Katalog

EV E K O N O M İ S İ Meral Tamer Batı'daki tüketici ve biz Batı'da satın aldığı malı kalitesiz bulan tüketici, özel mahkemeler aracilığıyla bunu aynı gün yenisiyle değiştirme olanağına sahip. veriyor. Mahkeme çiftçinin "tüm tiiketicilerin zarar gördügii" iddiasıyla açtığı ikinci davayı da tüketici lehine olumlu sonuçlandırıyor ve prospektüsünde gerekli uyarıyı yapmayan ilaç Ureticisi firmayı kamuya 8 milyar lira ceza ödemeye mahkum ediyor. Bu tür örnekler, bizim ülkemiz ve insanlarımız için sanki çocuklara anlatılan bir masal, bir hayal ürünü gibi... Batılı ülkelerde tüketici, geniş bir koruma şemsiyesi altında. Hem devlet tarafından tüketiciyi koruma yasası ile korunuyor hem de gerek kamu kuruluşlannın gerek özel sektörün ve gerekse tüketicilerin kendi aralarında kurdukları dernekler aracılığıyla hakkını arama olanağına sahip. Batı'da tüketicinin hakkını aramasını kolaylaştıran en önemli etkenlerden biri de salt tüketici şikâyetlerini sonuçlandırmak üzere kurulmüş özel mahkemeler.Tüketici şikâyetleri bu özel mahkemelerde çok kısa sürede ve genellikle tüketici lehine sor jçlanıyor. Çünkü zaten satın aldığı maldan şikâyeti olmayan tüketici mahkemeye gitmiyor. Bu özel mahkemelerde basit şikâyetlerin 15 dakika içinde, bir saat içinde sonuçlandığı bile oluyor. Batılı Ülkelerde garanti süresi de, yatırılan sigorta priminin miktarına bağlı olarak dilendiği kadar uzatılabiliyor. Hatta sınırsız garanti süresine sahip olan mallar bile var. Ama tüketici eğer sınırsız garanti istiyorsa, yüksek miktarda sigorta primi ödemeyi kabul etmiş oluyor. özellikle Amerika'da yaygın olan bir uygulama ise, bizim insanımızın kolay kolay inanabileceği cinsten değil. Bizim tüketicimiz, satın alıp ambalajından yeni çıkarttığı bir mal bozuk çıksa bile bunu yenisiyle pek değiştiremezken ya da değiştirinceye kadar binbir dereden su getirirken, Amerika'da bazı mağazalarda satın aldığı malı sonradan beğenmeyen, içine sindiremeyen tüketici hiç kusuru olmasa bile bunu mağazaya götürüp "begenmedim" diyebiliyor ve parasını geri alıvor. Z Garanti belgesini iyice okuyun • Garanti belgesi neyi garanti eder, neyi etmez? Okurlarımızın bu konuyla ilgili olarak bize yönelttiklerı sorular üzerine konuyu araştırdık ve firmaların garanti belgesi vermeye zorlayan bir müeyyide bulunmadığını gördük.. Bir mal için garanti belgesi düzenlemek ve bu belgenin maddelerini belirlemek, anlaşılan firmanın insafına kalmış. Örneğin ülkemizde dikiş makinelermde garanti belgesi yok, yam satın aldığınız dikiş makinesi 3 gün sonra bozulacak olsa, bunu para verip tamir ettirmek zorundasınız. Garanti belgesi, bir anlamda üretici firmaların pazarlama stratejilerı içinde kullandıklan bir yöntem... 8u nedenle herhangi bir malı satın alırken verilen garanti belgesi, sizin için önemliyse, garanti belgesinin içeriğini mutlaka okuyun. Sanayi Bakanlığı ve Türk Standartları Enstitüsü'nden yetkililerin bize söylediğine göre bazı garanti belgeleri öyle d'jzenlemiş ki aslında "malını garanti etmiyorum" demeye getıriyor. Bu tür belgeler dikkatlice okunduğunda, garanti kapsamında olan arızaların garanti kapsamında olmayanlara oranla çok az sayıda kaldığı dikkati çekiyor. atı'da tüketici nasıl korunuyor? Satın aldığı bir mal kalitesiz çıkarsa bunu nasıl yenisiyle değiştirebiliyor? Batı'daki tüketicinin hakları nedir? Sorumluluklan nelerdir? Bu konuya dilerseniz birkaç somut örnekle girelim. örnekler Amerika'dan, çünkü Amerika, tüketicinin en çarpıcı biçimde korunduğu, en geniş olanaklara sahip olduğu ülkelerin başında yer alıyor: ÖRNEK 1. Amerika'da dev otomobil firması General Motors'un ürettigi bir jeep kaza yapıyor ve jeepin içinde bulunan 22 yaşındaki Jeanne adlı genç kız kaza sırasında ağır yaralanarak sakat kalıyor, tekerlekli sandalyede yaşamaya mahkum oluyor. Bu olay nedeniyle Jeanne mahkemeye başvuruyor ve General Motors'u, jeepin kaportasının oturduğu demir aksamı yeterince sağlam üretmemekle suçluyor. Jeanne, "Eger demir aksam sağlam olsaydı, kaza sırasında ben daha az zarar görürdiim" diyor. Mahkeme konuyu araştırıyor, General Motors'un üret B tiği diğer jeeplere darbe testleri yaptırıyor ve sonuçta tekerlekli sandalyede yaşamaya mahkum olan Jeanne'ın isteklerini haklı bularak General Motors'u Jeanne'a yaklaşık 2 milyar lira tazminat ve çalışamayacağı için ömür boyu yaklaşık 4 milyon lira aylık gelir ödemeye mahkum ediyor. ÖRNEK 2: Yine Amerika'da büyük bir ilaç firmasının ürettigi çocuk felci aşısını ağızdan çocuğuna içiren 62 yaşındaki bir çiftçi, çocuğu aşıyı içtikten sonra üzerine kustuğu için çocuk felci oluyor. Çocuk felci nedeniyle 62 yaşında sakat kalan çiftçi de mahkemeye başvuruyor ve hem kendi zararı, hem de tüm tüketiciler adına 2 ayrı dava açıyor. 