Katalog

10 DENEME CUMHURİYET DERGİ Yazar Pınar Kür "Şike" filmi üzerine yazdı: Para uğruna yalan söylemekte sakınca görmeyen, kendilerini hiçbir biçimde sorgulamayan, yaptıklarından utanmayan, yani, "dürüstlük" kavramına zaten yabancı olanlan tanımlarken hangi sıfatı kullanacağız? Öte yandan, aptalyerine kondukları içinfena halde öfkelenen halk kitlelerinin gelişmiş bir "dürüstlük " kavramı varmı? men y itirmiş, yalnızca entelektüel bir kavrama dönüşmüş olabilir mi? Filmdekianlatımdanyolaçıkarakbaktığımızda şunu görüyoruz: Olaya bulaşanlar arasında aslında dürüst olan tek kişi var. lşin sarsıcı yanı o ki, tek suçlu da o kişiden başkası değil. Sonunda cezalanan tek kişi de o oluyor. fntikam hırsıyla şikâyette bulunan eski yarışmacı,"Adammutfağıma kadar geldi,yirmi beşbin dolar önerdi. Kimkabul etmezki?" diyor. Şikeye daha önceden katılmış yanşmacılar da sıralarını savıp, paralannı alıp susmayı sondereceolağansayıyorlar. Kimsc dürüst olmayan bir şey yaptığı inancında değil. Programı hazırlayanlar, "Bizim işimiz milleti eğlendirmek, zaten bu yalan dünyada ne doğru ki?" gibisinden bir savunma yapıyorlar. lşin enbaşındakiler, yani esas"malı götürenler" ise savunmuyorlar bile kendilerini. "Engin bilgisine hayran kaldığımız Charles Van Doren, etkileyiciçirkin bir adamdu" Gerçek Charles Van Doren ve Ralph Fiennes (altta). "Biz bilmiyorduk," diyerek yalanı sürdürüyorlar. Biroyun bu. Herkes rolünü doğru dürüst (î)oynasakime zaran olabilir ki? Oysa Charles Van Doren, Shakespeare'ın Brütüs'ü gibi "dürüst bir kişi, onurlu bir kişi". Eh üst düzeyde entelektüel bir ailenin oğlu. Baba o sırada yaşayan en önemli Amerikan şairi Mark Van Doren, amca Pulitzer Ödülü sahibi Carl Van Doren, anne ciddi kitaplaryazan Dorothy Van Doren. Ailenin yakındostlan arasında JamesThurber, Lionel Trilling, Edmund Wilson gibi isimler var. Evlerinde televizyon yok. Baba, oğlunu yıldız yapan programı komşusunun televizyonunda seyretmeyc gitmeyi bile unutuyor. Babasıyla Shakespeare dizeleriyle konuşan, gerçekten çokbilgiliamapekbirbaltayasapolamamış, Colombia Üniversitesi' nde sıradan bir Prof. in dokuz yüz ell i sekiz y ıhnda Ncw yardımcısı (T V 'ye çıkmadan önce derslerini York'ta Forest Hills High School'da kıran çok, ama sonralan sınıflan dolup taşıokuyan onbeş yaşında bir çocukyor) Charlie ise o kadar"safbirentel" ki, kentum. Hafta içinde bir tek gece yedisineyapılan şike önerisini önce anlamıyor, mekten sonra televizyon seyretmeme izin veanladığıandareddediyor.öneriningerçeklirilirdi. Yalnızcaben değil,bütünaileTwentyğinc bir türlü inanamadığı için dürüstlüğünün One adlı programı seyretmek için adı henüz sınandığnı sanıyor. "aptal kutusu" olarak tescillenmemiş ekranın Derken bu saf çocuğu oy una getiriyorlar ve karşısına dizilirdik. o, çok zor bir anda, çok gergin bir ortamda Engin bilgisine hayran kaldığımız Charles yanlış bir karar vererek, dürüstlüğünü, saflıVan Doren çok geniş alınlı, uzun, kemikli yüOnonbeş gün sonra kıyamet koptu. Meğer ğını.saygınlığınıyitiriyor. AncakdikkatîKazü, sanşın, etkileyiciçirkin