Katalog

26OCAK 1997. SAY1566 torbalarda, kalitc garantisi vcrcrek satmaya başladılar. Kaçakçılık yüzündcn mali güçlükler içine düşen tngiliz Doğu I lındistan şirketinin dcpolarında çay birikmcye başladı. Hükümet şirketi destcklemek amacıyla 1773'teÇay Yasası'nıçıkarttı. Yasanınamaeı şirketi kontrol altında tutarak tngiliz kolonilerineçayithalatınısağlamaktı.Odönemdc tngiltere'nin kolonisi olan Amerika'da bu durum hoş karşılanmadı. Çünkü bu yasa beraberindekolonilerdedogrudan vergialmak hakkınıyürürlüğekoymayaçalışıyordu. 16 Aralık 1773'te Amerikan kolonicileriişlerinc karışılmasına kızip Amerikan yerl ilcri gibi gıyinip, Boston limanında tonlarca çayı dcni/c döktülcr. Bu cylcm tarihe "Boston Çay Partisi" olarak geçtı. Ertcsi yıl Ncw York, Annapolıs ve Maryland'dabenzerieylemlergerçeklc.stırildi.25 Ekim 1774'teKuzeyCarolinabölgesindc51 kadınbirarayagelerekprotestobildirisiimzaladı. Amerikan kadınlarıtarafındanyapılan ilk politik cylemlerden biri olanbu olayın anısınabugünKdenton'dadökınedemirçaydanlıktan oluşan bir anıt yükscliyor. Seramik sanat tarihçisiGarthOark'ınyorumuna göre: "Çaydanlıkta bir fırtına olarak başlayan hareket, Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nı başlatan olaylardan biri olarak patlak verdi." Hindistan'da çay tarımına başlanana ve üriin 1839'da Avrupa'ya ulaşana dek çay herkesinulaşamayacağıbirlükstü. Kitlelerpahalılığınyanı sıra, Ingilizmuhafazakârlannın tutumu yüzündcn de çayın yanına pek yaklaşamıyorlardı. Muhafazakârlara göre çayiçmeahşkanlığıişahlakınızayıflatıyor, kişiyirahataalıştınyordu. Oysakaynanıışsu sayesindejnsanlarbirçokhastalıktankorunmuşoluyordu.Günümüzdeçokyaygınolan beşçayıalışkanlığıise 184()'larda7. Bedford Düşesisayesindeyaşamımızagiriverdi.Düşes, saatbeşgibiodasına bir demlik çayın yan\ sıra yağlt ekmek ve kek istemeyc başlayıp, ırkadaşlarınıkendinekatılmayadavetedinJC, bu adete dönüştü. Çay tutkunlarııın hiç hoşlanmadıkları buzlu çay, Doşet çay ve hazır çay gibi yenilikler \merika'da20. yy başlarındagclişirildi. Buzlu çay, 1904'te St. Louis Dünya Fuan'nda havanın sıcaklığı ledeniy le sıcak içecek satamay ıp çayı ioğuk olarak ikram eden R. Blechynlen'inbuluşuydu. Poşetçayisemüşterierinc küçük torbalarda örnek göndernektense, onları küçük ipek torbalar içinde .unan New York'lu lüecarT. Sullivan'ın fikiydi. 1930'luyıllardaçayiçilipdansedilen :ay partileri moda oldu. giltere'deolsun,çaysercmonisi'ninen önemli esletikunsurlarından biri çayın sunuluşunda kııllanılan kapların seçimi. Çin 'de taa başlardan beri çayın rcngini, değişik renklerde dışa vuran renkli killerden yapılan (kilin içindeki renklendirici metal oksitler, değişik pişme renkleri verir) ya da renkli sırlarla (camsı özellikleri olan, pişerek oluşan seramik boyası) boyanan seramik kaplar gözdeydi. 1510'luyillardan itibaren Çin'in Yixing bölgesinde sanatsal değeri çok yüksek olan çaydanlıklar üretilmcye başlandı. Çünkü bu yörcnin killeri değişik renkler ile pü ABO, 1986 "ögle Yemeği Çaydanlığı"... rüzsüz yüzeyler sunuyordu. olarak ilerlemesi Momoyama döneminde Çin mitolojisine göre bu kili yöre halkına bir keşiş tanıttı; O köy sen ı n, bu köy benim diye (15731615) başladı, çay törenlerinin yaygınlaşması üzerine çay ustalarının(çaçinledolaşırkcn Yixingyöresınc gelen keşış, köyrin) önerileri ve yönlendirmeleri