Katalog

Reiner Stach’la ‘Kafka’ biyografisi üzerine bir söyleşi ‘Kafka insanların sorunları ve korkularıyla ilgilendi’ Dünya edebiyatının en önemli yazarlarından Franz Kafka üzerine sayısız inceleme ve kitap yayımlanmış olmasına karşın, Kafka’nın varoluşunun merkezine uzanan kapsamlı bir biyografi yoktur. Dünyanın en önemli Kafka uzmanları arasında olan Reiner Stach söz konusu açığı bu çalışmasıyla kapatmayı başarmış görünüyor. Çalkantılı bir dönemde yaşamış olan Praglı sigorta memuru Franz Kafka yapıtlarıyla dünyanın her köşesinde günümüze kadar süren kültürel bir şok dalgasını nasıl yaratabilmiştir? Stach bu sorunun yanıtını, yazarın yapıtlarını, mektuplarını ve özel hayatıyla ilgili tüm belgeleri titizlikle inceleyerek yanıtlıyor. Kafka dünyasının atmosferine panoramik bir bakış sunan elimizdeki biyografi, yazarın gündelik yaşamının izleğini çıkarırken okura sanki bir film izlediği duygusunu da veriyor. ? Sezer DURU görüntüler buldu. Belki bir de Beckett buldu bunu, başka hiç kimse bulamadı. Tipik korkular vardır, bu tipik korkular, karakteristik korkular, modern yazında klasik edebiyat araçlarıyla biçimlendirilemez, anlatılamaz. Örneğin bir kitle toplumunda yaşamaktaysam ve tüm yaşamım, hatta özel yaşamım dosyalar, yasalar vesaire tarafından yönetiliyorsa. Bugün her insanın bir numarası olması normal karşılanıyor. Kafka’nın zamanında ise yeniydi bu durum. Kafka yönetilen bir dünyanın yazarıdır. Horkheimer 2. Dünya Savaşı’ndan sonra, ellili yıllarda Kafka’nın evrensel yazar olduğunu söyledi. Hem Doğu’da hem de Batı’da, hem kapitalist, hem de komünist dünyalarda anlaşılan bir yazardır. Bir Kafka efsanesi vardı ve onun depresif bir kişi olduğu öne sürülüyordu. Bana göre bu görüntü tek yanlıdır ve ben bunu kanıtlayabilirim. Bence Kafka çok güçlü bir insandı ve ömrü boyunca mücadele etti. Büro işi, Dünya Savaşı, hastalık yaşadı, yazmaya yoğunlaşmak için bunlar kötü koşullardı, Kafka ise yazma eylemini son derece ciddiye aldı, edebiyatla ve dille severek oynadı, buluşlar ve öyküler yazmaktan büyük zevk alıyordu. Bunu anlamak için Kafka’nın yazdığı her şeyi okumak gerekir, her şeyi, mektuplarını, romanlarını, güncesini vs. Kafka’nın yayınlanmamış olan yapıtlarını dostu Max Brod’dan yakmasını istediğini biliyoruz. Neden yakmadı ve Brod’un Kafka efsanesindeki rolü nedir sizce? Birçok kişi Kafka’nın yayınlamak istemediğini sanır. Oysa o yayınlamak istiyordu, ama yalnızca kusursuz gördüğü metinlerini, fragmanları değil. Bu yüzden vasiyetnamesinde Brod’un her şeyi yakmasını değil, tersine tamamlanmamış olarak rar verdiniz? Doksanlı yılların ortasında karar verdim. Çok daha önceleri de onunla ilgilenmiş ve doktoramı onun hakkında yapmıştım. İyi bir biyografi o güne kadar yoktu, bilgiler dağınıktı, benim amacım bu bilgilerden bir sentez ortaya çıkartmaktı. Çok kapsamlı olacağı belliydi, başından beri bunu biliyordum. Şimdi ise sonuna yaklaşmış durumdayız. Bu kapsamlı biyografinin Türkiye’de yayınlanması sizin için nasıl bir anlam taKAFKA EFSANESİ şıyor? Sizin biyografinizden önce dünyada İlk kez biyografim bambaşka bir külgeçerli olan Kafka efsanesiyle biyografitür çevresinde yayınlanıyor ve bunun annin yayınlanmasından sonraki durum nalamı benim için büyük. Kafka evrensel bir sıl kavranıyazardır, bu yüzden benim biyografim yor? başka kültür çevrelerinde de anlaşılır, bu da benim için büyük bir deney anlamı taşır. Nasıl bir yol izlediniz? Kaç yıl sürdü? Bu çalışmanın yöntemi nasıl başladı? Arşivi nasıl kurguladınız? Üç cilt bu çalışma, her cilt için 6 yılı hesaba katmak gerekir. Ben Kafka’nın yaşamının her günü için bir kronoloji hazırladım, işe böyle