Katalog

ÖZDEMİR İNCE’DEN YENİ BİR ŞİİR KİTABI Şair mahir Özdemir İnce’den şiir miir! “Balta ormana girdi diye ağaç olduğuna pişmanlık duyanlardan değiliz biz.” Özdemir İnce taştan büyük, taştan ağır miirler atıyor. HAYDAR ERGÜLEN Ş imdiye kadar şiir yazmış, yani aslen şair, tabii başka kitapları da var. Hem dostum, eski Türkiye’den ve eski Ankara’dan, hem komşum, Cihangir’den. Hem de Öz Dede, Öz Şair. Geçen hafta yeni kitabını imzaladı bana, kızım Nar’la, evlerine gittik, bana miirlerini verdi, Nar’a Fransızca kitap, Ülker abla da şahane çevirilerinden bir paket, Nar’a. Komşu gezmesi güzeldir, hele şair, yazar, çevirmen gezmesi daha da güzel, çünkü elin boş dönmüyorsun hiç! Fakat ben boş bulundum, “20 oldu değil mi şiir kitabın Özdemir Abi?” diye sordum. “30!” dedi. Dedim ya, şimdiye kadar şiir yazmış, yani birbirinden şahane, özgün, farklı ve hep yeni şiir kitapları var. Fakat son zamanlarda şiirden çok “miir” yazıyor! Özellikle 2014’ten 2019’a, son 3 şiir kitabını “miir kitabı” olarak da adlandırabiliriz. Üstelik bunların en yenisinin adı da Gençler İçin 50 Turfanda Miir (Ve Yayınevi, Şubat 2019)! Demek ki şiir bazen de miir olarak yazılabiliyormuş. Bunu yapan da Türkçenin, bu şiir cumhuriyetinin en büyük şairlerinden biriyken üstelik! Fakat, “kardeşin duymaz, eloğlu duyar!” dizesindekine benzer bir durum da var ortada. Kıymeti başta Fransa olmak üzere, çevrildiği dillerde daha çok bilinirken, anadiliyle ya da “Öz” diliyle yazdığı ülkesinde gereğince bilinmez, bilinmemiştir. Oysa tam da şunu söylemenin zamanı ve yeridir: Soyu tükenen şairlerden ve soyu tükenen aydınlardandır. Çünkü eylemlidir, çünkü eylemcidir. Edward Said, koskoca profesör, simgesel bile olsa nasıl Filistin için taş atıyorsa ve bu fotoğraf unutulmuyorsa, Özdemir İnce de eline taş alıp kalkıp atmıyor, hem nereye atsın, ama taştan büyük, taştan ağır laflar atıyor, şiir, pardon, miirler atıyor! Eline sağlık! Taş gibi miirler atan eline! Hiç kuşkusuz, ilk şiir kitabı tam 60 yıl önce yayımlanan, Kargı (1963) ve şiir üzerine kuramsal kitapları üniversitelerde ders kitabı olarak okutulması gereken bu özel ve özgün şair için pek çok inceleme kitabı yayımlanması gerekirdi, gerekir. Şiir serüveninden şiir ve edebiyat çevirilerine, şiir üstüne kuramsal kitaplardan Cumhuriyetçi bir aydının Türkiye’ye ve demokrasiye ilişkin sürekli ve yürekli kitaplarına, geniş bir alanda çok verimli biçimde yazıyor, çeviriyor, üretiyor, tartışıyor... ASTARSIZ, BOTOKSSUZ Niye mi bunları yazıyorum? Çünkü 15 yaşımdan beri, neredeyse 50 yıldır, şiirlerinden başlayarak okuduğum Özdemir İnce’nin tüm şiirleri, fakat özellikle son üç “miir” kitabı, onun Türkçenin hem öncü hem de cesur şairlerinden biri olduğunu bir kez daha gösteriyor. ‘Turfanda’ olan ‘Miir’in anlamı şaire göre şu: “Astarsız, botokssuz, rastıksız, rimelsiz, brüt, yeni bir çalgı tarzı.” Hepsi tamam, kitabı okuyunca şiirlerin de bu anlamı fazlasıyla doğruladığını da görüyorsunuz. Benim bu tanımda tek anlamadığım “brüt” sözcüğü. Acaba “içinde her şey var” anlamında bir uyarı mı yoksa bir ironi mi? Çünkü ‘miir’ler bu ‘brüt’ halleriyle bile gayet net! Hem de öyle net ki bir an gözünüze ışık tutulmuş gibi oluyorsunuz ve görme yetinizi yitirdiğinizi bile düşünüyorsunuz! Gerçeğin fazla gözalıcı, yalın, çıplak, aydınlık hali diyelim. Özdemir İnce, kuramsal bilgisiyle, Türk şiiri kadar Fransız şiiri ve dünya şiirini yakından tanımış ve çevirmiş olmasıyla da, şiirin ne’liğine, değişimine, yeniliğine ilişkin