Katalog

2 MART 1997 SAYI 57i ler boyunca lslam başkentlerinde yaşayan, buraların çevre ve kültürlcriyle hemhal olmuş kişilerdir. lstanbul ve genel olarak Türkiye'de pek çok İtalyan ressam başkakültürel alanlardan gelen sanatçılarla tanışırken aynı zamanda Paris kültürüne yakından tanık olmuş Türk ressamlarla da dostluk kurmuşlardır. Bu yerel sanatçılar, Gerome'a duyduklan hayranlıkla, kendi mekanlannı, göreneklerini Avrupa'dan büyük hayranlık duyarak bu topraklara gelen sanatçılar gibi yorumlayıpürünlervcrmişlerdir. Başka birdeyişle Asya ve Avrupa arasında harikulade bir bağlantı halkası olan lstanbul , çevresinde kendi görünümünün sembolik modellerini yaratır: Birmasal ve büyü diyarı olarak kendisini sunar. Bu arada İtalyan sanatçılar sultanınsarayındaharikalaryaratıyorlardı. Türkiye'de en uzun süre kalan ressamımız Fausto Zonaro'nun, büyük mimanmız Raimondo D'Aronco ile aynı dönemde bu topraklarda bulunması bir rastlantı değildir. Her ikisi de aynı zaman dilimi içinde yirmi yıllarını bu ülkede geçirmişlerdir. Zonaro, burada, hareket noktası olan pitoresk tarza soluk vccan vermcyi başarırken, D'Aroncoda zarif vc spritüel modernizm adına iki kültür arasındamükemmelbirortakyansımayaratmıştır." Bossaglia'nınbuaçıklamalarınave Zonaro ile D'Aronco'nun yanına Donizetti "Paşa"yı da katarsak ilişkilerin alanını çoksesli müzik alanına da taşımış oluruz. Kuşkusuz bu isimlere başka isimlerdeeklenebilir. Bu kısa açıklamalar bile Istanbuloryantalizm ilişkisine tek taraftan değil, her iki taraf açısından da bakmak gerektiğini ortaya koyuyor. Ccsare Biseo 'dan Amicis 'in kitabı için... lar oldu. Kısa zamanda Avrupa'yı yeni romantik bir Doğu rüzgân sardı. Batı bunlarla Doğu'nun insanyüzünütanimayabaşladı. Bu tanınma içindc düşgücündcn, fantazilerdcn kaynaklanan hayali birsöylcm de vardı, ancakanlatılanlarınveçizilenlcrinçoğuycrindc gözlemlere dayanıyordu. Doğu düşünccsi, edebiyatı, felsefesi, inançları ilc Batılı'nın karşısınaçıktı. Ycnibiryaşanıheyecanıarayan romantik Avrupalılar için Doğu bütün duygusall ı ğı ve gizem i i le vazgeçemeyecekleri bir ilham kaynağı oldu. Bunun sonucu Avrupa'da edebiyat ve sanatta hümanizme dönüş, canlanma görüldü. Öylc ki daha sonra, bazıaraştırmacılarbuna"DoğuRöncsansı" adını vercceklcrdi. Anılar,resimlergravürler kadar bilimscl alanda Doğu'nun tarihinin aydınlatılması bakımından çok önemli çalışmalar başlatıldı.Ne var ki bütün bunların hepsi Batı'dayaşandı. Doğu'nunbuçalışmalardan çok sonraları haberi olacaktı. Yaratılan bu kültür Batılı olarak kaldı. Ve kuşkusuz bir "kurtarıcıhk" misyonu da içeriyordu. Aynı yıllarda yeni sömürgccilik dc Doğu'da dolu dizgin yayılıyordu. Sonuçta romantik oryantalistlerdegiderekpolitiklcştilcrvcyenikapitalizminyenilenen veevren.sellcşensöylemleriiçindecridiler. Bir düşün ardında İtalyan Kültür Merkezi Müdürii Adelia Rispoli'nin kitaptaki "Giriş" yazısında yer verdiğianılanylaeski bir düşün çağdaş bir izsürücüsünüclc veriyor:" 'Doğu bir düştür ve zihinsel dürtülerin ürününden çok başka bir şeydir.' önsözünde bunlan söyleyen Rossana Bossaglia'ya katılıyorsak, ben bu Doğu'yu çocukluğumdan beri yaşadığımı rahatlıkla söyleyebilirim. Cesare Bisco'nun kardeşinin torunu olarak, Roma'da Navona Meydanı'nda Dona Pamphili konağındaki