Katalog

5ŞUBATI995. SAY146.1 bir körfczdir. Hele Güneydcn ya da Batıdan, ömcgin Sakız'dan, ileni/ yoluyla gclindigindc. ki Osmanlı zamanındaçok gelinirdi. çok dolaşmak, Çeşme'yi. Karaburun'u dönmek gerekir. Oysa, bugünkü Urla lskelcsi ile Sığacık arasında açılacak bir kanal, yolu çok kısaltacaktı.. Haklıydılar. Ama daha niceleri gibi, bu kanal da açılamadı. ham Schagobcr adlı bir Yalıudı şehircı. Barcclona kcntinc. eskı Israıl'in on ıkı kabılcsını sımgeleyen on ikı kanal açmaya kalknıış; Fransız ülopvacı Claııde Henri de SaintSinıon. Iberik YarımadaM'nın ortasındakı Madrit'ı, kılomctrelcr ve kilometrcler ötesindeki denize baglamayı önermiş. Peki. Hazar Denizi'nin karade1 niz'e bağlanması düşünülebılır mi .' Evliya Çelebi've bakılırsa, düşünülmüş. Aralarında "üç günlük yol" bulıınan bu ikı denızı bir kanalla birleştirmeyi düşünen. yine o söylencesel yaratık Iskender Zülkarncyn'mis. Anlaştlan, bu yaratık. ıflâh olmaz bir kanal çılgınıymı^, çünkü herseferinde de, Karadcniz'i Akdeniz'e akıtmaya kalkışmış. Kınnı Hanı 1. Devlet Giray'agelince. o. Osmanlı Padışahı II. Selim'le anlaşarak. Don Irmagı ile Volga IrmagYnı birbirıne en fazla yaklaştıklan yerde. Altınordu Devlctı'nin cskı başkenti Saray yakınlannda birbirlerıne bırleştirmek istemiş. Ne var ki. bu düşünü, bilemiyoru/ neden, gerçekleştirememiş. Bunu bilemiyoruz ama, bir ara, Sadrazam Sokullu Mchmet Pasa'nın da böyle bir düş, kurdugunubıliyoruz. Budüşlerinhepsi bu yazıya sığmaz. Onun için, şımdı ıstersenız, bıraz da, gerçekleşmiş kanallardan, başarılı kanalcılardan (elbette hepsinden değil) söz cdelım. Bunların mayı düşündü ve mühendis Jamcs Brindlcy'den yardını istedı. Brındley. bu ışin tam adamıydı. Dükün istedigındcn dc iyısını yaptı. 1761 'de tanıamlanan kanal, ocağın gidcrlcrinın yarı yarıya azalmasını sagladı. Ve aynı kanal. 15 yıl sonra. 1776'da. 48 km.'lik bir ekle. Manchcstcr'dcn Liverpool'a kadar uzatıldı. Ortadogu da bir kanallar ccnnctıydi tarihtc. Albcrti. kuru bir alanda kurulmuş olan Babil kentinc, Fırat vc Dıcle'den. kaııallarla su gctirıldigıni yazar. Başka kıtaplarda ise, şu bilgıye rastlıyoruz: I.S. 8. yüzyılda. II. Abbasi Halifcsi Mansur tarafından kurulnıuş olan vc "Mcdınetü's Selâm". yani "Barış Kcntı" diye de bilıncn. daıresel vc yarı söylencesel Bagdat'ın çcvrcsindc, iki sur duvarı arasındaki hendekte, Fırafın birkolu olan Karkaya'dan bir kanalla gctirilcn su dolaşırdı. MİMARİ 11 lirlcr Süvcys sahnesinc. ömegin, bugün adı pck bilinmeycn, ama "Lc Parfaıt Ncgociant" ("Miikemmel Tâcir") adlı kıtabı 16791713 yılları arasında tam ycdi baskı yapan Jacques Savary vc Bcnoist dc Maillct gibi. Sonra, SaıntSımon yanda^larının bu kanalla ilgılendıklerini, ancak, Mısır Hidivi Mehmcd Ali Pasa'nın, onlann öncrilerini gcri ecvırdiğini dc