pek çok şeyi, Cumhuriyet dönemi şairlerinin çoğundan önce görmüş ve deneyimlemiş bir büyük şairdir. Şiirin bir deney, bir deneme olduğunu iyi bildiğini de pek çok kitabında göstermiştir: Kargı’dan (1963) Siyasetname’ye (1984), Can Yelekleri Tavandadır’dan (1989) Özdemir İnce’nin tüm şiirleri, fakat özellikle son üç “miir” kitabı, onun Türkçenin hem öncü hem de cesur şairlerinden biri olduğunu bir kez daha gösteriyor. ManiHayy’a (1998), Ot Hızı’ndan (2002) Opera Kahkahası’na (2017) ve şimdi de Gençler İçin 50 Turfanda Miir’e. Her kitabında şiiri yeniden deneyen ve deneyimleyen İnce’nin kuramsal kitapları yanında, şiir kitapları da şiir dersinin temel kaynaklarıdır. Hiç kuşkusuz sosyalist ve Cumhuriyetçi olmasının, laikliği sonuna dek savunmasının, şiirin evrenle, yaşamla ve şairin şiiriyle diyalektik ilişkisinin de bunda büyük payı vardır. Bu organik şiir, her dönemde dilin, sözün, imgenin, yaşamın, aşkın, cinselliğin, doğanın, çocukluğun, itirazın, reddin, otorite karşıtlığının ve elbette şiirin hakkını verir. Geri çekilmez ama bazı dönemlerde gevezelik de etmek istemez. İnsanı yaratıldığı andan başlayarak izler, sınıflaşmasını, kadın erkek ilişkilerini, kadının yüceliğini, iktidarın cüceliğini, “Başyüce”liğin niteliğini, hepsini “Ben de halimce Bedreddin’im” dercesine bir hal içinde yol eder. Toplumcubireyci gibi genellemeleri ortadan kaldıran bu özel şiirle, yalnızca insanın, dünyanın, memleketin, toplumun hallerini görmekle kalmaz, bazı geleneklerin, klasiğin de modernin de ötesinde ve üstünde “insan nasıl insan olur?” sorusuna verilecek en yetkin yanıt olduğunu anlarız. Bu direniş geleneğidir, en laik gelenektir, insana ve şiire en çok yakışan, belki de şiirin insanın ve insanın şiirin doğal bir parçası olduğunu bazen sessizlikle, bazen fısıltıyla bazen ayarsız bazen de gür bir sesle duyuran kadim gelenek. Çünkü doğa gibi insan da, insan gibi şiir de laiktir! Bu “50 Miir”, evet, tam da günümüz içindir, tam da gençler içindir ve evet tam da “tamtam”dır, yani kalk borusu, uyan borusudur, geç kalmayın! diye uyarmaktadır. Kitabın 32. sayfasındaki ‘Hikmet’te alıntıladığı, Hasan Ali Yücel’in cümlesindeki diklenmedir: “Balta ormana girdi diye ağaç olduğuna pişmanlık duyanlardan değiliz biz.” Tam da bunun şiiridir işte bu “miir” kitabındakiler. Yıllar önce, “şiirimin kimseye borcu yok, kimsenin de bana borcu olmasın!” demişti. O zaman çok dikkatimi çekmişti bu söz. Çok uzun yıllardır inatla yalnızlığı göze alan bu adam, diline ve Cumhuriyete borçluydu yalnızca. Bugüne kadar yazdığı tüm kitaplar demokrasi ve cumhuriyet üstüne uyarılarla bu borcu çoktan ödemişken, “asıl şimdi” diyerek söz alıyor, konuşuyor, sesini yükseltiyor ve “miir” yazıyor! İster 50 şiir deyin, ister 50 bölümlük tek şiir ama “50 kısım tekmili birden”: Geçmiş, bugün, kapıkulları, talancılar, vurguncular, Man Adası, Kollontai, Karl Marx yoldaş, tarikatlar, Menderes, Bağdat Paktı, KHK, Vaiz, “Faşizmdir ortak akıl, Başyücelik’in amentüsüdür” , TİP, Milliyetçi Cephe, dinbazlar, Suriye, Telekom, Dolar, Allah, Padişah... Gerisini siz anlayın artık! Ben kitabın sonundan bir ‘tadımlık’ alayım buraya, tadımlık dediğime bakmayın, ‘acımlık’: “Memleket nerede, nerede Cumhuriyet? / Özelleştirildi! /.../ Yandı gülüm keten helva! /.../ Ferman da dağlar da padişahındır! Haydi rasgele!” Özdemir İnce bu kez “miir” yazmış, “şiir”i Ekrem Kahraman’ın siyahbeyaz nefes kesen çizgilerine, desenlerine bırakmış, okuyun derim ikisini de!.. n 4 21 Mart 2019