Katalog

8 CUMHURiYr.T DERGt Ege'de zeytin günleri "4 ' Mitolojinin kutsal meyvesi zeytin, banşın sembolü olduğu kadar Athena 'nın da sembolü idi. Ve bugün zeytinin en bol olduğu yerlerde, Athena adına dikilmiş tapınaklar boşuna yapılmamıştı yüzyıllar önce... Şimdi Ege bekleyişte. Zeytin silkiminin ardından gelen bereketparaya dönüşecek mi? YAZl VE FOTOĞRAFLAR: EROL ÖZ.KAN ı ge'de binlerce zeytin üreticisi aile büyük birtelaşı vc cndişeyi birlikte yaşamakta şimdilerde... Kasım I ayında başlayan ve kısa süre önce biten zeytin silkiminin ardından yürcklerde fılızlenen umutlar sevince dönüşcbilecek mi? Zeytin piyasasının yarattığı tedirginliği ancakkörfezdeyaşayan zeytin insanıbiliyor veağızlarkılith,yüreklerhüzünlü... Kazdağları'nın eteklerinde, Edremit Körfezi'ndc, Burhaniye'dc, Havran'da ve Ayvalık'la Egc'nin dalıapek çok "zeytinle gcçinen"ilçesinde,alabildiğinceharcketligeçen birçalışmadönemininsongünlcriydigcçtiğimizhaftalar... Ege, zeytinin bolluğuylaic içe yaşamıştı bu yıl da. Onbinlerce insanın ya^amınınayrılmaz bir parçasısayılan zeytin, bu senc sadece körfezde değil, bütün Ege'de yıllardirgörülmeycnbollukta idi.. Ve insanlartarlalarda, ağaç diplerindc üç aydır sürdüregeldikleri büyük boğtışmayı,koi}U!)turmayı yenı yeni bitirebildiler. Yaşamlarını zeytine bağlayan Ege insanı içinbuaylarbirdidişmedönemidir.. "Zeytin telaşıdır" bu didinmenin diğer adı Ege 'de... Sabahın erken saatlerinde ellerinde sınklarla,sepetlerle"gülüşahenk"traktörlere,tek arabalara doluşup zeytin toplamaya giden, ekmeğini zeytinden çıkaran nice Edremitli, Havranlı.Burhaniyeligençkadınveyığınla aile şimdi zeytin sonrasının beklentisini, ürünün yeterince para cdip etmeyeceğinin gerginliğini yaşıyorlar. Köy kahvelerinde, pazar yerlerinde ve yol boylarında insanlar birbirlerine durmadan zeytinin son değerini, tüecarın vaziyetinı anlatip durııyorlar. Sinirler ise son dcrccede gergın!.. Yüzlerbumburuşuk.Derınçı/gili, gözaltlanşişkinyorgunyüzlcrdıırmadanaynı soruyu çoğaltarak birbirlerine sorup duruyorlar. Zeytin piy asası ne olacak? Ne olacak zeytinin vezeytincinınhâli?Evet,kimsenin bir şeybıldiğiyok sanki. Herkesumuzsilkip büy ük bir bekleyişi yaşamakta sadece. Devlet ise seyiıci.TARlŞ'inyeterliparasıyokve zeytin tüccarlan ise erketede beklemede. Üstüstcçuvallar, çuvallar.çuvallar... Bel Seray, daha ikibuçuk yaşındabirTürkmcnbebesi... Zeytine hep annesiyle geliyorgünii}iıken...BabasiKinkçı Seray'ın...Odabaşkıı yerde başka tayfalarla zöytin işinde, ekmek peşirtde akşama dek ağaç tepeleıinde /eytın sılkiyor... Zeytine gıderkcn yanına bırakacak kmısesi olınadığından ıkıbuçukyaşmdakı Seray ıda vaııındagetırenannesi:"Nt yapalım daha o çocuk. Nt evde yalnı/ başına bııakabılınmnedekimseyegüvenebilırım" diyor? Genç, kadın haklı.. Sonra sonra küçük Seray'ı görüyoruz 37 ilcrde du var dihin de oynarkcn... Uyku mah murluğunu üstünden ata mamış çocuksu bir gülü cükle"mama..mama.."'di yekarşılıyorbizi... Sabire: "..çukulataya cikletcöylesinealıştıkiSe ray, beni görünee nıama. ı nama diyorda başka bir şc; liemiyor" diyor. Ve küçül seray' ı kucaklayıp havala ıa kaldırıyor... Durmadaı t'otoğratlarını çekerkeneli netutuşturulançukulatalar dan mutlu beni sürekli sü züyoryavrucak... Agızlar kilitli, yürekler hüzünlu.... Bir zeytin topluma dömmı tlahu suna erdı. 