Katalog

27 I hMMU/. 1W. SAY1 592 Mahallekahvesişarkınharimi kaatilidir, Tamaınoeskibalaklıanelermukabilidir. l'akat Bcrlin'c gidip dc birkaç kahvelıane gfirdüğ iinde isc şu salıılarıdöklürdü: Bukahve...Öylemi?I.akmhakikalenhayret! Fc/.a içinde fe/.a... Birlıarimi nüranur, Kiâsıımanı kerimindcbingiincşmanzur! Kalıvc vc kahvchanc kültürümü/ü yunsıtan cscrlerin arasında ı Üsküdarlı Ressam Ali Rıza Bey'in, 19.yüzyılsonu20.yü/yıl başında gördügü yazlık ve kışlık knhvehanelerden yaptıgı resimler özelbiryeıalıyor. Kahvchanele riıı kendiııe özgü bir iç diizeni varWr dı. Türk kabvclcri öncclcri aynt zamanda berber dükkânı işlcvı gördüklcriiKİcn duvaıiarıınia berbcraynasıasılıydı. 1 852'de Istanbııl'a gclen fheophile Gauticr birçok kahvcdc rcsim grirdüğüııü alır. Buürnekbileodünemdekahvehanen,günümü/dcki konumlarınınaksinebikültürmerkezioldugunugösteriyor. scfclcrinin istilasına uğradı. Daha fa/.la lafın yiizcydc ycr alabilmcsı içın klasik fincan formları silindirik kupalara dönüştü. Içındc çorba bileiçilmcycba^landı! Garlh C'lark'ın "The BookoR'upsFincanların Kitabı" adlı cscrindc bclirttiği gibi "çaydanlığın kraliçcliğinc karşı ıı>iak rolüniı üsllcnmek zorunda kalaıı fincan ilk andadramahissi vcrmcz." Boyullan onıın içın dczavanlaj gibi gözükscdcaslında lincanın ölçcğindcn bcklcnmcycn bir gücü var. (,'ağda!> scramik sanatçıları, fıncanın mccazlara açık formıınu kcşfctmcklc geç kalmadılar. Fincan formunu, ifadc aracı olarak kııllanmayabaşladılar: Onların gözündc fincan, sadccc bir kullanım aracı dcğil, özgün vc artistik çalısmalar için çıkışnoktasıydı. Birçuk sanatçı, Art Nouvcau, Art I3cco, Kübızm, Sürrcalizm vc l'opArt gibi sanal akımlannı fincan formu iizerindc yoruıııladı. Tıpkısalkımsöğütlervcleylakağaçları gibi zarif fincanlar dahayatımı/dan scssizccçıkıp, ycrlcrinı gidcrck kocamanlas,an logolıı kupalara, "maglard"bıraktı. "Ncsnclcrlc kusalılmışyaşamımız",bukitschncsnelcrlcyavanlastı.^ 11 L 19?Syıhnda tusarımı Murlyn l.evine V ait ilgiıtç hir kııpa. At tırnuğı süruhi ve burılağı. (I. Strohl) liniyor. Mikcn vcMinoankültürlcrindcnctkılcncn cski Yunaıı küllüı ündc nıajörsaııat olan scramiksanatındatormzcnginliğibilincnbir gcrcckti. Dianisos törcnlctindc kullunılan kulplupi^mi^toprakkaplardaklasikrafincliğcula^ılmı^tı. Su vc şarabı kaı"lytırnrak ıçcn Yunatılılar'da, karıijtırma kabı olarak kullanılan yalay ıki kıılplu kratcr; <$arabın scıvisinde kullanılan, tıncanın ağı/yüksckligiııin üstiincçıkandikcy ick kıılplu kyathos; alcak ya da yüksck ayakh.ikiyatay kulbuolan ic vcdı;>ı rcsımlı, icmc kahı kylıx, ağı/hi/asıııda iki yalay kıılbıı olan skyphos; kadın göjisü toı ııuında biri yatay.diğcridikcy ıkı kıılplu mastos,dinscl ayinleıdckııllamlantckkulplu.kcsikhayvanbaşı formundaki rhyton; güniimii/ (incan formlarırıın Batılıatalarıydı.C.'