Katalog

PAUL AUSTER’DAN “4 3 2 1” Zaman yolculuğu 1 Ocak 1900’de, yani yeni yüzyılın ilk gününde Amerika’ya ayak basan Yahudi bir göçmenin torunu Archie Ferguson’un çocukluğunu, ergenliği ve gençliğini anlatan bir roman “4 3 2 1”. Romanı ilginç kılıp okunmasını zorlaştıran, Paul Auster’ın; Archie ve ailesinin hikâyesini dört ayrı tarihi akış içinde ele alması. TUNCER ÖZYAVUZ H afızam beni yanıltmıyorsa on üç yaşımdaydım; ortaokul ikinci sınıfa yeni başlayacaktım. Her eğitim yılı başında olduğu gibi babamla beraber çarşıdaki tek kırtasiyeye giderek öğretmenlerin istediği ders kitaplarını ve defterleri satın almıştık. O gün kırtasiyenin vitrininde çok kalın bir ansiklopedi gördüm. Adını hiç unutmam A’dan Z’ye Genel Kültür Ansiklopedisi. Bu, şimdiye kadar gördüğüm en kalın kitaptı. Babama âdeta yalvardım ama almadı. Bugün düşünüyorum da ders kitaplarını ve defterleri bile veresiye alan babam, muhtemelen onu da listeye eklemeye utanmıştı. Okul yolu üzerinde olan kırtasiyenin önünde günlerce durup dakikalarca o ansiklopediye hayran hayran baktığımı hatırlıyorum. Babamın gece vardiyasında olduğu haftalar onun gelişini beklemek hoşuma gider, çoğunlukla hiçbir şey konuşmasak da babamla “çok özel bir şey paylaştığım duygusu” oluştururdu bende. Yine öyle bir gece babam eve elinde koca bir paketle geldi. O özensiz paketin içinden çıkan A’dan Z’ye Genel Kültür Ansiklopedisi, hayatım boyunca aldığım en güzel hediyeydi. Hiç abartmadan söylüyorum o gece sabaha kadar, ansiklopedinin sayfaları arasında kayboldum. Daha sonraki günler ve aylarda da o ansiklopedi hep elimdeydi. Değişik ülkeleri, tarihî olayları, ilginç hayvanlar ve bilimsel buluşları hiç sıkılmadan o kitaptan okudum. Bu oldukça özel ve belki birçokları için “bir şey ifade etmeyecek” anımı niye anlattığımı, onun Paul Auster ile ne bağlantısı olduğunu merak etmişsinizdir. DÖRT FARKLI HİKÂYE Paul Auster’ın yeni kitabı 4 3 2 1’i elime aldığımda bu anımı bütün yaşanmışlığı ile gözümde canlanıp kitabı okurken çocukluğumda bıraktığı o sıcaklığı, yüreğimde tekrar hissettirdiği için paylaştım. Samimi olmak gerekirse kitabın hacmi beni çok korkuttu. 1128 sayfalık ilginç, zor okunan ama destansı romanı alsam mı, ardından başlasam mı, başladığımda da bıraksam mı diye çok düşündüm ama kaçarı yoktu. Bütün kitaplarını severek okuduğum, çağımızın en büyük yazarlarından olarak gördüğüm Auster bir kitap yazdıysa alıp okuyacak ve bitirecektim. 1 Ocak 1900’de, yani yeni yüzyılın ilk gününde Amerika’ya ayak basan Yahudi bir göçmenin torunu Archie Ferguson’un çocukluğunu, ergenliği ve gençliğini anlatan bir roman 4 3 2 1. Romanı ilginç kılıp okunmasını zorlaştıran, Archie ve ailesinin hikâyesinin dört ayrı tarihî akış içinde ele alınması. Yani “Öyle olmasaydı ne olurdu?” sorusu, farklı dört şekilde anlatılmış. Kitabın adı da buradan geliyor. Aynı kişilerin, aynı zaman dilimindeki dört hikâyesi. Aynı kişilerin, olay örgüsünde dört ayrı hikâyeyle anlatılması, başlangıçta okuru