'tapıyasa ne olui.uk. lleı }d, aym J,,ı.la.U, u^ıu :.oı u duiinüyor dillerinden... Annesi gülümsüyor a ki yan yana üst üste yüzlerce zeytin çuvalı ile dotup taşan eski bir fabrika bahçesindeyiz... Burası Edremit'inburnunun dibindeki Mehmetalanköyünün girişinde bulunan Hasan Saltıksoy'a ait zeytinyağı fabrikasının avlusu... Hasan Dede, kusaklarboyu zeytinle yaşayan, uğraşanbir ailenin en yaşlı zeytincisi.. Ve zeytin onlann herşeyi... Alçakgönüllülüğüeldenbırakmadan bu işi doğrulukla sürdüren kaç kişi kaldı ki körfezden. Bazı eski fabrikalannyerini aldı "kontinü" sistemle çalışan fabrikalann yanında eski fabrikalann sıkip ürettiği yağın tadı y ine de bambaşka... Isıtmayan bir kış güneşi altında Zeytinli'denkiraladığımızbirtaksiileköyeçıkarken yolda durmadan sorular yöneltiyorum Sabire YengeileoğluHasan'ave Emir Saltıksoy'a... Kısa ve öz yanıtlarla "zeytin olayı"nı başından sonuna dek bir çırpıda anlatıveren Emir, yorgun geçen bir sezonun olanca gerginliğine karşın yine de her şeyi basite indirgeyipçözümleyiverirbirçırpıda: "Zeytinde oynanan oyunlar nedense her sene tekrarlanır durur ve üretici hep meraktadır bu sene ne olacak, bu sene ne olacak, diye... Son on, onbeş yıldır böylebu... Vebu gerçek sanki biz zeytin insanlarının ortak yazgısı adeta... Kara bir yazgı sanki aldatılmak her defasmda? Bizim buralarda nişanlanmalar, evlenmeler, düğünler ve ödenecek birikmiş borçlarla, masraflar ve tayfa paraları da hep zeytinden gelecek gelire göre ayarlandığından olacak ki zeytin insanı çaresizdir de. Ya TARlŞ'e verecektir ürününü ya da gidip tüccann kucağına düşeccktir... Artık iki şıktan birisi... Çoğu kez ikincisi olur ve TARlŞ'ten alacağı parayı beklemeyi Hasan Dede boşverip piyasanın hayli altında peşin ödeme yapan tüccara tcslim olur yoksul zeytinci ve bile bile sömürüyü yaşar!... Devlet ise seyircidirhep... Onbeş yıldır bi/ buna alıştık.. Kanıksadık artık herşeyi!.. Hatırlayanlar mutlaka olacaktır: 1934 yılında Atatürk'ün cmriyle kurulan TARİŞ, 1980yılına kadar zeytinyağını ve dünya piyasasındaki fiyat dengesini kontrol ediyordu. Ürcticideiızeytinyagını dünya piyasalanna Emir Saltıksoy aşağı yukan eşit f iyatla topluyor ve üzerine belli bir fiyat koyarak iç piyasaya veriyordu. Ne üretici eziliyordu ne de tüketici... Ve 1980'lcrden sonra dengeler değişince, devletinTARlŞ'eyaklaşımıdeğişti... Vcneoldu? 17 yıldır büyük bir "kaos"u yaşamaya alıştı zeytin insanı.. Devlet devlet babalığı bırakıpta zeytin tüccannın yanında olduğundan beri dc bu düzen sürüyor vc insanımız acıçekiyor..." Evet, zeytin insanı çilelidir... Bir senevar olan üriin ertesi yıl olmaz? Üst üste yığılan borçlar ve katlanan enflasyon çaresiz zeytin insanınıdahadaçilclikılmıştır.. Kekremsi zeytin yağı ve pirina kokan fabrika avlusunda sürdürdüğümüz bu konuşmayadayanamayıpEmir'ineşi Sabire'dekatılmadan edemiyor: "Ne yazik ki nice insanın umutları kursağında kaldı bu sene de ve korkarım yine aynı hüznü yaşayacak bizim insanımız..." ve sürdürüyor: "isterseniz gelin onlann yanına şöyle bir uğrayıverelim ne dersiniz?" dediğinde gözlerim parlıyor ve sonra fabrika bahçesinden ayrılıp iki adım ötedeki zeytinliğin kıyısında zeytin toplayan bir grup genç kadının yanına gidiyoruz Sabire ile... Yürürkenanidenaklınagelmişgibi: "Gel buarada sana zeytin toplamay ı oyun sanan dünya güzeli bir kız çocuğu göstereyim de ş.aş, ır, diyor. Önce ycre çömelmiş halka şeklinde zeytin toplayanlann yanına gidiyoruz... "K.0lify gelsin" ve "bereketli olsun" dileklerimize aynı sıcaklıkta yanıt veren zeytincilerki bunlara Ege'de tayfa dcnir analı kızlı harıl hurıl önlerindcki sepetleri oldurmatelaşındalar. Kafalaıı bir hayli karışık olmah. I lickonuijmuyorlar... Asır1 ık zeytin ağaçlarının dipleı ınde morarmış parmakları ile zeytin toplayan genç kadınların yüzlcrinde ise nedense lıep bir gülümseyiş, adeta tanrıça Athena gülümscyişi donmuş kalmıs. gibisanki... Acı zeytinle yaşam