biliyoruz. Ama.hcpimizınbildiği gibi, en sonunda, bu işin üstcsınden, Mö.syö Ferdinand dc l.cs.seps gelir. Na.sıl mı? Elbette ki dur durakbilmczinatçılığıyla. Ama bıraz da şansıyla, çünkü kanal öncrılcrını kabııl ctmcmcktc dırcncn Mchnıed Alı Pasa'nın en büyük oğlu Muhanınıcd Saıcl, kı de Lcsseps'in eski ögrcncisidir, arkadasıdır, iktidara gelir ve 30 Kasım I S54'te imzaladıgı fcrmanla, o dillere destan Süves Kanah'nın yapımına ilişFerdinuııddeLesseps. kin izni, Ferdinand dc Lesscps'in "Şahsına" vcrir. Bu çok değcrli iznin bir Fransız'a gitmcsi üzcrinc, Ingilizlcr cpcycc mızıldanırlar. Babı Âli karşı tavır koyar ama, Mösyö Ferdinand, bunların hiçbirinc aldırmaz, daha dogru.su, bütün bu cngcllcrı asmayı bilırve ılk kazmayı, 25 Nisan 1 S59 günü, kimsclcre bırakmayıp kendisı vurur. Vc açılıs. 10 yıl sonra, 17 Kasım I869'da, Imparatoriçc Eugcnıc tarafından, Avusturya İmparatoru, Gallcr Prcnsı gibi cksclanslarının yanı sıra, Thcophilc Gauticr, Ibscn gibi sanatçılann da hazır bulunduklan görkcmli birtörcnle yapıldı. Ünlü besteci Vcrdi, rahatsız oldugundan vc deniz tutmasından korktugundan, açılışına gclcmcdi, ama, Süveyş için, ünlü Aida Opcrası'nı bcstelcyipgönderdi. Ferdinand dc Lcsscps'c gclincc, onun mutluluğu clbcttc ki hiç kımselerdc yoktur. Nc var ki, öylesine bir hayal delisidir, kanal açmaya öylesine tutkundur ki bu adam, Süvcyş'le yetinmcz, iflas ctmc, hapsc girnıc pahasına, Panama Kanalı'nın pcşinc düşcr vc 74 yaşında olmasına aldırmadan, kalkıp, o kanalı açmak için, ta Amcrika'yagidcr. *4 Zeus'un müdahalesi Yine Evliya Çelebı'ye kulak verelim: Bir zamanlar, birtakım si\ri akıllılar, Sapanca Gölü'nü Izmit Körfezi'ne baglayacak bir kanal kazmak için paçaları sıvamışlar. kazmaUn kürcklcri cllcrine alnıı>lar ama. bir süre sonra. "Buna Firavun hazıncsi ve Hz. Nuh önırü gerekir" diyen Izmit halkının uyarılarıyla, bu iştcn vazgcçmişlcr. Herodot Tarihi'ni okudugumu/da ise, Knidos halkının. neden bir kanal açmak istcdigıni ve sonra vazgeçtiğini öğreniyoruz. Knidos, Marmaris'ten Ege Denızı'ne. çatallı bir ejderha dili ile uzanan Reşadiye Yanmadası'nda, Datça'nın az ötcsinde, aşağı yukan, I.Ö. 1000 yıllannda kurulmuş bir antik kent. Bura insanlan, "beş stad" genişliğindeki kıstağı kazarak, üzerinde yaşadıklan yarımadayı bir ada yapmayı ve böylece, güvenlik içinde yaşamayı koymuşiar akıllanna ve hemen işe koyulmuşlar. Ne var ki, bu girişim, tannlar tans a y ı s l d a p c k f a z l a nsı Zeus'u çok kızdırmış, Verdi çünkü Zeus, bunu, yarattıgı Ve gerçekleşenler dünyanın biçimine bir müdahaGelin. Batı'dan vc Kuzcy'dcn. le olarak görmüş. Öyle ya, kendisıDanimarka'dân ba^layalım: Kone danışılan Delfı bilicisi penhag"da gezcrken. Andcrscn'in Pythia'nın da söylediği gibi, eğer bir masalından çıkıp gelmıs. olan