ile gelişlülere"Satılıkservetveonurvar. Hangisini mişti. Çaçinlerin, çaydanlık ve çay seremoihtersiniz" diye sordu. Köylüler keşişin bu nisindc kullanılan diğerkaplarla ilgili begesözleriylealayettiler. "Onuristemiyorsanız, nileri, Japon scramik sanatının stilini oluşservete ne dersiniz?" diyen keşiş onları bir mağaraya götürüp, orayı kazmalarını istedi. turdu. özellikle fincan niyetine kullanılan, raku tekniği (termal şoklara dayanıklı kilin Böylecc Yixing bölgesinin ünlü beş ayrı özel fırınlardapişirilmesi) ile üretilen kaplar, renkli katmandan oluşan kil yatakları ortaya Zensanatlannınilkeleriolanyalmlık.doğalçıktı. Kilin gözcneksizbiryapıda, renkli pişlık ve kusurluluğu bir arada sunme özelliğinden ötürü birçok sanatçı eserledu. Ustaellerdeşekillenen rarini sırlamadı. Bu yörede önceleri elde ku kapları, bilinçli deformasşekillendirilen çaydanlıklar, artan yonu, dokusu ve rcngiyle dotalep üzerine tornada şekillenkunmavegörmeduyularınahidirildi; 18.yy'daisekalıp tap etti. Japon anlayışına göre yöntemiyle üretime gegerçek güzellik kusursuz değildi. "Açık çildi. Son iki yöntemde bir gecede parlayan dolunay değil, parçalı kulp ve emzik ^ ^ ^ ^ bulutlar arasındaki gibi eklentiler ve ^^k ^^k ay"tercihedildi. yın ganik bağları onarmayaçalışıyordu. Iki akım arasındaki çatışma öyle bir boyuta varmıştı ki 1880'de üretilen VVorcester Porselen Fabrikası ürünü bir çaydanlık, estetik hareketi savunanOscarVVilde'ıalayaaldı. 1875'te Oxford'da öğreneiyken satın aldığı ıki porselen vazohakkındasöylediği"Mavi vazolanma uyum sağlamam her geçen gün daha da zorlaşıyor" sözleri ona kötü biı ün kazandırdı. Bu sözleri alılakdışı bulan muhafazakârlarla putperest bulan Anglıkan kilisesi, Wilde'a tepki gösterdi. 1880'de "Puneh" dcrgisinde yayıınlananbirserikarikatürde,ü. Wildekahkülleriyle,maviporselcnlcriy le ve beyaz zambaklara olan ilgisiy le bir "sanat züppcsi" olarak gösterildi. Bu karikatürlerden esınlenen VVorcester çaydanlığı, VVilde'ıncinselliğinialayaalıp, estetik hareketi de karalamaya çalıştı. Yirminci yü/yıla girerken "Yeni çağa yeni sanat" sloganıyla ortaya çıkıp, 19. yüzyılın eklektik sanatına tepki olarak gelişen Art Nouveau (Yeni Sanat) akımında, organik formlarçaydanlıktasarımlarınaegemen oldu. Kulplarözgürleşti.Zarit'siluetli.pastel renkli çaydanlıklar üretildi. Hcnry van de Velde.MauriceDufrenegibisanatçılaröne çıktı. Yine yüzyılın başında iki bölmeli ve kapağı kaldırılmadan doldurulan çaydanlık tasanmlan geliştirildi. 20. yüzyılın ilk yarısında seramik sanatçıları, seramik sanatının fonksiyonelliği konusundagörüşayrıhğmadüştüler. BernardLeach ve Hamada'nın liderlığini yaptığı bir grup, fonksiyonelliğin estetik güzelliğin kaynağı olduğunu ve herhangi bir eksantrik ifadenin ve mecazi anlatımın affedilmezbir kolaycılık olduğunu ileri sürdüler. Diğer birgrupiçinsefonksiyonellik o kadar önemli değildi. Endüstriyelbirçağdagüçlübirseramik endüstrisi ile yanşmak anlamsı/dı. Scramik sanatçısı için seramik sanatı kendini ifade etıne, değerleri cümleleştirme, düşünceleri ortaya koymak için bir iletişim aracıydı. Gelcncksel içerik bu sanatçılar tarafından yeni bir temel üzerine oturtuldu. Bazen ncsnc hakkındaki beklentiler değiştirilcrck ya da nesnenin özellikleri soyutlaştırılarak zaman içinde geçmişe ve ileriye dönük mecazi