başladım. Tüm otobiyografik belgelerini, aynı zamanda da başka kişilerinkileri de okudum, en çok da o zamanki gazeteleri taradım, örneğin Bohemia, Prager Tagblatt, Neue Freie Presse’yi. Günümüzde internet bu gazetelerin hepsini dijital ortama taşıdı. Ben bu gazetelerdeki her şeyi okudum, evlilik ve ölüm ilanlarını, spor haberlerini, kitap tanıtımlarını, kültür haberlerini, insan Kafka’nın tiyatroda neyi seyrettiğini görebiliyor. Epey çalışma gerektiriyor bu iş, ama büyük bir resim koyuyor ortaya. Günlük gazeteler çok önemli. Sizce Kafka yazını dünya edebiyatında ne anlama geliyor? O insanların sorunları ve korkularıyla ilgilendi. Bütün insanFranz Kafka lar için modernlik anlamında SAYFA 4 ? 16 MAYIS 2013 F ranz Kafka hakkında bu kapsamlı biyografiyi yazmaya ne zaman ve neden ka gördüklerini ve güncesinin yayınlanmamasını istedi. Açlık Sanatçısı, Şarkıcı Josefine, Küçük Kadın gibi metinleriyle ölümünden kısa süre öncesine kadar çalıştı, sona kadar, uyuyup gidene kadar. Bu noktada Brod’a hak vermek gerekir, böylesi bir yazarın yazdığı her şey yakılamaz. Yalnız kendisi için yazdığı doğru değildir, yayınlamak istiyordu. Kafka ile ilgili ister yorum, ister biyografik olsun yığınla yayın var. Örneğin Brod’un, Canetti’nin, Klaus Wagenbach’ın kitapları. Bunların doğruluğu ve yanlışlıkları var mı? Bunların içinde en önemli olan kişi Klaus Wagenbach’tır. Kafka’yı tanımış olan 80 kişiyle konuştu. Wagenbach benim için de en önemli temeli oluşturmaktadır, ama ne yazık ki yalnızca Kafka’nın erken yılları için. Brod kaynak değeri açısından önemlidir, ama araştırma yapmamıştır ve bu yüzden çoğunlukla yanlıştır. Canetti de araştırma yapmamıştır, onun yazdıkları biyografik bir çalışma değil, ama bir yorumlamadır. Yanlışlarla doludur, çünkü ne günceleri ne de mektupları doğru dürüst okumuştur. Felice Bauer hakkında yazmıştır, ama onun hakkında hiçbir şey bilmemektedir. Ben Kafka’nın iki kez nişanlandığı Felice Bauer’in ailesinden fazlasıyla malzeme elde ettim ve bunların hepsini okudum. Kafka’nın en çok hangi yanını seviyorsunuz? Akıllığını ve hümorunu. MODA BİR SÖZCÜK Kafkaesk sözcüğü doğru mu? Neyi anlatır? Kafkaesk moda bir sözcüktür, ben bunun ne anlama geldiğini anlamıyorum. Gazeteciler bu sözcükten hoşlanıyorlar, ama yazarlar pek hoşlanmıyor. Kafka neşeli biri miydi? Espirili ve büyüleyici biriydi, asla sinik biri değildi. Akıl almaz bir dinleyiciydi, insanlar yaşamları hakkında konuştuklarında sanki bir tedavici gibi onları dinlerdi. Hatta birçok kişi ona akıl danışmıştır. Tüm yakınları toplama kamplarında öldürüldü. Siz hayatta kalan herhangi bir akrabasıyla görüştünüz mü? Ben iki yeğeni ile görüştüm. Marianne Steiner hayattaydı, onu Londra’da ziyaret ettim. Kendisi Kafka’nın kız kardeşi Valli’nin kızıydı. Onu evinde ziyaret ettim. Tıpkı Kafka’ya benziyordu. Sevgili kız kardeşi Ottla’nın kızı hâlâ Prag’da yaşıyor, 92 yaşında. Ben Prag’da “Kafka, efsanelerin sonu” adlı bir konuşma yaptığımda dinleyiciler arasında Ottla’nın kızı Vera Saudcova da vardı. Bu durum benim için büyük sürpriz olmuştu. Yıl 2004’tü. Bu iki yeğenin hayatta kalması Naziler geldiğinde çocukların Londra’ya gönderilmesiyle olanaklı olmuştu. İlişkisi olan kadınlar içinde sizce hangisine gerçekten âşık oldu? Felice’ye, Julie’ye, Milena’ya, Dora’ya mı? En güçlü duyguları Milena’ya karşı oldu. Dora’ya büyük, derin bir sempati ve minnettarlık duydu. Sayın Stach, bu röportaj için size çok teşekkür ediyorum. ? Kafka: Karar Yılları/ Riner Stach/ Çeviren: Sezer Duru/ Sel Yayıncılık/ 660 s. Kafka: Kavrama Yılları/ Riner Stach/ Çeviren: Sezer Duru/ Sel Yayıncılık/ 720 s. Felice Bauer CUMHURİYET KİTAP SAYI 1213