Katalog

TOPLUMSAL ÇEVREYİ YANSITAN BİR "GÖRSEL SOSYOLOG" ANDY Bir adam kalkıp da 59 Campbell onserve Çorba kutusunu tuvale eçirirse, bizi ilgilendiren görsel ngeler değil, 59 konserve çorba utusunu tuvale geçirmeyi isteyen akış açısıdır." Herkese farklı özgeçmişler anlatan, bu yüzden de ne doğum yılı ne de nereli olduğu kesin olarak bilinen "pop sanat yıldızı" Andy Wârhol, bir safrakesesi ameliyatı sırasında kesin olarak öldü; ya da ölmedi de her zaman olduğu gibi basın ve yayın organlarına bir oyun daha mı oynadı? VVarhol da bir hiiküm verici degil, bir iletmendir. Çünkii o dönemde Goya'nın çağdaşları da deforme olduklarının farkında değildiler."' 1980'li yıllarda New York ve uluslararası sanat merkezlerinde sürekli olarak yeni sanat yıldızları parlarken, VVarhol'un gelecekte her isteyenin onbeş dakika içinde uluslararası ünlü bir ressam olabileceğine dair kehaneti bir olasılıkla NVarhol'un kendi beklentilerinden de hızlı bir biçimde gerçekleşiyordu. Şöhretin olumsuz yanlarından biri de eskiyebiîmesiydi ve VVarhol, dünya çapında ününe rağmen, sanat dünyasında artık kayan bir yıidızdı. 1982'de New York'ta açtığı sergi dolayısıyla Artforum dergisinde kıyasıya eleştiriliyordu. Eleştirmen Thomas Lawson; "VVarhol'un bir zamanlar New York'ta üretilen en önemli sanat yapıtlannı iirettigini" yazarken, sanatçının yapıtlarını '..genelde boş' ve yeni yapıtlannı da '..birer boş kafa iirünü' olarak nitelendiriyordu." 6 "Pop sanat yıldızı Andy VVarhol" öldü. VVarhol'un çağdaş sanat tarihindeki yerini ve önemini kuşkusuz kalan yapıtları belirleyecektir. D VVARHOL Marcel Duchamp1 Erdoğan AkselC) erçek adı büyük bir olasılıkla Andrew Warhola olan ve yine bir olasılıkla 19281930 arası bir zaman, herhalde Pittsburg'da Çekoslovakyalı göçmen ir işçinin oğlıı olarak doğan Andy NVarhol, ir safrakesesi ameliyatı sırasında kesin olaak öldü. Ya da acaba ölmedi de, çağdaş yaam/sanat ile var olan karşılıklı etkileşimini ok iyi saptadığı çağdaş basın ve yayın organırına bir oyun daha mı oynadı? Özgeçmişini gizlemek ya da her sorana farközgeçmişler anlatmak gibi alışılagelmişin dıında davranışlan olan VVarhol, 196O'lı yıllarla New York'ta reklam grafikleri ve vitrin düenlemeleri yaparak çalışmaya başladı. Sanatcı eklam dünyasının mutlak tanrısı olan dolaın büyütülmüş görünlüsiinden başlayarak, Clvis Presley, Marilyn Monroe, Coca Cola, ampbell çorbaları gibi, reklam şirketleri ve lasın tarafından yaratılmış çağdaş ikonların jörüntülerini tuvaller üzerine fotomekanik 'öntemlerle çoğaltmasıyla tanındı. Çoğaltılnak üzere üretilmiş görüntüler, VVarhöl'un tu'allerinde, film kareleri gibi üst üste, yan yaıa tekrarlandıklarında, amaçlanan anlamlaını tüketirlerken, yeni sanatsal anlamlar yükeniyorlardı. Pekin'de duvarlara asılmak için iretilmiş bir Mao gorüntüsü, VVarhol'un tu/ali aracılığıyla bir Amerikan endüstricisinin nalikânesinin duvarına asılıyordu. G Andy VVarhol'un fotomekanik yöntemlerle 1984 yılında yaptıflı Manlyn Monroe tablosu Her şey pazarlanabilir tlk dönemin popüler görüntülerinden sonra Warhol, daha karamsar görüntülere yönelerek çalışmalarını ölüm ve felaketler dizisiyle sürdürdü. Sansasyonel gazetelerin baş sayfalarından eksik olmayan dehşet verici manşetleri, kaza ve intihar fotoğraflarını büyütüp çoğaltarak tuvallerine aktardı. Amerika'nın ünlü idam gereci elektrikli sandalyenin siyah beyaz bir görüntüsünü, gerecin işlevine tam lers düşen pembe/eflatun renli bir tuval üzerine onbeş kez tekrarladığında, Warhol, izleyicileri çağdaş yaşam şartlarında "ölüm dahil her şeyin pa/arlanıp satılabileceği" 2 düşüncesine yöneltiyordu. 