Katalog

A I L B E R R 0 İ R T A Y L I Osmanlı arşivleri modernlesiyor smanlı Arşivleri son zamanlarda öncmli değişim geçiriyor; bu dcğişimde arşivin arşivciler tarafından yönctilmesi ve düzenlenmeye başlanmasının önetnli payı var. Arşivlerin düzeni, okııyuculann ve araştıncılann istifade kurallarının Ankara bürokrasisinin dÜ7enlemclerinden çok, arşivcilerin bilgisine bırakılması isabeltir. Bugüne kadar bilmediğimiz belge serileri (fond) tasnife açılıyor, kataloglan hazHanıyor. Özellikle iki yıldır Osmanlı Imparatorluğu'nun son yüzyılıyla ilgili belge fonları milyonlarca belgenin tasnifi, bu konudaki bilgilerimizi ve tarih yazımını değiştirmeyi gerektirecek düzeye ulaşmıştır. Şüphesiz bunda imla w tasnif usullerinin ıslahı ve el kitaplannın çıkanlmasının önemi büyüktür. Mazideki kataloglarda görülen en büyük eksik buydu. Evvelce yıllık 20 bin kadar evrak tasnif edilirken, yeni düzenlemelerle ve yeni arşiv personeliyle bu sayı altı milyona yükseltilebilmiştir. Şimdiye kadar yapılan tasniflerin tahmincn 150 milyon vesikanın muhafaza altına alınmasını sağladığı ifade c^ılmektedir. Bunlann yü/de 15'inin içerik tasnifi tamamlanmış olup, tahminen bin (evet bin) kataloğun okuyuculann istifadesine sunulduğu arşivde görülmektedir. Söylediğim gibi bu yeni tasniflerde özellikle son asır Osmanlı tarihçiliğini önemli ölçüde değiştirecck bilgiler sunulmaktadır. Kuşkusuz sadece Türkiye'nin tarihi açısından değil, bütün Balkanlar ve Ortadoğu devletlerini de bağlayan bir gelişme bu. Bu yüzden tarih yazımı ve arşiv kullanımında artık komşu devlctlerle mübadelc ve işbirliği için yeni mekanizma ve örgütlenmeleri düşünülmelidir. O zemesine yönclirdi. Aynntılı olarak hazırlanan kataloglar Ankara Ycnimahalle Üregil caddesindeki yeni Cumhuriyet Arşivi binasına da gönderilmektedir. Böylccc Ankara vc civar üniversitelerdeki tarih öğretira üye ve öğrencileri katalog taramak için Istanbul'a taşınmak gibi garip ve /ahmetli işlerden kurtuluyor. Kataloglan burada taramak vc istenen bazı bclgelerin belki interlink bir sistemle kopyalarını elde etmek mümkün olacaktır. Böylece bcş yüzün üzerinde katalog Ankara'da okuyucuya açılmıştır. Bunu 245 adet daha izleyecektir. Yeni tasnifleri izleyebilmek için son olarak aynntılı bir arşiv rehberi de basılmıştır. Başbakanlık arşivleri uzmanları son iki yılda, arşivlerdeki belgeleri belirli konuda basıma hazırjadılar. Bu alandaki faaliyet hızlandı. örneğin Osmanlı fermanları ile ilgili serginin kataloğu, diplomatika ve paleografya sahasında yararlı bir yayındır. Osmanlı Jmparatorluğu'nun Kınm Hanlığı, Türkistan hanlıklan, A/erbaycan hanlıkları ile olan ya7işmafarını içeren üç kitap diğer bir örnek. BosnaHersek ile ilgili vesikalar bu yıl ayrı bir ciltte çıktı. Arşivci lerin, tarih yazımı için önemli olan belgeleri bilimsel biçimdc yayınlama faaliyetleri kuşkusuz önemli bir başlangıçtır. Bizde bu çalışma ihmal cdilmişti. Oysa arşivci yayın yapma/sa tarih yazımı için pek umut yoktur. 903 no'lu Gence Tahrir Defteri yayınlanmak üzere bu tip çalışmalara bir ömek oluyor. Diğer taraftan Cumhuriyet Arşivi de TürkiyeAvrupa Topluluğu Bibliyografyası, BosnaHersek Bibliyografyası gibi kütüphane çalışmaları da yapmaktadır. Kuşkusuz halen bazı önemli sorunlar da var; Cumhuriyet dönemi arşivleri 1992 eylülünden beri okuyucuya açılmıştır. Bu çok güzel. Lakin birçok kurumlann evrakının bu bütün içinde olmadığını söylemek gerekir. Demek ki Bundan başka, arşivlerde eskiden hazırlanan ve yeni kataloglar tekrar gö/den geçirilmekte, bilimscl neşriyatı için gayret sarfedılmektedir. Mühimmc ve İradc gibi seriler için bu başanlsa ve kataloglar bütün Dünya kütüphanclerine satılabilse, Osmanlı araştırmalan ilgi çeker, tarihçiler arşiv malC U M H U R İ Y E T OEROİ 1 A Ğ U S T O S 1 9 9 3 S A ı ı J 84 bakanlıkların ve birtakım kuruluşların bu konuda üsllcrine düşen görevi yerine getirmeleri ve evraklarını tasnif' edip arşive devretmeleri gerekmektedir. Bu sorumluluğun duyulması gerekir. Ikincisi Osmanlı Imparatorluğu vc bütün zamanın büyük devletlerinin tarihi için önemli olan, Osmanlı Hariciye Nezareli arşivi elan tasnif edilip okuyucuya açılmış değildir. Fakat Türkçe (Osmanhca) ve Fransızca yazışma ve raporlardan oluşan ve hacmi beş milyon evrakı geçen bu arşivin; dil zorluklan yü/ünden tasnifi yavaş ilerlemektedir. Bu yılın sonunda seki/ yü/ bin evrakın tasnif edilip kataloglanarak araştırmacıya açılacağı ifade cdılmektedir. 1994 sonunda 550 bin evrak buna ilave edilecektir. Bizim için önemli olan Avusturya Devlet Arşivi, Londra'daki Public Record Officc dışişleri bölümü, Fransız Dışişleri Arşivleri gibi Osmanlı Hariciye Ne/areti arşivinin tasnif vc yayınlanmaya açılması da 1819. yüzyıl Avrupa tarihi için bir kaynaktır. Bu noksanın düzeltilmesi sevindiricidir. Başbakanlığa bağlı diğer kuruluşlar tarafından muhafaza cdılen Tapu Tahrir defterlerinın tcdkiki ve fotokopi alma imkânları ve akademik tarihçilcrimizin istifade inık'im önemli engellerle doludur. Özellikle ünivcrsite öğrclım üyesi olan tarihçilerimize gösterilcn engellcri mazur görnıek değildir. Bunlann düzeleccğini tahmin ediyoruz. Yeter ki arşivin idarcsi ve çalışma kurallarını arşivcilerimiz tesbit etsinler. Son iki yıldır uzmanca düzenleme ve yönctimin başanlan bunu doğrulamaktadır. A 15