Katalog

MUSTAFA DUMAN’DAN “RESİMLİ TAŞBASKISI NASREDDİN HOCA KİTAPLARI” Çağdaşımız Nasreddin Hoca Nasreddin Hoca, yüzyıllar boyunca Anadolu’dan Orta Asya’ya, Ortadoğu’ya ve Balkanlar’a uzanan geniş coğrafya içinde basta Türkler olmak üzere çeşitli halkların günlük yaşamlarında önemli bir fıkra kahramanıydı ve mizah kültürünü biçimlendiren bir tarihsel kişilikti. Mustafa Duman, “Resimli Taşbaskısı Nasreddin Hoca Kitapları”nda; taşbaskısı tekniğiyle basılan Nasreddin Hoca kitaplarından kendi koleksiyonundakileri, başka kaynaklardan temin ettiği kopyaları ve güvenilir kaynakçalarda kayıtlı nüshaların listesiyle, bunlar hakkındaki bilgileri bir araya getirerek önemli bir çalışmaya imza attı. Duman’la hem kitabını hem de Nasreddin Hoca’yı konuştuk. ÖNER CİRAVOĞLU B ir halk bilgesi olan Nasreddin Hoca’ya ilişkin birçok çalışma ve makaleye imza attınız. Taş baskısı kitapları derleyip gerekli açıklamaları eklemekle önemli bir boşluğu doldurdunuz. Kitabın hazırlık sürecini anlatır mısınız? n Resimli taşbaskısı Nasreddin Hoca kitapları konusundaki çalışmalarım 1983’e kadar uzanır. Önce taşbaskısı tekniği ve taşbaskısı halk kitapları konusunda bilgi edindim. Sonra, resimli taşbaskısı halk hikâye kitaplarını ve bu bağlamda resimli taşbaskısı Nasreddin Hoca kitaplarını toplamaya başladım. O yıllarda, sahaflarda tek tük bu kitapları bulma olanağı vardı. Kitap müzayedelerinden de adı geçen kitaplardan edindim. Prof. Pertev Naili Boratav’ın belirttiği gibi taşbaskısı Nasreddin Hoca kitapları, yazmaların bir devamı sayıldığından, oldukça az basılan ve günümüzde artık bulunması çok güç kitaplar arasında. Taşbaskısı Nasreddin Hoca kitaplarını topladığımı bilen sahaflar, bulduğu nüshaları önce bana gösterirdi. Artık aramızda bulunmayan sahaflardan Sami Önal, İsmail Akçay, Sabri Bayraktar bunlardan. Bu konularda Müteferrika toplantılarımızın ev sahibi sahaf Lütfü Seymen’in ve sahaf Lütfü Bayer’in yardımlarını da anmalıyım. Bizim bildiğimiz sahaf, kitabı ehline verendir. Kadim dostum M. Sabri Koz da elindeki üç nüshanın fotokopilerini vermiştir. Resimli taşbaskısı Nasreddin Hoca kitaplarının en nadirlerini ki bunların bir kısmı şimdilik tek nüsha olarak kitaplığımda bulunmaktadır makaleler bağlamında tanıttığım gibi Nasreddin Hoca Kitapları Açıklamalı Kaynakçası adlı kitabımda da künyelerini verdim. Zaman içinde bizzat edindiğim ve tespit ettiğim resimli taşbaskısı kitapların sayısı elliyi geçince onları Resimli Taşbaskısı Nasreddin Hoca Kitapları’nda bir araya getirerek geniş bir şekilde tanıttım, en çok fıkra içerenlerinden birindeki 128 fıkrayı yeni yazıya çevirerek verdim ve bu taşbaskısı Nasreddin Hoca kitaplarından aldığım toplam 216 resmi de kitaba ekledim. n Kitapları toplarken ilginç olaylarla da karşılaştınız mı? n Hiçbir yerde bulamadığım, fotokopisini Millî Kütüphane’den temin ettiğim bir taşbaskısı Nasreddin Hoca kitabını Kadıköy’de, ikinci el kitaplar satan bir “Nasreddin Hoca fıkralarında biz sadece Anadolu Türklerinin değil, tüm Türk dünyasının espri yeteneğini görürüz” diyor Mustafa Duman. dükkânın önündeki