Katalog

n Ernesto Geiset LATIN AMERIKA: 'emokrasi yeşerirken Li yor. Dergiye göre, Latin Amerika ülkelerinde sivil ve askeri müesseselerin temel özeJlıklerinde çok az değişiklik olmuştur. Ordu, hemen tüm Latin Amerika ülkelerinde, toplumun ayn bir tabakası nitelığını koruyor. F.ninde sonunda politikaya bulaşmasına yol açan geleneksel özelliklerden ise arınmamış durumda. Sivillere gelince:.bunlar 1970'lerın askeri yönetimlerının aşırılıklan ve başarısızlıkları karşısında büyük bir tepkı ve nefret duyuyorlardı. Ancak sadece sivillerin nefreti yeterlı de6il. Bir Batıiı diplomatın belirttiği gibi, asıl sorun şu: "Lalin Amerika'da demokratik kurumlar, dcmokrasinin devamını garanti edebilecek derecede geli^mi^ midir?" Batıiı diplomaı bu soruyu "kıtanın büyük bölumunde henÜ7 degil" şeklinde yanıtlıyor. Generaller gerçi şimdilik kışlalarına dönmuş durumdalar, ancak yaptıklarından pışmanlık duymuyorlar. Eylemlerinin yanlış olduğuna inanmıyorlar. Newsweek, Arjantin'de 1976'da başlatılan ve binlerce kişinin ölmesine ya da kaybolmasına yol açan "çirkin savastan" pışmanlık ya da utanç duyan bu generalı bulmanın çok zor olduğunu belırtiyor. örneğin, ulkede 1976 darbesinin yapılmasına katılan Amıral Horacio /arahiegni cuntanın dizginleri gevşetmekle hata yaptığına inanıyor. Acı acı, "Savaşı kazandık, ama banşı kaybettik" diyor Bu göruş, bir dızı Latin Amerika ülkcsı ordusunda hâlâ egemen. Ordu ıle sıvıller arasında hâlâ büyük uçurum var. Toplumun ikı kesimı, apayrı ikı dünyayı oluşturuyor Birçok Latin Amerika ülkesindc, subay adayları sivillerin dünyasındaki aşılmaz engellerle ayrılmış askeri dünyaya çok genç yaşta girıyorlar. Peru ve Şili'de askeri öğrenciler 16 yaşında eğıtime başlıyor. Askerler, kendı dünyalarına ılışkin sorunları büyük bir kıskançlıkla sıvıllerden gizliyorlar, sıvıllerı, ışlerıne karıştırmıyorlar. örneğin, Şili'de Analisis adlı bir dergı, subayların maaşlarının ne olduğuna ilişkin bir araştırma başlattı. Ancak sonunu getiremedı. ÇUnkü bu sorunun yanıtını bılen hiçbir sivil yoktu. Askerler de söytomiyorlardı. Arjantin'de Raul Alfonsın'ın sıvıl hükümetı ise hâlâ ülkenın Askeri Akademisi'nin ıç turüğünü denetleyemiyor. Savunma Bakanı Jose Horacio Jaunarena, "Bu yıl bu konuda gelişme kaydedeceğiaıizi umut ediyoruz" diyor. Ordunun, kendısini bu şekilde tecrit etmesi olumsuz sonuçlara yol açıyor. Başa bir sivil yönetim geçse bile, askeri ışlerden anlayan bir sivri uzman bulunmadığından sılahlı kuvvetler yinekendi başına buyruk kalıyor^Oysa, yapılan araştırmalara göre, ordununVolitikanın dışında kaldığı ulkeler, genellikle si BREZÎLYA Josi Sarney On yıl önce, büyük bir bölümü askeri cuntalar tarafından yönetilen Latin Amerika'da, 1979'da Ekvator, 1980'de Peru, 1981'de de Honduras sivil yönetime döndü. Bu ülkeleri, Bolivya, Arjantin, El Salvador ve Uruguay, 1985'te ise Brezilya izledi. 1980'lerde başlayan sivil yönetimlere geçiş dönemi, Latin Amerika ülkelerinde, demokrasiyi yerleştirip sürekli kılabilecek mi? atin Amerika, önemli bir gelişmeye sahne oluyor. Yıllardır halkın bu acımasız diktatörlüklerin baskısı altında inltdiği, "hanedanların" bir fçıftlık gibi yönettiği Laiin Amerika'da günümüzde demokratik yönetimler filizleniyor. Kıtada, 1970'ler cuntaların yılları idi. 1980'ler ıse sivil yönetime dönüş yılları oldu. Çok değil, 10 yıl önce, buyuk bölumu askeri cuntalar tarafından yönetilen Latin Amerika'da 1979'da Ekvator, 198O'de Peru, 1981'de de Honduras sivil yönetime döndü. Bu ülkeleri 1982'de Bolivya, 1983'te Arjantin, 1984'teEl Salvador ve Uruguay, geçen yıl da Brezilya izledı. Kuşkusuz, Latin Amerika'da tam ve eksiksiz demokrasiye dönüldüğü hiçbir zaman ılerı sürülemez. El Salvador, Uruguay, Bolivya ve Brezilya gibi ülkelerin demokrası yolunda daha almalan gereken büyük mesafe var. Ancak askeri yönetımlerın ülkeyi yönetemeyeceklerinı kavrayarak geri plana çekilmelerinin önemli bir gelişme olduğu da yadsınamaz. Nıtekım, bu yıl Guatemala'da da ordu aynı gerçeğı kavrayarak, yönetimi sivillere terketmiştır. Kıtada halen sadece Paraguay, Şili ve Bolivya askeri diktatörlükler tarafından yönetilmektedir. Demokrasiye en kararlı ve kesin dönüş yapan ülkenıri*1se Arjantin olduğu söylenebilir. Bu ülkede, Latin Amerika tarihınde ilk kez, eski cunta üyelerı yargılanmış ve 1976'da ıktidara geldıkten sonra açtıkları "çirkin savaşta" işledikleri suçlardan ötürü çeşitli cezalara çarptırılmışlardır. Latin Amerika generalleri ile amirallerinin hiç görmedikleri, alışık olmadıkları bir olaydı bu. Evet, tarihsel bir değişim sürecinde görülüyor Latin Amerika. Ama bu süreç, kesintisız devan. edecek mi? Yoksa tekrar gerı dönuşler olabilir mi? Siyasal gözlemcilerin üzerınde en çok durduğu sorulardan birisi bu... Kimi çevreler, aşırı iyimserlığe kapılmaya karşı uyarıda bulunarak, gerıye dönüş olasıhğını da gözden kaçırmamak gerektiğini belirtiyorlar. "Newsweek" dergisi bu konuda temkinli olanların arasında yer alıyor. Dergi, 1930 1965 yılları arasında Latin Amerika'da hükümet değişikliklerinin %52'sının seçımlerle, %48'inin ise askeri darbelerle meydana geldiğini belirtıyor. Bir dızı gözlemci, kıtanın sosyal yapısında temel değişiklikler olmadığı sürece, askerlerin her zaman geri gelebileceklerini ifade ediyorlar. .* TSSSICI«I l i U rERCER MUNDO * t*oe«ocH Bordaherry RUGUAY /u/to Sanguletrt Pekı sosyoekonomik yapıda temel değişiklikler oldu mu Latin Amerika ülkelerinde? Newsweek, bu soruya olumsuz yanıt veri 10