Katalog

8 Zen anlayışından, Direklerarası'nın kahvecisi Hacı Reşit'c, Yedinci Bedford Düşesi'ne kadar farklı rcnklerden, dinlcrden, kültürlerden insanlar "Çay sanatı"nda buluştular. Çay, insanın kendisine dönüşünün, doğayla birlik oluşunun sanatıydı. Bu sanatın sunuşunu ise çaydanlık üstlendi. Estetikle fonksiyonellik arasında gidip gelse de kendi sanatçılannı yarattı... den yiirek aeı seyleri, acının tadını sever. Öyleyse,sağlığını,gücünüveruhunukorumak için bolbol çay iç..." Zen anlayışı, kişinin kurtuluşunu kendi ya!jamındaaramasını,aydınlanmasürecini tamamlanmasını öngörüyor. Zen Budistler'e göre sö7el iletisjm ve bilimsel yaklaşımlacdinilenbilgilero kadar önemli değil. Zen'c göre önemli olan sezgiscl kavrayısla clde edilenbilgi... Sezgiselbilgi kişinin kendi benliğininderinliklerindengeliyor. Kurtuluş yolunu sezgiye yer ve değer veren ölçülübiryaşamgösterebıliyor. Zen'deyasalar, uzun öğrctiler yok. Zen, dinc ve töreyc (uyuma)değil,sanataveyaratıcılığayakın. Öğretisinde ve uygulamasında geleneksel değerlerden çok estetik ilkclcrcgemen. Çay sanatı tıpkı Zen gibi insanın kendine dönüşü, doğayla bir ve birlik oluşunun sanatı. Zen Budizmi'ne göre asıl olan çay içmck, ruhu arıtmakve doğayla bütiinleşmek... Çay ustalarınıneğitimi altıncı yaşınaltıneıay ınınaltıneı güııü başlıyor. Fğitimini tamamlayan kişiyeyenibirısım veriliyor. GünümÜ7çay ustalarındanSoskıtsuScn'indebelırttiği gibi çay ustasının damarlarında kan değil, çay dolaşıyor. Japonya'da kaba ve bcncil insanlar için kullanılan"çayı eksik" yakı^tırması Japon toplum yaşamındaçayın önemini çok güzel if ade ediyor. Japonya'da AşıkagaMuromoçi döneminde (13361573) Zen Budistleri 'nin sanat ve kültür üzerindekietkileri arttı. Kurduğuçay bahçeleri ve çay evleri (çaşitsu) ile çay törenlerine (çanoyu) getirdiği estetik değerlerle ünlenen çay ustası (çaein) Senno Rikyu (15211591) bugün bile geçerli olan çay kurallannıvegörgüsünügeliştirdi.Ruhuvebedeni eğitmek için uyum, saygı, yalınlık, temizlik, düzen ve sükunet gerekliydi. Çay törcni bu ilkelerin ışığı altında cvsahibinin konuklarıyla geliştirdiğı bir eylemdi. "Gönül birliği"ydi. BozkurtGüvcnç'inbelirttiği gibi; "Gönül ne çay ister ne çayhane Gönül ahbap ister Çaybahane!" dizeleribu "gönül bırliği"arayışının güzel bir kamtıydı. Çay yerini kahve, çayhane yerini kahvehane sözcükleri alsa da kahvchanelerımızdekiasılılevhalardabunungöstergesi. Bilindiği gibi çay saatlcri scvgililerir değil, arkadablannbulııştııgu bir saal. 1882 /ngiltere, OscarWilde'ı aşağılayan çaydanlık 1875 Kuzey Irlanda, mercanlı çaydanlık. Türk Seramik Dernegi 1997 yılı içindc çaydanlık konulu biryarijma düzenledL Son teslim tarihi 19Şubat 1997 olan yarı^ma için 0212 248 25 01 no 'lu telefondan bilgi alahilirsiniz. Çayınız eksik olmasın... SAKtNEÇtL ir yüzy ıldan daha öncelerinc dönelim... Yani, 1870'liyıllara... Direklerarasf ndakahvecilikyapan I lacı Kcşit, çay içen linıon istedi mi bunu kendınc hakarct say ar kahvehancnin duvarındaki lcvhayı gösterirdi: "Çayı mâ hoşgü vâr ü ştrîn est Çün lebilali yâr rcngincst" (Çayımız Iez7etli vc tatlıdır. Çünkü sevgilininlâldudağırcngindcdir.) Okakura ise, dünyada tahamtnül edilmez üç şeyi ise şöyle sıralardı:"GençnesiIlerinkötüeğıtilerekharap edilmesi, iyi resimlerin zevksiz değerlendirmelerle harcanmaM, iyi çayın kötü müdahalelerle gercksız israfı." SöyleyinbakalımHacı RctL^bHğ&ffljti&^mfo*»? , şit ile Okakura'ya hak ^ vcrmemek mümkün ınü? v Bir dc şu soruyu yanıtlayın: Uzun bir aynlıkta en çok özlediğiniz üç şey nedir? HgerşıkUınni7danbıri"inee belli bir bardakla sunulan demli bir çay" ise bu yazı tam sizegörc. Bilindığigibi Doğukültürlerınde çay içınek lıem zihni, hem de bedeni güçlendiriyor, hcm de ruhu oksuyor. Buyüzden değil mi,özellikle JaponyaveTürkiye'denereyegidilse;önceçay ikram edilmesi, sonra işe koyulunması... Amaönceşuçayıntarihine bir bakalım, nereden gelip de damağimıza yeıieştiğine... Japon kültürünün bir parçası olan çay içrnc ,geleneğinin kökleri, M.