Katalog

K Mehmet Eroğlu, “Fay Kırığı”nda temel karakterinin erdem, vicdan, minnet vb. duygularla bir yandan çatışıp bir yandan kendine çözüm arayışından kalkarak yoğun bir yazınsallık üretirken ağırlıklı sorunlarla da yüzleştiriyor okuru. Bu açıdan bakıldığında bir distopya romanı denebilir üçleme için. ehmet Eroğlu, 1980 öncesinde temellerini attığı romancılığının ancak 1980’den sonra verimlerini dererken “siyasal roman” bağlamında nitelenebilecek tür için de farklı bir örnekçe ufku koydu yazınımızda. Otuz yıl sonra yazar, anlamca bunu doğrulayıp pekiştiren, “Fay Kırığı” başlıklı roman üçlemesiyle yeniden geldi okur önüne: Mehmet ([M] Agora, 2009), Emine ([E] Agora, 2011), Rojin ([R] İletişim, 2013)… Anlatısını yoğun ilmekli, kıvamlı ama akışkan tartımla örüntüleyen bir yazar Mehmet Eroğlu. Bu tutumunu, her romanıyla yeniden yeniden karşımıza getiriyor. Bundan ötürü okur, akide şekeri tadı almışçasına anlatının peşine takılıyor. Okuru oyuna çağıran etkileyici bir okuma eylemi! Ancak yazar, bu yoğunluğu, kıvamı, kavramsallaştırma amaçlı kullanırken romandaki özlü sözlerin okuru bir yanıyla yorabileceği görülüyor. Özellikle ilk cilt Mehmet’te öyle çok özlü sözle karşılaşılıyor ki, bu, roman evrenine yönelik değilse de karakterlere dönük gerçektenlik duygusunu zedeliyor bir ölçüde. Çünkü düşünce akışının yoğun halde art arda sürdürülüşü, anlatının taşıyabileceği olağan yük değil. Bu durum, kendileri istemese de karakterleri bir düşünce laboratuvarından içeriye çekiyor enikonu, bu, yapıttan yansıyan doğallığı ise olumsuz etkiliyor. Öyle ya, roman evrenine yayılmış kimi karakterlerin, sürekli yargı içeren tümceler kurarak konuşması inandırıcılığını ne ölçüde koruyabilir? Böyle bir durum anlatıda aralıklarla gözlenebilir, doğal bu ama bir romanda yazınsal gerçeklik içinde bunun bu sıklıkta yer alışı ne kadar doğru olur? Yaşamsal gerçeklik içinde bu tür durumlarla karşılaşılabilir elbette. Ama bunun yazınsal gerçeklik içinde bu ölçüde kullanılması uygun mu? Ayrıca bunu neredeyse her karaktere yakıştırma öngörüsü ne kadar doğrudur? Evet, insanlar, içlerine doğdukları ya da körlemesine katıldıkları kabullere göre davranış sergileyebilir. Bunların, ille söze mi dönüştürülmesi gerekir? Kaldı ki yazarın, öğrencileri tarafından romanları taranarak derlenen bağımsız bir aforizmalar kitabının varlığı, kendisinin buna dönük iştahını gösteriyor olmalı. Yazar da ayırdında herhalde tutumunun. Yazınımızda onu, ötekilerden ayıran bir yan da bu yanılmıyorsam. Başkarakter Mehmet’in başkasına yakıştırdığına benzer biçimde bir “söz canbazı!” da yazarın kendisi çünkü. Sürekli “bilgece sözler” çıkması karşımıza, biraz da bunu göstermiyor mu? (M, 104, 200) İşte Mehmet Eroğlu, söze, sözcüklere dönük kurduğu büyülü bir dünyanın içine alıp gezindiriyor okuru. Doğrusu bunca tartışılır S A Y F A 1 4 n 3 1 itaplar Adası M. SADIK ASLANKARA [email protected] [email protected] Buna benzer duygulanımların bir yansıması, Hasan Ali Toptaş’ın Heba’sında da (İletişim, 2013) çıkıyor karşımıza… ROMANCILARIMI “Fay Kırığı”nda romancıahlakçı tutumu... yanına karşın ustalık elbette bu. M POLİSİYEYİ AŞAN YAZINSAL KUNTLUK… Eroğlu’nun polisiyeden yararlandığı, bunu gizemle buluşturup yazınsala dönüştürdüğü biliniyor. Ancak Mehmet’in, polisiyelerdeki müfettiş gibi bilinmeyenleri birbirine teyelleyip ilişkilendirerek sonuca ulaşma çabasına bakıp aldanmamalı. Bu tutumun hemen ardından temel karakterdeki vicdani boşluk ya da taşkınlık, bilinçaltına yığılmış bozgun, vurgun, kırık, açlık, doyumsuzluk türünden köpürmeler farklı yerlere taşımakta gecikmiyor anlatıyı… Böylece çizgiselliğe