yoruyor. Okur, “Bu Archie hangi Archie’ydi?” diye düşünüyor. Bu da kitabın bir parçası hâline gelmeyi zorlaştırıyor. Fakat Orhan Pamuk romanları gibi biraz sabredip dikkatli okursanız muhteşem bir hikâye ve yazın diliyle karşılaşıyorsunuz. Yazarın kendi ifadesiyle “yaşamından da bazı şeyleri aktardığı” roman, aynı zamanda edebiyatseverler için “bir kitap seçkisi” sunuyor. Bir kitap kurdu ve yazarlık yolunda ilerleyen Archie ile birlikte edebiyat tarihinde iz bırakmış yazar ve kitaplarının büyük bir kısmının listesini bulmak mümkün. “Ne okusam?” diye düşünenlere, bir romanın rehber olması da edebiyatın güzelliklerinden. Yazar, bir yandan Archie’yi büyütürken ABD tarihine göndermeler de yapıyor. Archie, Vietnam İşgali’nin etkilerini yaşayıp sıkı bir savaş karşıtı oluyor; Archie, siyahîlerin ağırlıklı olarak yaşadığı kasabada siyahîlerin ayırımcılığa başkaldırışına tanık olup onların yanında duruyor; üniversite okuduğu yıllarda 1968 hareketinde, hem bir öğrencigazeteci olarak yaşıyor hem de tarihe tanık oluyor. Kennedy’nin başkan seçilişi ve ardından öldürülmesi, Martin Luther King suikastı, Vietnam İşgali sırasında Amerikan askerlerinin çoğu kadın ve çocuk 504 kişiyi öldürdüğü My Lai Katliamı, 1953’te komünist olduğu gerekçesiyle idam edilen Rosenberg’lerin hikâyesi, Amerika’nın ilk bombalı eylemlerini gerçekleştiren terörist grubun lideri Sam Melville de dâhil olmak üzere birçok olay ve kişiyle karşılaştığımızdan Auster’a, kitaba tarihî roman havası vermeden tarih anlatmış diyebiliriz. PARİS’TE BİR GENÇ Hikâyenin çok büyük bir kısmı Archie’nin ergenlik ve ilkgençlik yıllarını anlattığından Auster’ın hiçbir kitabında rastlamadığınız kadar “cüretkâr Paul Auster cinsellik”le karşılaşıyoruz. Başta bu durum, Auster’ı iyi tanıyan okurda muhtemelen bir şok etkisi yaratabilir ama hikâye kahramanı ergen bir çocuk. Auster, Paris’te yıllarca yaşayan, kenti okurların aklına ve gönlüne nakşeden bir yazar. 4 3 2 1’de Archie Paris’e gidiyor, Paris’in caddelerinde aylak aylak dolaşıyor, Sen Nehri kenarındaki kitapçılarda saatlerce kitaplara bakıp kafelerde arkadaşlarıyla derin sohbetlere dalıyor. Vietnam İşgali’nin ve 1968’in en hararetli günlerinde yaşananlardan bunalan Archie ile bir kez daha duygudaşlık yaşadım: “Dünyaya ilgi duymaktan vazgeçmiş değildi ama dünya artık sadece parçalanmıyor, aynı zamanda tutuşmuş yanıyordu ve sorulması gereken soru şuydu: Dünya yanarken ve yangın çevrende olduğu kadar senin de içindeyken alevleri söndürecek donanımın yoksa ve yaptıkların yahut yapmadıkların hiçbir şeyi değiştirmeyecekse ne yapmalı ya da ne yapmamalıydı?” Bu soruyu bugünlerde kendime sık sık soruyorum. Ne yapmalı ya da ne yapmamalı? Edebiyata daha çok mu sarılmalı? 4 3 2 1’in hacmi sizi korkutmasın; okurken büyük bir hikâyenin parçası olmanız işten değil. Öte yandan bir yazarın kendi hikâyesi olduğunu düşündüğüm bir anlatı okuyacaksınız. n 4 3 2 1 / Paul Auster / Çeviren: Seçkin Selvi / Can Yayınları / 1128 s. 12 22 Şubat 2018 KITAP