ın vclaponya'da,ı;ay törcnlcrindckullanılankulpsu7,rakulckniği ı lcürclilcnscranıik kaplar isc aynı fincanların Doğuluatalan.Ortaçağ'da kullanılan fincanlar isc, döncmin ya^am tar/ını yansıtırcasına kabagörüniimlü vcdayanıklıydılar. (,'ay ve kahvc, Avrupa'da aristokralların gözdeiçeceklcriolmayaba!jlayınca,kabagcv riinümliinncanlarınycrinigidcrekÇin'denithaledilen /arıi pcrsoncl fincanlaraldı.öyle ki; sosyal statii göstcrgcsi olan bu fincanlar, sahipleri tarafından çay davctlcrinc özcl kutularicindetaşınıyordu. Avrupa'da pcrsonel iirctiıııincbaşlanmasıyla fincan formlarındaçe^illilikarttı. IS.yüzyılınsonyarısında Avrupalılar kıılplu fincanlar ürctmcycbasjadılar. Kulp, fincana güçlü bir asimctrik görünüm kazandırmanınyanısıraycnibirtasarımproblcıni doğuruyordıı. Tasarımcılar,hcmcstctik, lıcııı dc içindcki sıvının ağırlığını dcngclcycn kulba sahip fincan tasarımları gclistirdilcr. l'incan tabağının kullanımı isc, Fransızlarla başladı. Belli bir dcrinliği olan bu tabaklara çay dökülüp soğutıılarak içiliyordu. Türk kahvcsi servisinde kullanılan küçük fincanlar öncelcri kulpsu/du. Bu fincanların metal, ahşap ya da fildisindcn yapılan /arfları vardı. İlk başlarda çok puhulıya mal olan porsclcnürctimi,tcknikolaııakların gcliştirilmcsi saycsindc ucu/.a mal olunca fincan vc ycnıck takııııları kullanımı yaygınlaşlı. Dckorasyonda gclistirilcn baskı tckniği sayesinde, fincan yüzeylcri, politik, sosyal vc ticari nr.'sajlann onbinlere, milyonlara ula.'jmasını sağladı. Kımi kcz fincanların iizerindc yer alan yazılarda kadınlar için oy lıakkı istcndi.kimi kczscçımkampanyalarıyiirülüldü. Giderek fincan yüzcylcri sirkct logolarının, Amcıikanesprilcrinin, ucıız hayat fcl İlk ne zaman yapıldıkları tam olarak bilinmese de ilk fincan formu, su içmek için birleşen ellerden ortaya çıkmıştı. ak düzeni ve fincan Lahvehanelerin ocak diizeni dc çok ilginç)cakta ycr alan kalıvc değirmeni, fıncaıılar, llar, cezveler, tcpsiler, kahvc vc şekerlik uları, kalıvc soğulucusu kahvc kültürünün parçasıydı. lahvc küllürü birçuk iilkedc öncmliydı. ıcğin; Zürih'lcki Jacobs Suchard Muscum ıvckültiırünüyansıtıuakigindü/cnlcnmişLahve vc çay scrvisindc öııcmli bir arac ıı rincanın a^ağı yukan 3000 yıllık bir gccfi vur. tlk ııezamanyapıldıkları taınolarak nıncsc dc ilk fincan lbrmıı, su içmck icin cijenellerdenortayaçıkmışlı. M.(). 1 100 arında Kıbrıs'talıükünı sürcn Mikcn uylığında günümüz fincan ııuna bcnzcr kaplar kulıldığı Wassily Kandinsky'den birfincan. Tasarım tarihi 1920, üretimi ise 1972. Kasuye Sueynwt.su, Denizkızı (altta)... Aşıklur Fincanı (Anne Kraııs19X4).