sırt dönülürken bir derin yazınsal evren açılıyor okur önünde. Sözgelimi “Fay Kırığı” üçlemesi apaçık bir siyasal polisiye görüntüsü ardından insanın avavcı oluşu üzerinde yoğunlaşarak çağımızın en tragedik kavramsallığıyla yüz yüze getiriyor bizi… Örneğin Mehmet’in, “içinde zıt yönlere bakan iki kişi” (M, 152) olduğunu düşünmesi, yarılmayı ele veren önemli eşik bağlamında alınabilir. Bu durumda insan, “değişmiş ve başkalaşmış” (M, 162) olduğunu nasıl kavrayabilir? İçindeki “öteki adam”la başlayan, kendi dile getirişiyle yaşamaya koyulduğu “başkalaşım”, nasıl bir görünüme yol açıyor Mehmet’te, nerelere savuruyor onu? Geçmişte atletizmi yarıda bırakışı, ticari başarısızlıkları, anne babasından devraldığı kimi duygu yıkıntıları, kendisini sürekli terk eden Aslı’ya karşı beslediği hınç, duygusal ilişkilerinde başarısızlık… Bütün bunlar Mehmet’in yaşadığı çatışmanın çelişik duygular temelindeki yansımasını gösterirken yan anlam, gönderme, çıkarsama vb. ipuçlarıyla farklı damarlara bağlanıyor. İşte tam bu aşamada Güneydoğu’da mutlak ölümden kurtardığı Yakup’un kız kardeşi Emine de, adeta av olarak ortalıkta gezinen Mehmet’e el uzatarak bu vahşi yaşamdan çıkaran biri konumuna geçiyor. Mehmet’in kurtardığı Yakup’a karşı bu kez kardeşi Emine’nin onu kurtarışı… İyi de Rojin’i unutması olası mıdır? Geçmişte bir kurtarıcısı da o olmamış mıdır? Onlar da hem av hem avcı konumunda rastlantısal biçimde yaşadıkları mağara dayanışmasıyla, ama birbirini öldürmeye koşullanmışlık içinde, “insan” oldukları gerçeğini kavramamışlar mıdır? (R, 471 vd.) ÜÇLEMENİN YERLEŞTİĞİ SAĞLAM ÇATI… Bütün bunlar, üçlemenin hangi eşiklerden geçerek yüksek bir yazınsallık temeline yerleştiğini de ortaya koyuyor. “Fay Kırığı” üçlemesinin, daha ilk romanla kurulup tamamlandığı, sonraki yıllar içinde verimlenen öteki iki ciltte T E M M U Z 2 0 1 4 ROMANIN SIRTLANDIĞI AĞIR SORUNSAL… Yazar, “Fay Kırığı”nda temel karakterinin erdem, vicdan, minnet vb. duygularla bir Z ARASINDA22 yandan çatışıp bir yandan kendine çözüm arayışından kalkarak yoğun bir yazınsallık üretirken ağırlıklı sorunlarla da yüzleştiriyor okuru. Bu açıdan bakıldığında bir distopya romanı denebilir üçleme için. Ama tam da bu yanıyla bir ütopya romanı da aynı zamanda “Fay Kırığı”, çelişik gibi dursa da bu iki kavram. Nitekim bir yandan şeriat, öte yandan Kürt gerçekliği arasında sıkışmışlık yansıtan Mehmet, üçlemenin girişinde daha ilk tümcesiyle dikkati çeker: “Nasıl bir insanım?” Öyle ya, bir yanıyla İslamcı sermayenin adamıdır o, bir yanıyla da Kürtlerle “mağara akraba(lığı)” kurulmuştur aralarında bir kez. (M, 213) Artık okur da kendisiyle yüzleşmek zorundadır. Toplumsal altüst oluşun Mehmet Eroğlu yirmi yıllık dilimi romanlaştırılıp soyutlayım, dönüştürüm olarak bunlar roman evrenine yerleştirilirken bunun şaşırtıcı örtüşmeyle, disiplin, ciddiyetle kimi zaaflarla karşılaşılabiliyor. Bilinenleri uygulandığı kestirilebilir pekâlâ. Sanki bu üç kullanmaktan kaçınarak, bunlara dayalı çatı cilt bir solukta yazılmış gibisinden duyguya oluşturup yaşananlardan gereğince uzaklakaptırıyor insan kendini… Ama buna karşın şamadan, soyutlayım, dönüştürüm olanaklaromanlar, doğallığını yitirip de yapaylaşmıyor. rını da tam anlamıyla tetikleyemeden bunların Bir not daha: 2005’te başlayan roman zamanı altından kalkmaya çabalamak az iş mi? hızlı bir akışla iki ciltte tamamlanıyor. Üçüncü Hemen her kesimden, düşünceden okurun ciltle yirmi yıl öncesine dönülerek süreçle ilgili okuyabileceği bir roman üçlemesi “Fay Kırıaçılmış ayraç kapatılıyor bir bakıma. ğı”. Yaşadıklarımıza topluca bakmak isteyenFethi Naci’nin, Eroğlu’daki kıvrak