Katalog

Cat yaprağı, Yemenlilerin kendi Ifadelerine göre, "daha aktifleştiriyor", tarafsız göılemcilere göre de biraz ağırlaştmyor... (Fotoğraf: ERHAN AKYILDIZ) Sabahın ilk saatlerinde sadece "gat' için kurulan pazarlardan saîın alınan bu bitki, hükümetin yasakları uyarınca, yalnızca öğleden sonraları çiğnenebiliyor. ENİS BERBEROĞLU • .San'a emen Arap Cumhuriyeti'nin başkenti Sana'a'nın en ilginç görüntüsünü kuşkusuz "alsız kovboylar" sergiliyor. Yemenli, yılların alışkanlığından olacak, motosikletini, cipinı dar sokaklarda buyük bir şehvet içinde sürüyor, kazalara karşı biraz iman gücüne, biraz da cambazlığa sığınıyor. Sana'a Havaalanı ile kent arasındaki 20 kilometrelik mesafeyi katederken can havliyle, Yemen'in iyi diş doktorlarına gereksinim duyduğunu düşünüyoruz. Yol kenarlanna bizim guneydoğu sakinlerini andırır biçimde çömelmiş, hafif mayışmış Yemenlilerin tamamının bir yanakları şiş.. Sonradan anlattılar, yanaklar apseden değil, gat denilen ve bizim söğüt yaprağına benzeyen bir otun çiğnenmesinden dolayı şişiyormuş. Yemenliler biraz geviş getirmeyi andıran bir sisteme göre kullanılan bir bitkinin yapraklarını ayrı bir ayin içinde çiğniyorlar. Denildiğine göre gat hiçbir zaman tek başına çiğnenmezmiş.. Mezesiz, susui rakı sofrasına benzeyen bu ayinler sonucunda Yemenliler kendi ıfadelerine göre "daha aktifleşiyor", tarafsız gözlemcilere göre de biraz "agırlaşıyor." Ustelik bizdekinden farklı olarak gat sadece erkek işi de değıl. Resmen açıklanan gat çiğneme saatleri içinde Yemenli hanımlar ellerinde gat dolu termosları (tazeliğini yitirmesin diye) birbirlerinin kabul günlerine gidiyorlar. Sabahın ilk saatlerinde sadece gat için kurulan pazarlardan satın alınan gatın hükümetin koyduğı yasaya göre yalnız öğleden sonra çiğnenmesi gerekiyor. Söyleyenlerin yalancısıyız. Bakanlar Kurulu toplantılarında bile gat çiğneniyormuş.. Yemenlinin keyif yaprağı: Gat güç. Ama mihmandarlarımız ücretlerin gat fiyatlarına göre ayarlandığııu söylüyorlar. Kısaca geçim indeksleri kalemleri arasında gatın önemli bir yerı var. "Atsız kovboylann" ikinci merakı da silah. Bakkal dükkânlarında bile açıkta satılan otomatik tüfeklerden, tabancalara kadar uzanan bir dizi silahın sadece başkent Sana'a'da taşınması yasaklanmış. "Cambia" adı verilen ucu kıvrık harçerler ise Yemenliyi yatak odasına kadar takip ediyor. Bir çeşit namus simgesi olan canıbiayı bir kavgada kaybetmek pahalıya patlıyor. Çekildiğinde mutlaka kavga için kullanılması gereken ve belde özel kuşaklarda taşınan bu süslü hançerler düşman eline geçtığinde ancak yüksek bir bedel karşılığında geri alınabiliyor. Yemen'de silaha ilişkin olarak hükümetlehalkı karşı karşıya getiren tek uygulama küçük silahlarda ortaya çıkmış. Sana'a gırişinde Kalaşnıkof unu emanete bırakmaya razı olan yaşlı bir aşiret reisi, denildiğine göre, sedef kakmalı 45'lik Colt'unu yarundan ayırmak istememiş.. "Tabancayı silahtan saymayan" bu aşiret reisinin direnişi fazlaca büyümeden zor bastırılabilmiş. 7'sinden 70'ine kadar herkesin silahlı dolaştığı Yemen'de silahlar pek patlamıyor. Ama patladığında da, hele çatışma iki güçlü aşiret arasındaysa, kolay susmuyor. Trafık kazalarında ve silahlı çatışmalarda ölenlerin kanı belirlı bir bedel karşılığında "temizleniyor".. Canın pahası Yemen'de 96 bin riyal. (resmi kurla 8 bin dolar). Saba Melikesi Belkıs zamanında, yani bundan yaklaşık 2 bin 500 yıl kadar önce bölgenin uygarhk beşiği olan Yemen'de yeni yönetim geçmiş özlemi içinde yaşıyor. Nitekim bir Türk şirketince Marib'e yapılan sulama barajı belki de bu nedenle yönetimin özel ilgisini çekiyor. Cumhurbaşkanı Ali Salih barajın tamamlandığı gün seddîn üzerinde namaz kılıyor ve yakınlarına "İyi bakın bu su ttlkemiz için en az petrol kadar önemli" diyor. Y Su Yemen için "yaşam" kadar değerli, ama petrol de ülkenin ekonomik kaderini değiştirecek kuşkusuz. Yemen gelecek yıl sonlarına doğru, yılda 20 milyon ton petrol çıkaracak. Bunun en az 1314 milyon dolarını ıhraç edecek. Böylece belki de 25 milyon dolarlık ihracatına karşılık, yıllık 1.5 milyar dolarlık ithalatını artık değişik körfez Ulkelerınden aldığı bağışla yürutmek zorunda kalmayacak. Geçmişteki uygarhk dönemine öykünen yeni Yemen yönetimi, büyük projeleri kırsal kesime devleti oturtmak için de kullanıyor. Şantiyeleri, bunları korumak için görevlendirilen askeri birlikler izliyor. Yemen'de Osmanlı lmparatorluğu'nun izlerine hemen hemen her yeıde rastlamak mümkün. Ordu Osmanlı'nın rütbe ve üniforma sıstemini daha birkaç yıl önce değiştirmiş. Birinci Dünya Savaşı'ndan kalan bazı Türk ailelerinin adı hâlâ başkentin sayılı ailelcri arasında sayıhyor. KEMAU CAMOÖtUM.AÇ $ ÇOK ıS«WÇTÎM..AÇ iAN ttRLBNSİM diMLOL YA..TUVALETI »<lJUANlM DA, DEKİİZ. Nüfusu sayım yapılmadığından 9 milyon dolayında tahmin edılen, kişi başına ulusal geliri 450 dolar olarak hesaplanan Yemen'de vatandaşların günde 100 riyali (resmi kurla yaklaşık 7 dolar) gata nasıl ayırdıklarını anlamak 14