isteseydi, koskoca tanrı, orayı, ada küçük denizkızını gördüktcn sonra, olarak yaratmaz mıydı? Elbette ki oralarda dolanırkcn, SaıntAlban yaratabilirdi. Herodot'a görc, öfkckiliscsinin yakınlannda bir heykel li Zeus, kanal açmak isteycnlerin görürsünüzbirden. Hcykeltıra^ Anher yerlerinde, en çok da gözlcrindcrs Bundgaard'ınyapıtıdırbu heyde, iri iri yaralar açınca, adamlar kcl vc kuzcyli tanrıça Gcfıon ile günah işlediklerini anlayip, büyük dört oğlunu göstcrir. Tanrıça, Danitanrınm gazabından kurtulmak imarka'nın bir parçası olan Sccçin, işi paydos ctmiş,lcr. land'ı, Baltık Yarımadası'ndan ayıDüşlenmif kanallar racak kanalı açmak için, dört oğlunu dört güçlü öküze dönüstürmüşIstcnmiş, düşlcnmiş, ancak, çctür. ls,tc bu tanrıçanın vc oğullarışitli nedcnlerle açılamamış kanallar nın hcykclini yapmı^tır Bundgaard. yalnızcabunlardeğil. Bugün Danımarka'dan Isveç'coraSözgelişi, Rönesans'ın ünlü midan geçmck istcycnler, aradaki su marı Lcon Battista Albcrtı, "Dc rc yolunu aşmak zorundadırlar. aedificatoria" adlı kitabında, Sezar'ın Ispanya'da, Hcrda'da, SicoIX. yüzyılda, Ingiltere'dc, bir ris Nehri'ni boşaltmak için birtadük, Bridgcwatcrdükü, bir de, kcnkım kanallar açmayı düşündügünü di kcndini yctis.tirmiş, akıllı, bcccyazar. rikli bir mühendis yaşardı. Bir gün dük, VVorslcy'dcki madcn ocağınAslında lspanya, kanal açma tutdan, 16 km. ötcdcki Manchestcr'a kusunun en çılgın ömcklcrinin gökömür taşımak ıçın bir kanal yaptırrüldüğü bir ülkedir. Şöyle ki: Abra Vc dcrler ki, Mı Süvey$ Kanalı'nısonunda açmayı bafaran sır'da, Sesostris. savaşlarda ele gcçirdiği tutsakları çalıştırarak, o kadar çok kanal kazdırmıştır ki. hcr yanı kaplayan bu kanallaryüzündcn, insanlar bu ülkede, atla arabayla yolculuk yapamaz duruma gelmişlerdir. Çin'de ise, bundan yaklaşık 4000 yıl öncc. I.Ö. 2200'lcrdc cgcmen olan Hiya hanedanının ılk imparatoru Şuen'in Başbakanı Yu'nun, 13 yıl boyunca. gcccsinı gündüzünc katmacasına, çocugunun dogdugunu görmck için bilc cvine gıdcmcmeccsinc çalışarak, ilkbaharda taşan ırmakların, ycrleşmeleri su altında bırakmasını önlemek için, daglan delcrck kanallar açtırdıgı anlatılır. Sui hanedanının son imparatoru YangTi'nindc, cnazÇ'in Seddi kadar pahalıya mal olan büyük bir kanal yaptırmay ı kafasına koyunca, bu iş için, 2 milyonu yapım sırasında ölcn 5.5 milyon kişiy i görcvlcndirdigi söy lenir. A i d a Operas, 'nın eski Türkçe Librettosu (1871). Ya Süveyş Kanalı Unutulur mu hıç.' Süvcyş'siz, Lcsscps'siz bir kanal yazısı olur mu? Olmaz. Evct bu kanalın pek çok scvdalısı olmuştur. Ve bu, çok uzun, çok cski bıröyküdür. Bu öykü, bundan aşagı yukan 4000 yıl öncc, bu işc soyunan, Firavun Scssostris ile başlar. Sonra, Pers Kralı Darius, Roma Imparatoru Trajan, HalifcÖmcrgclir. Daha sonraları, başkalan da ge