kurgu ler için de bir bakıma fırsat… zekâsının altını çizdiğine benzer biçimde, “Fay Hani diyordu ya Fethi Naci, okur tarihimiKırığı”nın da böylesi kurgulama hüneri sergilezi romanlardan öğreniyor daha çok, onun diği öne sürülebilir öyleyse. gibi… Çünkü romanları hem eylemli okur Sınıf atlama çabası, o güne dek anne baba, konumuyla alımlayabilmek olanaklı hem de kız kardeş, dede çevresinde geçen örselengüncel olayları, siyasal yönelişleri, ekonomik miş yaşamına eklenen aşk kırıklığı, enkaza çalkantıları, deyiş yerindeyse dönen kimi dönüşmüş kadın ilişkileri, başarısızlık yıkıntısı dolapları öğrenmek için de adeta bir gazetehalinde duran iş yaşamı… Bütün bunların aşıcinin kaleminden dökülmüşçesine okumaya lıp zenginlik umutlarının filizlenmesi, Emine’yle girişmek olası… bütünleşebileceği bir aşkın ortaya çıkması… Ancak şöyle bir tehlikenin altını çizmeden Sonrasında, ulaştığı farklı konum, Mehmet’in de geçmeyeyim… Güncel oluntu hızıyla bunları erke dönüştürme tutkusu bizi enikonu yapıtı çözümlemeye girişenler, yazınsal anbir Dostoyevski romanı okuyormuşuz gibi lamda romandan sızdırılacak tadı gereğince anlatıya bağlıyor giderek… alamayabilir. Bu nedenle üçlemenin ciltleri, Yeniköy’de Boğaz’a bakan yalının penbana kalırsa bir roman gurmesi gibi okunarak ceresini ilk iki ciltte bir anaörge (leitmotiv) alımlanmalı diyeceğim, yazınsal değerinin olarak kullanan yazar, Mehmet’in bu pencere tam anlamıyla yerli yerine oturtulabilmesi önünde sürekli düş kurduğunu yansıtır. Mehiçin… Ancak böyle bir okur tarafından didikmet için ulaşılması gereken bir hedeftir artık lendiğinde yerli yerine oturtulabilir yapıt… bu. “[H]er şeyi silen o sihirli pencere” (M,140) Bunu bir ölçüde Yiğit Bener’in Heyulanın Döolarak Boğaz manzarası, aynı zamanda sınıf nüşü (Can, 2011) için de öne sürmek olası. atlama, başkalaşma dürtüsünü ele veren Yine de Mehmet Eroğlu’nun ustalığı, bütün anahtardır elbette. Nitekim ilk ciltte, Mehmet, bunları böylesi geniş oylumlu bir romanda “Mehmet Esen, hayatının boşa yaşanmış kısharmanlayıp sınıflandırarak, ölçüp biçerek, mını unutacaksın” (M, 5) diyerek yola koyulur hiçbir yinelemeye düşmeden, hem dolgusal bir bakıma. hem işlevsel her ayrıntıyı, yan anlamı tam bir Boğaz manzarasının sonsuzca sahibi oltanrı romancı edasıyla yerli yerine yerleştiremayı amaçlayan Mehmet için bu, artık takıntı bilmesinde… Çok geniş bir yüzeye yayılan halindedir. Emine’yi, “Boğaz” sözcüğü yerine resimde hiçbir hataya düşülmeyişine benzer “deniz manzarası” söylemini kullandığı için biçimde. küçümseyecektir bile. (M, 255) Zaten yalı da Nitekim roman, geniş bir coğrafyanın yan“malikâne” değil, “ev”dir Emine için. (E, 230) sımasını kendi evrenine katarken, toplumsal Mehmet’in bir kapısı dinsel inançlarından kırılmalara da yer açıyor ustalıkla. Yazar, teötürü Emine’ye, sevdiği kadından kalkarak bir mel dinamiklerin vektörel yönlendirmesinde açıdan Tanrı kavrayışını çözümleme çabasıbunların imlediği nirengilere yelken açarken, na açılırken öteki kapısı da Rojin aracılığıyla sarsıp silkeleyici anlatı damarıyla heyecanbeslediği minnetin bedeliyle ödeşmeye dönük landırıyor çünkü okuru. merhamet duygusuyla dağdaki insanlara, onMehmet Eroğlu’nun “Fay Kırığı” üçleların dilleriyle ekinlerine, yanı sıra insani bütün mesini okumanın tam sırası sanıyorum! değerlere açılır. Bu yaklaşım, okuru minnetten İsteyenler, bir TV dizisi seyredercesine de kalkarak merhamet duygusuna, sonrasında okuyabilir üçlemeyi… Öyle ya da böyle, doğrudan vicdanın kendisine ulaştıracak yolu seveceksiniz… n da döşeyecektir kuşkusuz. C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 2 7 6