Katalog

14 TEKNOLOJİ ENDÜSTRİYEL TASARIM Tasarı m yoksa marka da yok Lavabo, pisuar, sandalye, defter, kumaş, kalem, buzdolabı... Aklınıza hangi ürün gelirse gelsin, ilk dikkatinizi çeken o ürünün biçimi, daha doğrusu tasarımı... Türkiye'de endüstriyel tasarım genç bir alan, ama hızla ilerliyor. Oğrenciler yetişiyor, şirkeder kuruluyor, yaratıcılığın sınırları zorlanıyor... Başak Sezen E ndüstriyel Tasarım bütün dünyada rekabetçi bir endüstrinin olmazsa olmazı. Konu, Türkiye'de genç bir disiplin. Bu gen çliğine rağmen endüstriyel tasarımcılıkla uğraşanlar diğer alanlardaki pek çok tasanmcının aksine bir çatı altında toplandılar. Bir de isimleri var: Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu (ETMK). îstanbul Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı ve ÎTÜ Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü Oğretim Üyesi Doç.Dr. Alpay Er ile endüstriyel tasarım hakkında konuştuk: Türkiye'de endüstriyel tasarım konusundanerelerde eğitimveriliyor? Türkiye'de endüstriyel tasarım eğitimi 1970'li yılların başından bu yana veriliyor. Bugün ÎTU, ODTÜ, Marmara, Mimar Sinan, Anadolu ve Yeditepe üniversitelerinin lisans ve lisansüstü eğitimleri var. îstanbul ve îzmir'deki bazı özel üniversitelerde de bu konuda eğitim vermek üzere çalışmalar yürütüldüğü söyleniyor. Dünya'da durum nedir? 1930'lardan bu yana endüstriyel tasarım eğitimi veren çok sayıda özelleşmiş eğitim kurumıı mevcut. ABD, Ingiltere, Almanya ve bazı Iskandinav ülkeleri bu konuda öndeler... Her yıl kaç mezun veriliyor ve bu mezunların iş bulma şansı ne kadar? Türkiye'dekiüniversitelerheryıl 130140 civannda endüstriyel tasarım mezunıı veriyor. Son lOyıldamezunlarıniş bulma oranlarında sürekli bir artış gözleniyor. Dünyanıngelişmiş ekonomilerinde çalışma biçimi daha çok, kendi kurdukları veya mevcut tasarım danışmanlık Hrmaları aracıhğıyla oluyor. Bu tasarım firmaları özellikle KOBÎ'lere proje bazlı tasarım hizmeti sağlıyorlar. Türkiye'de ise tasarım danışmanlık sektörü henüz olgunlaşmadı. Bu yüzden, büyük bir kısmı hâlâ imalat firmalarında maaşlı olarak çalışıyorlar. Ne oldu da, Türkiye'de tasarım gündemegeldi? Bunun iki temel nedeni var gibi görünüyor. Birincisi vebelki de daha önemhsi, piyasakoşulları artık tasarımla katma değer ve farklılık yaratmayı, tasarımla rekabet etmeyi Türk imalat firmalarına da dayatıyor. Ihracatın artışı ve iç pazarın liberalizasyonu ile 1980'li yıllardan bu yana, tasarım yavaş da olsa önem kazandı. 1995 'de Gümrük Birliği ile beraber ivmesiyükseldi. Son45 yıldır Türkiye sanayisi Türkiye'de tasarım hızla ilerleyen bir disiplin... içinde de iyice hissedilmeye başlandı. Bu bir zorunluluk muydu? Artan ıhracat rakamlarına karşın, firmaların sürekli düşen kârlılıkları Türk sanayisınin katma değeryaratma konusunda içine düştüğü açmazın güçlü bir göstergesi. Bu eğilimin stırmesi durumunda, paradoksal gibi görünse de ihracat yaparak ulusça f akirleşeceğiz. Dünya pazarlarında katma değeri yııksek ürunlerle rekabet edebilmek tek çozüm yolu. Bunun için teknolojik yenilik, markalaşma ve tasarım şart. Tasarımın giderek daha fazla gündemde yer almasının diğer nedeni ıse, endüstri ile olduğu kadar kültür ile özellikle maddi, görsel kültürle ilişkisi. Bunasılbirilişki? Tüketim odaklı modern yaşam