1950'lerde New York'u Dünya Sanat Merkezi haline getiren Soyut Dışavurumcu Akımın, sanatçıların kişisel biçemlerini ön plana çıkarma özelliğine karşı, kendini bir "makine" olarak niteleyen VVarhol; yapıtlarını "Fabrika" adını verdiği bir atölyede, kolektif bir çalışma yöntemiyle üretiyordu. 1963'teFBl tarafından aranan 13 sabıkahnın Amerika'da her postanede sergilenen 'aranıyor' afişlerini tuvaller üzerinde büyüterek New York Dünya Fuan'nda sergilediğinde, bu siyah beyaz görüntülerin etkisini çarpıcı bulan zamanın New York Valisi Rockefeller, resimlerin kaldırılmasını emretti. Hiçbir şey olmayan filmler Ust üste, yan yana sürekli yenilenen görüntülerin doğal uzantısı olarak film yapımına yönelen VVarhol'un 1960'ların ortalarında ürettiği ilk filmlerinde, yoğun bir biçimde sıradanlık konusu irdeleniyordu. Dünya, üretilen milyonlarca saatlik ticari filmlerde sürekli cinayetler, aşklar, savaşlar, takipler, yani bir şeyler olurken, "Fabrika" üretimi bu filmlerde hiçbir şey olmuyordu. Yarım saat süreli "Saçtıraşı" adlı filmde, sadece saç tıraşı eylemi, "Altı Saatlik Uyku" adlı filmde de sadece uyumakta olan bir adamı izleyen, hareketsiz bir kamera söz konusuydu. Bir can sıkıntısı anıtı olan Empire adlı film ise, New York'un ünlü gökdeleni Empire State binasının hareketsiz bir kamera ile çekilmiş, sekiz saat süren görüntüsünden oluşuyordu. Warhol'un bu ilk filmlerini "sinematik resimler" olarak nitelendiren çağdaş sanat kuramcısı Howard Smagula'ya göre; "Bu filmlerde bir taraftan sürekli, herhangi bir şeyin olabilecegine yönelik beklenli atmosferinin gerilimi yaşanırken, diğcr taraftan yaşam surccimi/.i oluşturan, ancak genelde pek 'goriilmeyen' birçok lörensel olay hakkında bilinç dü/eyinin yükselmesi söz konusudur." ' 1970'li yıllarda artık uluslararası bir şöhret ve New York sosyetesinin gözbebeği olan VVarhol, tekrar resim uğraşına döndü. Char loJte Wlllard'ın "bir görsel sosyolog" 4 diye nitelendirdiği VVarhol'un sanatsal endişeleri, her zaman olduğu gibi bu kez de içinde var olduğu sosyal çevrenin gözlemlenmesi ve yansıtılması üzerine yoğunlaşıyordu. Sanatçının konusu, artık kendisinin de kesinlikle bir parçası olduğu "yüksek sosyete" idi. 1980'de New York'ta açtığı "Zenginler Bizden Farklı m\?" adlı sergide dışavurumcu bir tavırla önceden renklendirilmiş tuvaller üzerine New York'un güçlü ve zengin kişilerinin fotomekanik yöntemlerle çoğaltılarak basılmış portreleri sergileniyordu. Bu lesimlerde foıoğrafların altları incelendiğinde, kullanılan renklerin ve boyama tavrının, portreleri görüntülenen şöhretlerin kişisel ve sosyal özelliklerini yansıtmaya yönelik olduğu gözlemlenir. Ayrıca bu sergi, 'isteyen herkesin başarılı ve zengin olabileceği' üzerine kurulu ünlü 'Amerikan rüyası'na karşıt olarak bir 'aristokrat Amerika olgusu'nu ortaya koyuyordu. Sergideki resimlerin portre sahipleri tarafından satın ahnmaları, bazı eleştirmenlerin VVarhol'u para karşıhğı zenginlerin resimlerini yapmakla suçlamalarına yol açtı. VVarhol doğastna uygun olarak bu konuda hiç yorum yapmazken, çağdaş sanat eleştirmeni Barbara Rose, bu resimleri için şöyle yazıyordu; "...Bir giin para karşılığı yapılan bu portrelerin, Goya'nın İspanyol Kraliyet Sarayı için yaptığı resimler kadar grotesk oldukları görülecek. Goya gibi Campbel çorbası 1964 yılında yaptığı resimde Warhol, metanın amaçlanan anlamını tuketirken yeni bir sanatsal anlam yuklüyordu ona. '•' Yardımcı Doçent. 9 Çylül Üniversitesi Gıizel Sanatlar Fakültesi öğretim üyesi ıh HILLARDCharlottt, Famouı Modtnt Artlstl. V » York Plaıt and Vfnn* 1971. ı 106 lll SMAGL'LA Hovard. Cumnll. Çont*maow> Oincllonl tn ıhf I tıual 4rlı. \#« Jentı. Preıtıu, Hall ln< . mi ı 49 ISl A ı e . I 11 14ı UILLAKD ( harloltt. A 1 1 . ı 106 f,t Aklaran SMAGLLA Ho«or,l A , r . I S4 tbtlAİYSOS Thomaı. Artforum. \r» York' Ctll XX Sau 8 \e* York mı. ı r/75 31