ipe çamaşır mandalıyla tutturulmuş hâlde buldum. Kitabın sadece ilk yaprağı eksikti. Onu da elimdeki fotokopiden tamamladım. Basım tarihi bilinen en eski resimli taşbaskısı Nasreddin Hoca kitabını da sayfaları karışık bir şekilde, bir sahafta buldum. Eve geldiğimde sayfaları düzeltip basım tarihini okuyunca kitabın o güne kadar bilinmeyen 1864 tarihli resimli bir taşbaskısı Nasreddin Hoca kitabı olduğunu gördüm. Bunu ve benzeri taşbaskısı Nasreddin Hoca kitaplarını, tespit ettikçe, makaleler yazıp tanıtarak ilgilenenlere ve biliminsanlarına duyurdum. ABD’deki bir üniversite kütüphanesinde bulunan eski tarihli bir taşbaskısı Nasreddin Hoca kitabının sayfa resimlerini, oradaki tanıdık bir öğretim elemanı aracılığıyla uzun uğraşılar sonunda, cep telefonuyla çekilmiş fotoğraflar olarak elde edebildim. Kütüphane yetkilileri, bir süre oyalama taktiği uyguladı; kitabın sayfalarının taranmasına veya fotokopisinin çekilmesine izin vermedi. Bu, Türkiye’de bulunmayan ve bilinmeyen bir baskıydı. “SEMBOL FIKRA KAHRAMANI” n Nasreddin Hoca fıkralarının en seçkin ve en yaygın olanları taş baskılı örneklerde bir araya geliyor. Halkın geleneksel yaşantısı, alışkanlıkları, dönemin bazı özellikleri bu fıkralarda yansırken sosyolojik ve psikolojik yönden zengin ipuçları da beliriyor. Ne dersiniz? n Taşbaskısı Nasreddin Hoca kitapları aslında halkın Nasreddin Hoca fıkralarını okuma, öğrenme ve anlatma ihtiyaçlarının karşılanması yolunda, daha önce elyazmaları şeklinde çoğaltılan kitapların yerini aldı. 1837’de İstanbul’da, bu yazma kitaplardan birinden alınan 134 fıkra, Letâif adıyla bir araya getirilip hurufat (harf baskısı) tekniğiyle basıldı. 1850’den itibaren ise Nasreddin Hoca kitapları taşbaskısı tekniğiyle basılmaya başlandı. Letâif, taşbaskısı Nasreddin Hoca kitaplarının öncüsüydü. Taşbaskısı tekniği, kitap basımında kolaylıklar getirdi. Örneğin, Arap harfli Türkçe yazıların daha kolay okunmasını sağlamak için kullanılan ve “hereke” adı verilen işaretlerin eklenmesine olanak sağladı. Zaten taşbaskısı metinler, hattatlar tarafından önce bir aktarma kâğıdına yazılmış, bu yazılar, yüzeyi düzlenmiş bir kireç taşına ters olarak aktarılmış ve oradan da düz olarak kâğıda geçirilmiştir. Ayrıca taşbaskısı tekniği kitapları resimlemede de kolaylıklar sağlamıştır. Bu teknikle bir kerede en fazla dört yüz nüsha basılabiliyordu. Resimli taşbaskısı Nasreddin Hoca kitaplarında 125128 fıkra yer alır. Bunlar, aslında basıldığı tarihten çok önce yazıya geçirilmiştir ve eski yazmaların özelliklerini gösterir. Bir baskısı hariç, bu kitaplarda, sayfa kenarlarına yazılmış bir ikinci hikâye daha vardır. Bu hikâye başlangıçta, ‘Uğru ile Kadı Hikâyesi’, sonraki baskılarda ise ‘Raznihan Sultan ile Mahfiruze Hikâyesi’dir. Bir nüshanın kenarında ise ‘Arzu ile Kanber Hikâyesi’ bulunur. Nasreddin Hoca fıkralarının Balkanlar’da, Kafkaslar’da ve Orta Asya’da yayılması daha çok bu taşbaskısı kitaplar aracılığıyla gerçekleşir. Nasreddin Hoca fıkralarında >>halk, olayları Nasreddin Hoca’nın gözüyle görür, öğrenir, eleştirir 12 2 Ağustos 2018 KITAP