göndermcleryapıldı. Sonuçtaheriki grupdaçaydanlığın, baştan çıkancı sanatsal formlardan biri olduğu konusunda birlcşti. Bu estetik problemkarşısında her sanatçı, sanat anlayışı çerçevesinde kendini sınamak istedi. Kımileri dört dörtlük cmziği damlatmayan bir çaydanlık tasarımı peşinde koşarken; kimi de Richard Notkin ve benzeri birçok sanatçı gibi sosyal, politik ve kişisel kaygılarını dile getirdiler. BusanatçılarGaston Bachelard gibi"dünyayıminyatürize ctmcktenekadarbaşanlı olursam ona daha iyi sahip olabilirim" göruşundcydıler.^ ?ayı blz de severiz... Türkiye'de ilk çay yetiştirme denemesi 878'de Japonya'dan getirilen tohumlarla iursa yöresındc yapı Idı. Fakat esas üretime 918'deBatum'dagcçildi. 1924'teRize'de ay araştırmaenstitüsü kuruldu. Çağdaş anamdaçay sanayii ise 1947'dc Rize'de başla[ı,devleteliylegeliştirildi.Geçmiştengünüıüze kahvcnin yanı sıra, Türk yaşamına gien çay, giderek sabah kahvaltılarımızın ve <indi saatlerinin vazgeçilmez içeeeği oldu. arihımizde bılinebilen en önemli çay vakaı Çcrnobil faciası ileyaşandı veatlatıldı! iaydanlığın uzun tarihi... Ister Çın'de, ıster Jaonya'da ya da tn süslemeögeleri, eldeşekillendirmeyöntemiyleoluşturuldu. 16. yy sonlarına doğru Çinli aydınlar, Yixing çömlekçileri ılc işbirliği yaparak, yeni çaydanlık tasanmlannakatkıdabulundular. Sembolik formlar üzerinde yoğunlaşarak onlara entelektüel ve mecazi anlamlar yüklediler. lşgörenfaydacılığınötesindcbirişlevsellikmodeligeliştirdiler.Çaydanlıkları, yalnızca çay ikram edilirken kullanılan araçlar olarak değil, aynızamanda düşünceyi iletcn, iletişimi sağlayan, dini ve felsefi fikirler uyandıran, ruha seslenen sanatsal objeler olarak ele aldılar. Bu işbirliği öyle bir noktaya vardı ki sonunda bazı şairler şiirlerini çaydanlıkların üzerine yazdılar. Çin sanatında sembolik anlamları olan bitki ve hay vanlar çaydanlık fbrmlannadönüştürüldü. Şeftali şcklindeki bir çaydanlık, uzun ve güzel bir ömür dilcklenni simgelerken, nar biçimli gövdeyc sahip, mcyve ve yemişlerle süskıımiş bir çaydanlık; bir sürüsağlıklı çocuklabirliktebir , V hayalıdilcdi... Japon seramik sanatının Çin'den ve Kore'denbağımsız 17231735 Çin, Erik Çiçeği Çaydanlık (solda). 1950Ingiltere. Kanada için tasarlanmış bir savaş sonrası çaydanlık (sağda). Avrııpa'daiçilmeye başlanması ve porselen üretiminc gcçilmcsiyle çaydanlık, 18. yüzyıldanitibarenünlüporselenfabrikalarınca piyasaya sürüldü. Avrupa'da çayı en çok tereih eden Ingilizler, bu alanda öncü oldular. ÜnlüIngiIizscramikçiJosiahVVedgwood (17301795) scri üretim yöntemiyle birçok tasanm gerçekleştirdi. Ortağı Thomas Wicldon'labirliktetasarladıklankarnabahar,ananas,lahanabiçiminde çaydanlıklar çok tutuldu. Wedgwood endüstriyi rasyonelhalegetirenbirtasarımeıveteknisyendi. 19. yüzyıla girildiğinde eklektizm, çağın sanat anlayışına hakim oldu. 1851 yılında LondraCrystal Palace'dadüzenlenen büyük sergide "dekoratif sanatların" çıkmazı gözler önüne serilmişti. Bu çıkma7in açığa vurulması yenilik arayışlanna neden oldu. "Sanat ve Kndiistri" akımı ile "Sanatlar ve Zanaatlar" akımı makine vc el ile üretilen ürünler arasındaki farkı zıt kutuplarda savundular. Birtarafendüstri üretiminin getirdiği dizayn prensiplerini savunurken; diğer taraf sanatın amaçlarının yeniden aranmasını öneriyor, işçilikvc güzellik arasındaki kopmuşor