atölyeevdedoğdum... Biseo'nunatölyesibüyüleyici ve egzotik bir ortamda Doğu'ya ait nesnelerle dol up taşıyordu... Bütün bunlar Cesare amcamınl;'as, MısırveTürkiye'yeyaptığıyolculuklardan getirdiği 'souvenird'oricnt'lardı vc benim 'başka kişilerinaracılığıylatanıdığım bu ülkelcr için yanıp tutuşma heyecanımf körüklüyordu.llginç bir yazgı,beni Cesare amcamın resimlediği Edmondo de Amicis'in Constantinopolikitabının 1878'deyayımlanışından yüzyıl sonra Istanbul'dayaşamaya "Evlerinde Oluran Kadınlar." Anonim, 19. yüzyıl başu ve çalışmaya süriikledi; ve çocukluğumda akılmı başımdan alan o pitoresk ve hayali Doğu'dan oldukça değişik bir Doğu'yla karşı karşıya kaldım. Cesare Bisco'nun iki yüzresmi için karaladığı notlar vc yerinde yapılan eskizlcrden fırlayan lstanbul, tüm gerçekliğiylekarşımdaydı..." Yüzyıl öncesi düşlerinin bugün hâlâ esin kaynağı olabilmesi, insanlar ve toplumlar arasında yeni ilişkilerin kurulmasını sağlayabi Imcsi dikkat çekici ve uyancı. malzemelerden ve arşiv gibi olanaklardan büyük ölçüdc yoksun olan bizler için, Avrupalı seyyah, araştırmacı vc sanatçıların bıraktıklarıeserler,birçoğuciddiyanlışlartaşısa,hatta fantazilere dayansa da, geçmişimizi tanımak veanlamak için en önemli kaynaklardan biridir. Bukaynaklann önemli birkısmı hcnüzTürkçc'yckazandınlmışdcgil.Kcndimiz yaratmadığımız gibi, bizim dışımızda yaratılanlaradapek ilgili değiliz. Bizanlatamadığımız ve araştıramadığımız sürcce kendimizi hcp başkalannın gözüylc görmeye, onların kaleminden okumaya mahkum oluyoıuz. "Doğu'ya Bakış" kitabı kendimize yönelik merakı kışkırtmak için dileriz bir vesile İtalyan oryantallstler Bu gelişme içinde Italyanlar'ın konumu oldukça farklı "Doğu'ya Bakış" kitabında Rossana Bossaglia bu farklılığı şöyle açıklıyor; "Erken Rönesans'a ait düşünceler ve daha da önemlisiOrtaçağyazınıüzerineyapılmışson incelemelerin gösterdiği gibi, İtalyan kültürü yüzyıllarboyuncaArapIslamağırlıklıDoğu dünyasının etkisi altında kalmış, bir deniz ülkesi olan ltalya'nın gemicilcri egzotik diyarlara gitmiş olsa da, gerçek şudur ki, Doğu dünyasını belirgin ve sistemli bir biçimde keşfe giden gezginler, 18. yüzyıl sonundan itibaren özellikle lngiliz ve Fransızlararasıniançıkmıştır." Başka bir dey işle Italyanlar Doğu düşünü Dİdukça romantik olarak yaşamışlardı. Bu ba(imdan İtalyan ressamlannizlenimlerininbu jönemin anlayış ve duygularını yansıtan öz"ünçalışmalar olarak değerlendirilmesi yeinde olacaktır. Bugeneltablo içinde oryantalistlerin lstanlul'ladahaözel ilişkilerkurabildiği söylene)ilir. Çünküaynı yıllar içindc, Doğuile Batı ırasındasıkışan veyüzünüBatı'yadönen,rcbrmlaryapmayaçalışanOsmanlılar'ınkoznopolitbaşkentindeoryantalistlermutlaka >aşkabirortambulmuşlardı.Birçokoryantaistise Istanbul'u ıızun süremekan tuhnuştu. lossana Bossaglia Istanbul'un farklılığını öyle açıklıyor; "Resim ve figürasyon söz komsuolduğunda, Istanbul'daki 'Oryantalist' ızelbirdikkatihakeder. Sanatçılarınbirböümü uzak topraklarda serüven arayan gezgin essamlar, diğer bir bölümü ise uzun dönem Biraz merak Tarihsel olarak anlatımsal vc belgesel yazılardan,anılardan,incelemelerden,zamanına göre gravür, resim ya da fotoğraf gibi görsel 100 yıl sonra Cesare Biseo 'nun "Dolmabahçe Sarayı" resmi Dolmabahçe Sarayı 'nda sergileniyor.