?ehzade Amasya'da kaldığı süre içinde birçok kadınlaevlenir. Bunlardan (iülbaharHatun isimli eariye Maydanoz K.öprüsii'nden geemektcdır. llenü/. YavuzSultan Selim'i doğurmamış.Oğlununll. Beyazıd'ınkadınlarından Bülbül llatun'un oğlu şehzade Ahmcd'iöldürteeeğinibilmcz. Yüzyıllarsonra BeyazıtKülliyesi'ninbahçesinclalesjeklindetasarlanmüjeöpkovalarıyerleştireccğinı ise hayal bile cdemez. Gülbahar Hatun, ağir işlemeli eteklcrtnin izini düsjürerek Yeşjlırmağa, bahçeli konaklardan birine doğru yürümektedir. Amasya'nın kentsoyluları, Istanbulkökeııli.kanhijehzadecınayctlcridöneminin yaklaşmaktaolduğundan habersizdir. Şehzadelerin şehri terk edişleri gibi, usulea bugüne dönüyor tak vimlcr. Öğlen yemeklerinden birini Tokat kcbabında tek isim olan ve 'Alo Paket' servisi dahi bulunan Bahceli BaharRestaurant'dayiyoruz. Amahiçkimse Tokat kebabı yemcy i akı 1 edemiyor. "Bahçe" adını lokantaya serpis,tirilmis, plastik çiceköbeklerindenaldığı tartı^ılmazgörünüyor.Oysa,"Bahçeli Bahar"ismi Amasya'ya çokyakışmış. Hcr şehirde bir dolu canavar vardır. Önemli olan ise bunlardan biriyle yüzyüze gelcbilmek. Amasya; şehzadelerin, Ferhat ilc Şirin'in, Babaî isyanlarının, müzikle tedavi uygulanan ilk akıl hastanesinin ve ünlü Misakı Milli Tamimi'nin ev sahibi. Bir de canavarıyla tanışma olanağı varsa, artık şehirlere kayıt düşmemek mümkün değil. Her şehirde bir canavar. YAZI: EMEL ERATLI FOTütfRAFLAR: AHMET SİNAN SARIKAYA B urası Amasya. Buıada bütün balıklaralabalık, bütün meyvelerelma, bütün kumas.lar ipek, bütün kaleler ırak, bütün mczarlar kral me/arı ve insanlarheryerdeki kadar insan. Şehriözelliklikılanyineeoğrafya. Alışıkolduğumuz yol iistii yerles.imlerinden değil. ü, incelikli ve çekingen bir Anadülu kızt. İlk bakıs,taolanbitenedairhıçbiripueu vermiyor. "Ne şiıiıı bir s.ehir burası" dıyorsunuz. liir de yaşadıklarım bilscniz... Kim demİ!) bütün şchirlerbirbirinebenzerdiye! Amasya'yıtailıdilli,hayalgücüalabildığine geniş l.vlıya (,'elebi aıaeılığıyla tanımakheyeean verici. "... Nehırşelıregüneydengirer. Binleıeebağvebahçeyisular, biıçok sıı dolaplarını döndiirür ve ku/eye doğru akar. ZatcnOsmanlı ülkesindeş.ehirlerinm sudolaplan meşhurdur. Nehirtarafındandoğu ve bati kısımlarına ayrılan Amasya şchrindekırksekizlslam mahallesi, beş.dcllıristiyan mahallesi vardır. Büyük kücük beş, bin kadar bakımli cv ve saray ları var. Bunlar arasından iki tanesi padişahlara aittir. Nehiı kıyısında ccnnct baheesine benzer gül ve sünbüllüşahanebirç.okavlularlabezenmiş, çesjtli mcyvc ağaçlanyla süslenmiş göriilmeye değer saray lar vardır..." Anıasyaadımnbirkişiadından(Amaseia) geldiği sarıılıyor. Buradaki ama kökü eski Anadoludillerinden;genisjik vesevgibildiriyor. Tanrı I lcrmes adına kurulmus. olduğu iddiacdilen şchrın ismitıi Aına/onlarlabırliktcananlardavar. Hititlerdönemine kadar u/arıatı geçmişini izlersek, siyasi öncnıi azınısanmayacak kadar ağırhklı. Pontus krallannmba^^olıriolur. Romayönctiminc gecer. MS. 3. yü/yıldapiskoposlukmerke/ı olur. Araplar, Bı/ans, Danişmendliler vecesitl i bey liklcr... Anadolu Seleuklulan döne NursuzTİmur... Kale'ye (Harşene Kalcsi) çıkan yola Kültür Sokak'tangiriyoruz. Burası tıpikbırgecekondu mahallesi. Yol evlerin damlarıyla birleşerek yükscliyor. Otobüsten inerek cn ue noktaya tırmandığımı/da bütün s»ehir ayaklaıımızınaltındau/anıyor. hvliya(,'elebi kalenin ele geeirilemezlığinı anlatmak iein "Nursuz Timur dahi, bu kaleyi yedi ay kuşatarak alınaya ealı^ını^sa da muvatTak olamayarakelibo.')dönmüi}tüı"demi;,. Kale, Alevileriderleyıptoparlayan.onlaralaıihie önemlibirayraçaçan Babai isyaıunıhatulatıyor ister isteme/. Anadolu'nun ielerinde güçlükle bastınlan Babaî isyanı tarihte ilk Aleviayaklanrnasıolarak amlıyor. Isyaıısirasında kaleye sığınarak earpışmaya devarn eden Baba llyas, müriclleri onuıı tanrıyla gö^ rüşmeye gıttiğine inandıkları sıradu öldiirİH liiyor. Bugün, yani yaklasık 750 yıl soııra, yaralandığı görülmesin diye sığındıği bureu arıyoru/mezarka/ıcılarıgibi. Darbirgeeide benzcyen Tokat yolundan geleeek Türkmen boylarmı gö/lüyoru/. Dönemin iktidaruıın koku^muşluğuna başkaldırmi!,, Baba Ishak'ayü/.sürmeyegeliyorlar. Selcuklularla kırankıranamücadeleedileeek. Kalenin en yükseknoktasındaheyecan dolu bir beklcntiyleduruyoruz. Birçapuleıı isyanı değil bu. Yönelim ınekani/masını ahlaksı/eakullananlarakarşıgerçekbırayaklanma. Merkezi sarsan bu isyana karşılık biz de, akşam 21 OOVIc ışıklarımızı kapatıyoruz. Otel çalışanları anlamsızbaküjlarla izliyorlarhezcyanımızı. Busavaijtabi/imycrinıiznercsi? Tahminedebileccgini/gibi,Türkmenlcr gelmiyor artık. Şehir kendi gerçeklerini uzaltıyorönünıüze. Eîski şehir, yeni vctoplukonutlar, hava kirliliği. Kısaeık bir sürede nc cokezanscsi duydukbuıada. Belkide, 'Aygaz' yeterince çalışmadıgı için, tck baskın sesolarak aklımızda kalıyorezan se.sleri. Geee yürüy üşü sırasında Kral mezarlarınıngazinogibiaydınlatılmışolması ü/erindekonuşurkcnışıklr'KızlarSarayr'yazısıylakarşılaşıyoruz. Imgeleminiyitirmişinsanlık. lletişim tcknolojisinin hı/ı genel eğitim düzeyimizle paralel gidcmediğınden olsa gerck, gözümüze parınak sokmaktan haşka bir iş yapamaz hale gelmiş artık. l'islıkten rengi dönmiiş, nehrin ü/erine de bir"Yeşılır Osmanlı döneminden kalma larihi hanlartn yerli yerinde duranlarmdan..