62 yaşında sakat kalan çiftçi, ilaç firmasına yönelttiği suçlamada, ilacın prospektüsünde "ktısma halinde kusmugun bulaştıgı klşiler çocuk felci olabilir" uyarısının bulunmadıgına dikkati çekerek, firmanın bu uyarıyı ihmal ettiği için suçlu olduğunu iddia ediyor. Mahkeme çiftçiyi haklı buluyor ve kendisine 2 milyar lira tazminat ödenmesine karar Besinleri hazıriarken yapılan hatalar Besinleri hazıriarken ya da pişirirken yaptığımız hatalar, pek çok gıda maddesinin besin değerinden yeterince yararlanmamızı engelliyor. Bu yüzden bazı besin maddeleri için ödediğimiz paranın bir bölümü sokağa atılmış oluyor. Bize yazan pek çok okurumuzun sorularını tek tek yanıtlamak yerine besinleri hazıriarken sıkça yapılan hataları alt alta sıralamakta yarar gördük. • Sebzeler bol suda haşlanıp suyu döküldüğü takdirde, vitaminlerin ço^u haşlama suyu ile atılır. Bu durumlarda sebzelerin değerli kısımları çöpe gitmiş, geriye posası kalmış olur. Bu nedenle sebzeleri çok az suyla pişirınelı, hatta kolay pişen sebzelere hiç su koymadan kısık ateşte kendi buharıyla pişirmeyi denemeli. Kuru fasulye, mercimek ve nohut gibi baklagilleri pişirmeden önce haşlayıp, haşlama suyunu dökersek, içindeki B vitaminleri de kaybolur. Kabak mücveri yapacaksak, kabakları rendeledikten sonra tuzla ovup suyunu sıkmamalı. Eğer mutlaka suyundan ayırmak istiyorsak, bu suyu bir çorbada ya da başka bir yemekte kullanmalı. Haşlandıktan sonra en fazla suyu dfikulen yiyecek olan makarnayı bile ya çok az suda haşİayıp, sonradan bu suyu bir çorbada falan değerlendirmeli, ya da makarnayı pilav yibi yağını suyunu hip birlikte koyarak pişırmeli. • Süzme yoğurt elde etmek amacıyla voJurdu torbaya koyup suyunu süzecek olıi' k, B vitaminleri kaybolmuş olur. Mutlaka ;orba yoğurdu yapmak istiyorsak, süzülen suyu başka bir yemek hazıriarken kullanmak üzere saklamalıyız. • Ekmek, ince dilimler halinde kcsilip kızartıldığı takdirde protein değeri azalıt. Mutlaka kızarmış ekmek isteniyorsa, yu okınek kalın dilimlenmeli, ya da ekmeğin tek lurafını kızartmakla yetinilmelidir. • Süt, yoğurt, peynir ya da çökelek, aydın!ık yerde bekletildikleri takdirde B vitaminleri kaybına uğrarlar. Aynı şekilde güneşte kurutulan sebzeler ve tarhana da B vitaminlerınden bir kısımını kaybeder. • Hamur mayalandırıldığı takdirde unda buluııun bazı madenlerin vücuda sağladığı yaraı artar. Hamuru mayalandırmak yerine kabanma tozu koymak ise madenlerin yararını arttırmadıgı gibi B vitaminleri kaybına da )o\ açar. Bu nedenle mayalı ekmek ve hamur i'leri, kabartnıa tozuyla yapılanlara o'ranla cKıhıt yararlıdn. • Sık sık yapılan kızartmalar, ya da margarın \e tereyağının önce tavada yakılarak yelîiofe».1 eklennıesi hem yağın enerji değerini u/jitır hem do yağda vücuda zararlı maddeıcıin oluşmasına neden olur. Yağı elden geldigınce yakınudan kullanmalı, kızartmayı scyrek yapnıalıdır. • Yine bazı firmaların garanti belgesinde, garanti süresi içindeki servis hizmetlerinden yol masrafı alınmayacağı açıkça ifade edilmişken, diğer bazılarında böyle bir ifade bulunmadığı için onatım icin eve gelen servis yüklü bir yol masrafı talep edebiliyor. TSE'den bir yetkili, özellikle dayanıklı tüketim mallarında rastladığımız garanti belgelerinin bazı üretici firmalar için bir arlamda kalite kontrolü sayıldığını dile getirerek şöyle diyor: "Bazı büyük firmalar, bünyelerinde kalite kontrolü için ayrıca bölüm kurup eleman istahdam etmek yerine, ürettikleri malın kalite kontrolünü yapmadan plyasaya sürüyorlar. Bu mallar garanti belgeli olduğu için malı satın alan, eğer arıza ile karşılaşırsa, bu hata firma tarafından telafi ediliyor. Diyelim ki 100 adet aynı tip maldan 20'si hatalı çıktı ve gerekli onarım firma tarafından ücretsiz yapıldı. Böylelikle firma geri kalan 80 malı içfn kalite kontrolü yapmaktan kurtulmuş oluyor." C 23