Katalog

14 SOFRA 27 ŞUBAT 2005 / SAYI 988 *. ŞİFALI ISIRIK Aylin Öney Tan sıran, dalayan, acıtan, yakan, kaşındıran, kısacası rahatsız edcn bir ot. Üstelik, bir de arsız, en olmadık yerlerde bitiveriyor. Yol kenarlarında, saksı diplerinde, bahçenizde, kırlarda hep karşınıza çıkıyor. Özellikle de toplamak istediğiniz çiçeğe elinizı uzattığınızda ya da kısa pantalonlu, kısa çoraplı kır, bayır yürüyüşlerinizde, hemcn kendini elinizde, bacaklarınızda hissettiriyor, cız diye yakıyor. Bu yüzden Anadolu'da, cızlağan ya da cızgan da deniyor. Dalagan, dalağan, dalgan, daladiken gibi dalayıcı özelliğini hatırlatan isimler de çok yaygın. Latince aile adı da, benzer bir şekilde burmak, yakmak, dalamak anlamındaki "urere" fiilinden geliyor: "Urticaceae" Isırgan, düpedüz can yakıo sevimsizliğine karşın, neredeyse otların en şifalısı. Her derde deva. Ömrü uzattığına, kansere şifa olduğuna bile inanılıyor. Keller ayna karşısında ısırgan mııcizesi bekliyor, gozü tartıdan ayrılmayan perhiz kaçkınları bir çay bardağı ısırgandan medet umııyor. Bu yüzden, şifa niyetine her baharda ısırganlı yemekler yapan, bol bol çayını içen, tohumunu dövüp balla kaşık kaşık yutan, kafasını sürekli ısırganlı toniklerle ovalayan, hatta işi azıtıp vücudunu ısırganlara dalatan az değildir. Isırgana atfedilen bin bir şifanın pek çoğıı psikotcrapik etki sonucu olsa gerck. Ancak, ısırganın gerçekten de kanı ve bağırsakları temizleyici, vücudu toksinlerden arındırıcı etkisi var. Lohusalarda ise hem kanamayı azaltıyor, hem siitü artırıyor. Isırganlı kuru fasulye Ben bu kuru fasulyeye özelliklc domates, salça vb koymuyorum. Fasulye, bembeyaz pişiyor ve ısırganın koyu yeşilini daha da belirginleştiriyor. Domatesin keskinliği olmadan, helmelenen fasulyenin ve ancak yumuşayacak kadar pişen ısırganın taze tadı müthiş uyumlu ve lâtif bir lezzet yaratıyor. Arada ağza gelen kişniş tohumları ve son dakıkada eklenen çiğ zeytinyağı ise yemeğe farklı derinlikler katıyor. 500 gr. kuru fasulye, 2 irı soğan (yaklaşık 400500 gr), 45 ırı dis sarmısak, l buyük bağ ısırgan (yaklaşık İ50 gr.), 45 çorba kaşığı sızma zeytinyağı, 1 çorba kaşığı tane kişniş, l, 5 tatlı kaşığı tuz, 1 tatlı kaşığı tane karabiber Kuru fasulyeyi bir gece önceden bol su ile ıslatın. Soğanları küp küp doğrayın. Sanmsaklan ince dilimleyin. Yağın 23 kaşığında soğan ve kişniş tohumlarını ağır ateşte çevirin. Soğanların iyice ölmesi vc adeta şeffaflaşması ancak kızarmaması gerekir. Soğanların iyice yumuşadığı noktada, sarmısakları da ekleyin. 1 2 dakika da birlikte çevirin. Kuru fasulyeyi ekleyin ve üzerini 34 parmak geçene kadar sıcak su ekleyin. Suyu tekrar kaynayınca altını kısın ve 1,5 saat kadar pişirin. Pişme süresinin 1 saati dolunca, kıvamını kontrol edin kabaca kırdığınız karabiberleri ve tuzu ekleyin. Bu fasulye, her zamankinden biraz daha uzun sürede, kısık ateşte pişmeli ve sonunda ısırganların da eklenip pişebilmesi için bir miktar sulu kalmalı. Eğer suyunu çok çekmişse bir miktar sıcak su ekleyebilirsiniz. Fasulyenin özü suyuna geçmiş, kendisi iyice yumuşamış, ancak dağılmamış olmahdır. Bu arada ısırganları yıkayın ve ayıklayın. Eğer ellerinizi çok yakıyorsa lastik eldiven giymekte yarar olabilir. Kaba dip yaprakları ve sapları atın. Çok kabaca doğrayın. Fasulyeye ekleyin ve alt üst edin. Kapağını kapatarak 810 dakika daha pişirin. 