Ö. 2737 yıllarına, Çin'e kadar u/anıyor. Rivayete göre kaynamış su içenlerin daha az hastalandığına inanan ımparator Shen Neng, bir gün yolda giderkcn kaynamış suyunu içmek için mola vermiş. Suyunu içeceğisıradabirkaçÇinKamelyası(Camellia Sinensis) yaprağı, tıpkı Nevvton'un elması gibi imparatorun su kabına düşüvermiş. Böy lece bir tesadüf eseri bu hoş kokulu içcçeği içen ilk şanslı kişi . • Shen Ncng oldu. Başka bırrivayete göre ise M.S. altıneı yüzyılda Hindıstan'dan yola çıkıp Çin'e varan Zen Budist rahibi Bodhidharma,inancını ıspatlamak için uyumadan yedi sene meditasyon yapmaya karar verdi. Beş yıl sonra kendini uyuklarken bulan Bodhidharma, göz kapaklannı keserek yere attı. Gözkapaklarının düştüğü yerde çay fiiizlenmeye başladı. Birçok araştırmacı ise kaynak olarak M .0.350 yılında yazilan içindc çay sözcüğünün yer aldığı Çin sözlüğü "Erh Ya"yı gösterdi. Çay da tıpkı şarap gibi üretildiği yörcye göreadlandınlıyor. (Assaml)arjeelinggibi) Günümüzdearanan birçok çay türüaromalı bitki ve bitki yağlarının katkılarıyla elde ediliyor. Bunların en bilirıenlerinden biri 1830'larda kısabirdönenı lngiltere Başbakanıolan EarlGrey'inadınıtaşıyançay. Üç bini aşkin çeşidi ile her zevke hıtap cden çay hazırlamak mümkün. Hileliçay \ 1 T 1985/ngiltere (Röprodüksiyonlar: ERZADE ERTEM) J PortekizlitüccarlartararındanBairyatn nıtılan çay, ilk kcz 1610 yılında 1 lolland Do M.S. 802 yılında Japon Rahip ğu Hindistan şirketi tarafından ıthal edılme Saicho'nun Çin'den getirdiği yebaşlandı.Giderekilhalattalngılızşirket • çaytohumlarıSakamostabölge lerağırlıkka/.andı. lngiltere Kralı ll.t'harle sındcekildi. FakatçayınJapon sürgünde olduğu bir dönemde edindiği ça; ya'dayaygınla^ınası Zen kültürünün yaiçmealıskanlıgını, lngiltere sarayına vey a yılmasıyla paralellik gösterdi. Çin'den dö şamınasoktıı.Oylcki 1662yılındaevlendi nen ke^işF.isoi 1 l^rdeZenanlayiijinınbir ği Portekızli Braganza Prensesi C'atheriri' parçası olan çay sanatını meditasyona yarçeyiz olarak kasalarca çay getirmişti. dım amacıyla tanıtmaya ba^ladı. Cromwellian Protectoratc (16531660 Sanskritçe "dhyana"dan gelen "Zen" sözdönemindeçaykeyifvericiözelliğindenötü eüğü derin düşünme (meditasyon) demek. rü uygun bir içeçek olarak görülmedi. Tııtıı Zen, Buda dıninin kollarından da birisi. Bi euPüritenler ilk olarak frenküzümlü"lxcle rinci yüzyı lda Hint Yarımadasf ndan Çin'e keki"nin pişirilmesi ve yenmesini suç sayı gelmiijoradaTaoizmin"insandoğaözdeşlibu yıyceeği putperest yemcği ilan ettıler. Çı ğınden" etkilenerek 8. yy'dan sonra büyük yın ithalatına ise sifa vericı özellıklerinde bir gclişme gösterdi. 12. yüzyılda Japon adaötürü izin verdiler. İlk çay reklamı, 30 Eyli larına yayılan Zen kültür ve sanat akımının 1658'de lngiltere 'de"McreuriusPoliticus"i takipçileri "satorisadori" adını verdiklcri ilaç reklamı gibi sunuldu. bir aydınlığı aradılar. Zen Rahibi Yöşai,Çin 1689'dalngilizşirketlerde Çin'den çay i çayını Japonya'nın ulusal içkisi hal etmeyc başladılar. Ingıliz Hüküme nalinegetirdi.BozkurtCîüvenç'in 1696'da büyük tepki uyandıran, çaya gün "Japon Kültürü" adlı kitabında rükvergisiniyürürlüğekoydu.lngilizDog Yösai'nin 1214yıllanndayazdığı 1 lindistan şirketini kollayan hükümet buşi birdenemedenyapılanalmtıda,çakcttcn dahaaz vergi alarakşirketin dünyan yınyararlanşöyle anlatılıyor: en büyük çay tekeli olmasını sağladı. Fak bu durum çay kaçakçılığına ve hileli çay s. "insan sağlığının en etkili ilacı tışına yolaçtı. I lükümet hileli çay satışını sı olan çay, uzun vesağlıklıbirömrüngizcmiilan edip, satanlara hapis cezası vcrme; dir. Beşorganınbaslıcasıyürek,tartarınbas,başlayınca, natnuslu çay satıcıları, çayı ufı lıcası aeı, aeıların başlıcasi çaydır. Bu yüz Zen ve Çay...