bir adamdı. Quiz Charlie sorulan öncedenbiliyormuş! rarın yanlış olduğunu yalnızca kendisi biliShovvfilmindeonTıcanlandıran Ralph FienHerkes fena halde kızmıştı. Ben en çok, yor. Olayın diğer kişılcrine göre "aklın yones'in melekleri çagnştıran güzelliği bilebe "zavallının hayatı kaydı, bundan sonra nasıl lu"nu scçmiştir! Kafası çalışan herkesin yani onun kadar etkilememiş ki, şu anda gerçek insan içine çıkacak, nasıl hocalık yapacak?" pacağı şeyi yapmıştır. Van Doren'i suçlu kıCharles Van Doren'in yüzii, otuz küsur yıl diyeüzülüyordum.(Nitekim,birdahainsan lan şey, yalanının ona kazandırdıklarının taönceki kadar canlı gözlerimin önünde. Soru içine çıkmadı, hocalık da yapmadı.) Ama ları yanıtlamadan önce uzun uzun düşünme toplumun geniş kesimleri "cezasını bulsun" dını sonuna dek çıkarırken bile utançtan kursi, derin derin soluklar alması, boncuk bon haykırışları içindeydi. Nedense kimse daha tulamaması, entelektüel vicdanını susturamamasıdır. Vicdanını susturmak için "yalcuk terlemesi müthiş bir geril im yaratırdı. Soönce aynı şey i yapmış olan yarışmacılardan nızca sorulan almak" gibi kendi kendisini de nunda doğru cevabı verdiğine nasıl da sevisöz etmiyordu. NBC yetkilileri, programın aldatmaya yönelik bir girişimde bulunması nirdik! sponsoru da suçlanmıyordu, çünkü soruştur da işe yaramayacak; ilerde fîlmin"esas çocuCharles' ın kimi yendiğini hatırlamıyorum, ma komitesi onları resmen aklamıştı. Aldatğunun dile getirdiği gibi, "yaptıklarının yanıgalibaoçıkmayabaşlamadanönccyanşmayı macanın sürdüğünün farkı nda olmayan halk na kâr kalmasına" dayanamayacaktır. seyretmiyorduk. Bu da şikeyi hazırlayanlann kitleleri Charlie'ye küfrediyordu. Bir zamanCharles Van Doren artık dürüst değildir, halkın gereksinimlerini ne kadar iy i çözümdoğru. Peki, olayın öteki kişilerini, para uğrulediklerinı gösteriyor: Eksik dişli, bozuk dik lar onu çok sevmiş olduklarından mı? Geçtiğimiz haftalarda sinemalarda göste na yalan söylemekte sakınca görmeyen, kensiyonlu, sevimsiz birinin derin bilgilere sahip rilen Quiz Show adlı filmi seyrederken o eski dilerini hiçbir biçimde sorgulamayan, yapolması da, binlerce dolar kazanması da çok günlerihatırladım.günümüzTürkiyesi'nin tıklanndan utanmayan, yani, "dürüstlük" fazla kişiyi ilgilendirmiyordu demek. Oysa kavramına zaten yabancı olanlan tanımlarCharlie, TIME' ın kapağına çıkacak kadar bü hali pür melâlini düşündüm ve "dürüstlük" yük ilgi uyandırdı. Onu yenen kadın (bakın, kavramının geçirdiği değişimler konusunda ken hangi sıfatı kullanacağız? öte yandan, unutmamışım) şişmanca, çirkince bir avukat sorular belirdi kafamda. aptal yerine kondukları için fena halde öfketı. Birhafta sonra kaybetti zaten. BöylesinesıToplumsal dürüstlüğün olmadıgı yerde bilenen halk kitlelerinin gelişmiş bir "dürüstradan birinin koskoca Charlie'yi yenmesi he reysel dürüstlüğü hangi ölçütlere göre tanım lük" kavramı var mı? pimize çok dokunmuştu. layacağız? "Dürüstlük" etik anlamını tamaÜst düzey yöneticilerınin yalanlannı oldu Entelektüelin suçuvecezası B