Katalog

AZARIN PENCERESİNDEN Selçuk Erez •R yalÜarı (2) urt Ansiklopedisi'nin tstanbul maddesinde "tstanbul ustaları" başlıklı bir bölüm vardır. Bu b'ölümde sadece sekiz ad yer alır: Ahmet Raslm, Abdıilhak Şinasi Hisar, Reşat Ekrent Koçu, A.Hamdi Tanpınar, Süheyl Ünver, Niyazi Sayın, Çelik Gülersoy, Nuri Arlases ve Kemal Elker. Kemal Elker hakkında şu bilgiler vcrilir: "tstanbul'u bilir demek gaıip olur, onun için lepeden tırnağa tstanbul eskisi kuşanmıştır. Yeri, yılı, soyu, ikinci gomlek akrabalıkları özü, tarihi kayıtlan, belgeleri, kişilikleri, bilinmeyen yapılarıyla tslanbul'u uzerinde taşır. Giıniin 24 saatinde tstanbul'u dolaşır. Bugün Bizans'ladır yarın Üsmanlı'da. Bugün Bogaziçi'nde yalı sohbetindedir ertesi giin bir hat ustasının derinliginde..." 1988'de yitirdiğimiz bu tstanbul bilgesini bu yıl, onunla gezdiğimiz Anadolu yakası yalılarını, bu gezilerde tuttuğum notları okuyarak anmak istedim. Kemal Elker'in yalt gezileri Bebek'teki Ayaşlı yahsında Münevver Ayaşh'yı ziyaretle başlardı. Az ötede, yine Beylerbeyi'nde yer alan Arnavut (ya da Debreli) tsmail Paşa Yalısı, Kemal Elker'in yalı gezilerinin ikinci durağını oluşturduğu bir gezimizde beraberimizde bulunan Akbank müdürlerinden Niyazi Bey, Hava Kuvvetleri'nde subay olan rahmetli babasının, fih tarihinde Ayaşlı Yalısı'ndan Debreli tsmail Paşa Yalısı'na yürürken yanından geçtiğimiz Beylerbeyi (ya da Abdülhamiti Evvel) Camisi'nin iki minaresi arasından uçakla geçip tngiliz havacılarını nasıl şaşırttığını anlatmıştı. Yalıya adını vermiş olan Ismail Paşa'nın celeplikle zengin olduğu, servetini Selanik'te orduya et satarak oluşturduğu söylenirdi. II. Abdiilhamid, cuma namazını Beylerbeyi Camisi'nde kılacağı günler bu yalıya gelir, dönerken de karşı sahildeki ikametgâhına buradan gidermiş. Yalının aklımda kalan en görkemli yönü tavan resimleri ve süsleriydi: Beyazıt Meydanı'nda şimdi üniversite olan Eski Harbiye Nezareti'nin girişi, Ayasofya, Dolmabahçe sarayı gibi güzel Istanbul anıtlarının resimleri yer almaktaydı tavanlarda. 14 yıl önce bu yalıyı gezdiğimizde Paşa'nın torunu, "Osmanbey'deki benzincinin yerine on milyon lira verildiği halde bu binaya eski eser sayıldıgından 7 milyon verenin dahi çıkmadığım" hayıflanarak anlatmış ve "Keşke yansa da kurtulsak", demişti. Bir süre sonra bu bina Taç Vakfı'na satıldı. 15 Mart 1983 tarihli gazetelerde, "önceki gece saat 00.30 sıralarında Debreli İsmail Paşa'nın iki katlı, yirmi iki odalı, KültUr ve Turizm Bakanlığı'nca Taç Vakfı'na restore ettirilmekte olan yalısını, bilinmeyen bir sebepten çıkan yangının kısa bir zamanda büyüyerek kül yığını haline getirdiğini" okuduk. Bu yangında I. Abdulhamid'in 1778'de annesi Rabia Hatun adına yaptırdığı, minareleri arasından uçak geçen cami de kısmen yanmıştı. 700 altınlık Y Istanbul'un en eski yalısı (1689), Anadoluhisarı'nı geçıp Kanlıca'ya gtderken karsınıza çıkacaktr. Köprülü Amucazade Hüseyin Paşa Yalısı, 70'li yıllarda ciddi bir onarımdan geçtiği içın güniımüze kadar ayakta kalabıldi. Buradan bazen köprüye doğru yürür, onu geçer, Kuzguncuk'a doğru giderdik. Buradan Tophane Muşiri Fethi Ahmet Paşa'nın yaptırmış olduğu ve Mocan Yalısı olarak anılan yalıya gelirdik. 18. yüzyıl sonunda yapılmış, harerr ve selamlık bölümlü bu yapı 16 odalıdır. Bina ortadan normal anatomisine uymayan bir şekilde ikiye bölünmüş olduğundan bugün yapının gezenler tarafından gereğince kavranması güçtür. Sebillerle süslü bir mermer alt katı, görkemli çift merdivenlerle çıkılan ikinci katında başka bir köşkten sökülme yıldız şekilli Macar işi parkeler bulunmaktaydı. Duvarlarda Atatiirk'Un eskiden Beyoğlu'nda Foto Kanzler'in vitrininde duran muşir Uniformalı resmi, Capello'nun "Karaköy" tablosu, hüsnü hat levhalar, Avni Arbaş ve çağdaşlarının tabloları vardı. Beylerbeyi'nden Üsküdar'a doğru döneceğimize, aksi yöne yönelsek Çengelköy'e varırdık. Orada Sadullah Paşa Yalısı'na giderdik. Eskiden Sadrazam Koca Yusuf Paşa'ya ait olan bu yalı, 19 yy. ortalarında Ayaşlı Esat Muhlis Paşa tarafından satın alınmıştı. Sadullah Paşa, Muhlis Paşa'nın oğludur. Münevver Ayaşlı ise Sadullah Paşa'nın gelini olup binanın eski halini iyi bilirdi: Ona göre, eskiden bu binanın bahçesi daha büyüktü... Sonra ikiye bölünüp bir kısmı satılmış, "Limanı" da satılan kısımda kalmıştı. Ayrıca eskiden bu yalının büyük bir hamamı ve geniş mermerlerle kapb bir mutfağı vardı; yalının bu bölümü yıktırılınca yalı ile harem bahçesi birbirinden aynlmıştı. 