10 dakikanın sonunda ateşten alın. Isırganlar fasulyenin ısısıyla bir süre daha pişmeye devam edecek tir. 10 dakika sonra, yemeğin kaynarhali gidince, üstüne ikiüç yemek kaşığı en sevdiğiniz sızma zeytinyağını gezdirin ve servis yapın. Şifalar olsun! I Isırgan vücudu zehirlerden arındırıyor ama toplarken kendi zehirliymişçesine korkutuyor. Isırganın saldırganlığı kötülüğünden değil yapraklarındaki incecik tüylerindeki formik asitten geliyor. Yaprak deri ile temas ettiğindc, bu ınce tüylerin içindeki asit ortaya çıkıyor. Bu da ciltte yanma, kızarma ve kaşıntıya neden oluyor. Doğayla haşır neşir olrnaya alışkın olanlar için, bu hiç de baş edilemeyecek bir sorun değil. Zira, ısırgan biten yerde, mutlaka panzehiri de yetişiyor ISIRGANIN PANZEHİRİ Uzun yıllar önce, Sümela Manastın'na tırmanırken, Karadeniz'in devasa boyutlara ulaşabilen ısırganlarına dolanmıştım. Yakıcılıkları da, boyları gibi haşmetliydi. Manastırın bekçisi yerden bir ot alarak bana uzattı ve "Kızaran yerleri bununla ovala, hemen geçer" diye çareyi verdi. "Isırganın panzehiri budur, hemen yanında biter!" diye de eldedi. Gerçekten de birkaç saniye içinde, ne kızarıklık kaJdı, ne de acı. Yıllarca bitkinin adını niye öğrenmedim diye hayıflandım, durdum. Bu yazı yazılırken de, gene aklıma düştü. Aradım, taradım, bitkinin "Rumex crispus" olduğuna karar verdim. Otlar konusunda vazgeçilmez kılavuzumuz olan değerli etnobotanik uzmanı Dr. Füsun Ertuğ ise Anadolu'da ısırgan dalamasına karşı ebegümeci sürüldüğü bilgisini verdi. "Rumex" türleri de ebegümeci ile aynı işlevi görüyor. "Rumex" ailesi de, en az ısırgan, ebegümeci kadar yaygın ve sevilen bir ot. Labada, evelik, efelik, sığır kuyruğu gibi adlarla bilinen ve Anadolu'da çok severek yenilen bir bitki. Isırgana panzehir olan otların sırrı ise bazik özelliğe sahip olmalarında. Yanan cilde bu bazik otlar sürülünce, ısırganın asitin yakıcı etkisini gideriyor. Otları tanımakta kendine güvenemeyenler ise karbonatı biraz suyla karıştırıp sürerek ciltlerini rahatlatabilırler. Isırgan, doğrusu bu ya, en sevdiğim otlardan değildir. Gene de meraklıları çoktur. Avrupa'da en yaygın ısırgan yemeği 'Isırgan Çorbası'dır. Italyanlar ise, lor peynirı gibi taze peynirler ile türlü türlü makarnasını yapmaya bayılırlar. Anadolu'da ısırganın, genellikle gözlemesi, börcği yapılır. Ot meraklısı Egeliler salatasını, kavurmasinı, zeytinyağı limonlu haş lamasını da pek severler. Bu tarif ise ısırganın değişik bir kullanımı. Deneyin, sadece şifa uğruna değil, lezzet adına da, ellerinizi biraz dalamaya değeceğini göreceksiniz. Not: Kazasız aşure yazıst bana naiip olamadı Geçen yıl, "Aşura"ların "A"ları düşmüştü Geçen haftaki aşure yazısında ne, "Asıtane"lerin "A"lan düşmüş Artık anladım ki, şapkalı büyük "A" harfı, gazetedekı sistemde otomatik olarak sıltntyor îstanbul Topbane'de boşuna "Kadirıler Sıtanesı" aramayın. Doğrusu "Autane'dır lophane 'deki tekkede 2 7 Şubat (bugün) \abah saat 10 İO'da aşurenızı alıp, duanızı yapabtlınınız. Eğer, aşureye yetışırscnız, bana da kazasız yazılardileyin, lütfen' LflBİRENT Blrincl kareden itibaren oklara ve numaralara dikfcat ederek espriyi Izlemeye başlayın... 0 da ne? Espri, iki ayrı yoldan devam edlyor. Oklar da iki ayrı yönü gösteriyor.. Şimdi hangi yolu takip edeceğiz? Eee! Orası artık size kalmış. Hadi buyurun bakalım sayfanın labirentlerine.. Sakın kaybolmayın haal.. HAKAN ÇELİK [email protected] |" KRfZf ATLAT<uAKMl$IZ Agı 0AKMA ABC, ı'MF \. ı'tlf.'. tA&ttAİti PEPİM. YtME. ALLA(4 ZAVLi PAR6£Lf|ZL Olfc BA^u'M 6tM8üuYıM.» OLVU MUZ AYLARCA Î