biçimi, tüketim nesnesi olarak ürünüsadecebasit düzeyde gereksinimlerimizi karşılamak için öne sürmüyor. Ürün, sosyal ve psikolojik güdülenmeye dayalı daha karmaşık ve kültürel olarak "tasarlanabilen " gereksinimlerimizi karşılamanın da en etkili yolu. Bu ağırlıklı olarak görsel medya tarafından desteklenen bir süreç. Endüstri tasarımının ilgi alanına hangi konular giriyor? Sanayinin ürettiği ve kullanıcısı veya müşterisi ile görsel ve/ veya fiziksel temas gerektiren tüm ürünler endüstriyel tasarımın ilgi alanına girer. Marka yaratmak için tasarım gerekli mi? Elbette. Marka yaratmanın ilk adımı yeni ve özgün bir tasarıma sahip olmaktır. Markalaşmak uzun ve dikkatli yönetilmesi gereken bir süreç. Tasarım ise bu sürecin en önemli bileşeni. Sadece ürünlerin değil, firmanın müşterisiyle kurduğu tüm ilişkinin, kurumsal kimlik, satış noktası, reklam, ambalaj vb. bütünsel ve tutarlı bir bakış açısıyla tasarlanması gerekiyor. Türkiye'de alanlarmda en gelişmiş tasarımcılar kimler? Türkiye'de birçok başarılı tasarımcı var. Bunların bir kısmı büyük ölçekli imalat firmaların endüstriyel tasarım bölümleri veya şefliklerinde çalışıyorlar. Arçelik, Vestel, Demirdöküm, Vitra, Toprak, Koleksiyon, Nurushemen akla gelen ve tasarımla fark yaratmanın peşindekoşanyerli üreticiler. Son yıllarda tasarımı kullanarak kısa sürede büyüyen Çilek gibi orta ölçekli işletmeler de buna ekleniyor. Serbest çalışan ve isimleri bilinen, bilinmeyen bir çok tasarımcı da var, Oya Şenocak, Tanju Özelgin, Arif Özden, Can Yalman, Gamze Güven, Ümit Altun, AzizDerin Sarıyer, AttilaKuzu... Yurtdışındaisimyapmış ve uluslararası düzeyde tanınan Türk kökenli tasarımcılar da var. Bunlarin en başında geçtiğimiz ay tüm Volkswagen grubunun tasarım yöneticiliğine getirilen Murat Günak ile Ayşe Birsel (New York/Paris), Defne Koz (Milano, Inci Mutlu (Milano), Sezgin Aksu (Milano), Mirzat Koç (New York)... Dünyada? îsim yapmış birçok tasarımcı ve tasanm firmasından bahsetmek mümkün; Philippe Stark, Ron Arad, Karim Rashid veya ÎDEO, Frog, Seymour & Powell gibi... Bu isim ve firmalar yoğunlukla Ingiltere, ABD ve Italya gibi ülkelerde yer alıyorlar Bir tasanm ya da tasarımcı nasıl başarılı olur? Başarının ölçütü nedir? Bu mesleğin kendi içinde de bir tartışma konusu. Mesleğin duayenlerinden Raymond Loevvy'egörebaşarılı tasanm, firmanın satış grafiğini yükseltiyor. Çağdaşı Henry Dreyfuss'a göre ise kullanıcısıyla fiziksel/görsel temasında bir problem yaratmayan, aksine memnuniyet sağlayan tasarım başarılıdır. Bence bu iki tarifi bir arada kullanarak başarılı tasarımı tanımlayabiliriz. Kullanıcısına faydalı, kolay ve hoş bir kullanım deneyimi sağlayarak imalatçısının kârını arttıran tasarıma başardı diyebiliriz. Bir tasarımın patent hakkı nasıl alınıyor? Endüstriyel tasarımın onayı Türk Patent Enstitüsü (TPE) tarafından veriliyor. Patent, Faydalı model ve Endüstriyel tasarım ayrı ayrı korunuyor. Bu konudaki mevzuata www.tpe.gov.tr adresinden ulaşılabilir. Endüstriyel tasarım tescil mevzuatı ve bu konuda yaşanan sıkıntılar ETMK olarak bizim de gündemimizde. Önümüzdeki aylarda konunun uzmanları ile bir panel düzenlemeyi planlıyoruz. Son olarak ETMK ve etkinliklerinden bahsedebilir misiniz? Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kurulusu (ETMK) Türkiye'de endüstriyel tasarım konusundaki tek mesleki oluşum. 1998 yılında kuruldu. ETMK'nin öncelikli ilgi alanı, endüstriyel tasarımın Türkiye'deki ilgili kesimlere tanıtılmasına ve mesleki hak ve sorumluluklartn oluşturulmasına katkıda bulunmak. Bu amaçla çeşitli sergiler ve etkinlilder düzenleniyor. Türkiye Ihracatçılar Meclisi (TÎM) inisiyatifinde başlayan Tasarım Konseyi çahşmalannda da ETMK etkin bir rol alı İşverenle iletişim sorunu var Istanbul Teknik Üniversitesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü'nden geçen yıl mezun olan Çiğdem Kaya ile mesleğe bakış açısını ve beklentilerini konuştuk. Mezun olduğundan beri serbest tasarımcı olarak çalışan Kaya, bu bölümü yeni, farklı veyaratıcılıkla ilgili olduğu için seçtiğini söylüyor. Uç tasanmcı arkadaşıyla birlikte COX Design adı bir tasarım şirketi kuran Kaya, sorunları şöyle dilegetiriyor: "Öncelikle iş verenlerle ki aslında bunlar tasarım yaptığım müşterilerim iletişim sorunumuz var. Çoğu zaman tasarım isteyenler size ne istedilderini tam olarak anlatmıyorlar, çünkü çoğu zaman kendileri de bilmiyorlar. Tasarımcının onlara ne yapmalarına dair yardımcı olması ve ne istediklerini buldurtması gerekiyor. Kısacası tasarım yaptığınız insanlar, tasarımı imal edenler ve tasarımcı bambaşka diller konuşuyor. Teknik olanaklar da çok yetersiz. Prototip hizmeti pahalıveyaygın değil. En önemlisi de tasarım hayata geçene kadar soyut, kâğıt üzerinde ve farazi bir şeyler yapıyorsunuz ve kimse elle tutulamayan emeğe para vermek istemiyor. Somut bir şeyler çıkmadan önce bir kere kafa patlatıp toparladığınız konsept denen bir şey var. Bu soyut şey, maddeleşmiş ürünün kendisi kadar önemli." Kaya, teknik olanaklann daha da artmasını umut ediyor. Türkiye'de verilen eğitimin dünya standartlarında yeterliolduğunu, Türkiye'de okumuş bir tasarımcının endüstrisi daha gelişmiş bir ülkede kolaylıkla mesleğini icra edebileceğini düşünüyor. Itirazı, Türkiye'de bu işin yurtdışmdaki kadar kolay olmamasına. "Tekrarlıyorum ama, tasarımın ne olduğunu bilen üretici az, malzeme zor bulunuyor, maketçi çok az, prototipçi çok az, kitap çok az, dergi az, söylem yok, fuar bir tane " diyor "Kısacası böyle bir kültür yok. Mesleğin yapıldığı bağlamla verilen eğitim birbirine yaklaşmalı". Tasarım, firmanın müşteriyle kurduğu ilişkinin de adı... TAKI TASARIM Atölye Örümcek slında mimar, ama 1984'ten bu yana takı tasarımı yapıyor. Nefise mar, ama Gündem îlkorur'un bu yana takı Bodrum'da kurup, Istanbul'a yapıyor. Nefise taşıdığı atölyesinin adı: Atölye Örümcek . Gümüş tasarımlarını Q A sergilerle izleyicialıcıya sunan Ilkorur, takı tasarımına getirdiği farklı bakış açısıyla tanınıyor. Atölye Örümcek'in bir özelliği de, hem bir sanat galerisi, hem bir atölye olması, hem de tasarımların sergilenip satılmasına olanak tanıması... *^ galerisi, h îlkorur'un yönettiği gümiış takı *• „ hem de tasarım »• tasarımı ve olaı flg satılmasına yapırru atölyesi konııya ilgi duyan herkese açık. Haftada bir Hl îlkorur'un yc gün, dört saat olan çalışmanın günleri katılımcıların istekleri doğrultusunda kişiden oluşuyor. Atölye Örümcek her yıl eylül ayında atölyede üretilen takılardan oluşan bir öğrenci sergisi düzenliyor. Atölye çahşmalarını yaz ayları boyunca da sürdürüyor.