1970'lerde Emel Esin'e ait olan bu iki katlı haçvari planlı, "karnıyarık" yalıda son yıllarda Ayşegül Nadir Hanım oturmaktaydı. Binanın özgün duvar ve tavan işlcmeleri, resimleri, pembe renkli mermerleri yanında tefrişi için kullanılmış eşyaların kalitesiyle de dikkati çekerdi. Bu binanın iyi bakılması ve korunması önce tarihe meraklı ve amatörce bile olsa tarihle ilgili araştırmalar yapan, eser veren Emel Hanım'ın sonra da yine tarihe, tarihi eserlere ciddi ilgi duyan AyşegUl Hanım'ın ilgileri sonucudur. Sadullah Paşa Yalısı'ndan sonra sıra Kandilli'deki Kont Ostrolog'un 1790 civannda inşa edilmiş olan yahsına gelirdi. Münevver Ayaşlı'ya göre (Dersaadet, Bedir Yayınevi, Jst. 1975) Polonya asıllı bir Fransız asılzadesi onları Kont Jean Ostrolog, Beyoğlu'nda babasının Galata Mevlevihanesi'nin karşısında yer alan konağında doğmuş ve eskiden Server Paşa Yalısı olarak bilinen bu evi satın al mıştı. Gürol Sözen'e göre babası kont Leon V.Ostrolog, Oxford ve Lahey'de, "lslam hukuku" dersleri vennişti; (Bin Çeşit tstanbul ve Bogaziçi Yalılan, Ak Yayınları, 1989). Kont J.Ostrolog 1975'te vefat etmişti; yalıda ikinci eşi oturuyordu. Çekoslovakyalı bu hanım, Kontes Kristina tşka, ziyaretçi sevmezdi. Kemal Bey'le bu yalıyı 1980'de ancak dostumuz Yunan Başkonsolosu Alenksandr ve eşi, Benaki Muzesi Islam Kserleri Bölümü yöneticisi Helen Filon'un refakatında gidip gezebilmiştik. Bahçesinde Sultan Mecit tuğralı bir çeşme ve sebiller vardı. Karnıyarık şekilli yapının giriş holünden sağ tarafa çıkılsa hareme, sola yönelinse selamlığa ulaşılıyordu. Tavan ve duvar süsleri kabartmaları güzeldi. Bina, Uzakdoğu, Avrupa ve Türkiye kökenli mobilyalar içermekteydi. özellikle üst katta malsahibinin Hindistan'da Fransız sefiri olarak bulunmuş erkek kardeşinin getirtmiş olduğu eşya, Çin odası olarak döşenmiş bölüm duvarlarında dadılarının elle çizilmiş resimleri, hüsnü hat örnekleri, kontun babasının ve büyükbabasının resimleri ve birkaç güzel ikona ile kü, çük Galee vazolar vardı. Kandilli'de ilginç bir yalı daha mevcuttu. Mehraet Abut Yalısı. Bu yalının sahibinin kızı Samime'nin 1940'ta Mısır Hidivi Abbas Hilmi'nin hemşiresi Prenses Hatice'nin kahyası tmadettin Vehbi Bey'le evlenip Mısır'a gittiği bilinirdi. Yalı 130 yıl kadar önce Altunizade Necip Bey tarafından yaptırılmış, altında kayıkhaneler bulunan, iki katlı bir binaydı. Alt katındaki kadın hamamı ve ikinci katındaki büyük salonu ilginçti. tkinci kattaki bu salonda bulunan nefis bir avize sonradan yok oldu. (Iranlılara satıldığını öğrendik). Yine bu odadaki büyük bir Ayasofya tablosu da ortadan kalktıydı. Bu odanın tavanında, "Kızkulesi'nin Baalbek'ten gorünuşu" ya da "Aida Operası için hazırianmış dekor önünde Üsküdar" olarak adlandırılabilecek uydurma; ama ilginç resimler yer almaktaydı. Salonun merdivenlerine ulaşan bölümdeki camlarda tavandakilere benzer manzaraların işlenmiş olduğunu görmüş, tavandaki resimlerin Avrupa'dan getirilmiş bu camlardan esinlenip yapıldığını düşünmüştük. 1970'lerde Abulzadelerdcn üç yaşlı kadın ve bir orta yaşlı (ressam) bey oturuyordu bu yalıda, konak 1980'lerde 25 milyona Salat yağı fabrikası sahibi Özdoyunlar'a satılmıştı. Anadoluhisarı'nı geçip Kanlıca'ya giderken 1698 yılında yapılmış Köprülü Amcaza de Hüseyin Paşa Valısrnı gezer ve tstanbul' un bu en eski yalısının her an suya düşebilecek halde olmasına pek Uzülürdük. Gezimiz, Çubuklu'da Ulagay ailesine ait yalıda biterdi. Gezimizin sonunda bu eski konağın nefıs dökme demir parmaklıklan ile sınırlanan bahçesinde çay içtiğimizi hatırlıyorum. Kemal Bey'in bu 95 metre uzunluğunda ve 1,5 metre yüksekliğindeki parmaklığın Osman Hamdi Bey tarafından 700 altına yaptırıldığını söyleyişini anımsıyorum... "Nur içinde yatsın!" D