Katalog

eğinmeler MUSTAFA ŞERİF ONARAN Divan şiirini yorumlamak ivan şiirinin bir "gizli ğömü" olduğunu, onu anlamanı n, yorumlamanı n özel bir uzrene katı lanlar ölü yakı nları nı avutmaya çalı şı r. “Edebiyat Evleri” toplantı ları mı zda Divan şiiri yorumları na da yer verilirdi. Zaman zaman bu toplantı lara katı lan Abdülbaki Gölpı narlı , Fahir Iz, Orhan Şaik Gökyay manlı k ğerektirdiğini yinelemek alı şkanlı ğı icindeyiz. Melih Cevdet Anday, "Divan şiirini anlamak için 500 Os !' J, bu işin ustası ydı . Ama toplantı ları n önemli edebiyatçı sı Hikmet llaydı n, onu izini süren Mehmet Deligönül o “gizli gömü”yü iyi bilenler arası ndaydı . Onlar Ali Nihat Tarlan, Ferit Kam gibi Divan şiirinin usta yorumcuları ndan el almı şlardı . Yeri gelmişken Nedim'in bir beyitini nası l yorumladı ğı mı za bakalı m: '??lyağı n sakı narak basma aman Sultanı m Döküler mey, kı rı lan şişei nndan olsun. ” Buradaki sanki kadı n mı , erkek mi? Kadı nsa neden kadı n, erkekse neden erkek? ;«İ f sı :. 5 .J dan, gülmeceden yararlanan şiirli latifelerden söz açı yor. Latifelerle ilgili olarak şu görüşlere yer veriyor: “Ayrı ca manzum latifeler caize geleneğinin özelliklerini, devlet adamları yla şairlerin ilişkilerini, şairlerin şikâyetlerini, latifelerin diğer türlerle bağlantı sı nı , arzı hal ve şikâyet şiirleriyle olan benzerliklerini göstermesi nedeniyle de önemlidir.” manlı ca sözcüğün yeteceği"ne inanı r. Melih Cevdet Anday gibi usta bir ozan, Türkcenin inceliklerini bilen bir kültür insanı icin kendince bir yoruma varmak kolaydı r. Yoksa, "metin şerhi" calı şmaları nı n ustası olmak Adem Ceyhan, Hı fzı ”nı n “Manzumei Emsal” adlı eserinden yola çı karak atasözleriyle deyimlerin divan şiirinde kullanı lı ş biçimlerini ele alı yor. Hı fzı nice atasözünü şiirleştirmekle yetinmemiş, kimi divan ozanları nı n atasözü gibi anı lan dizelerini de derlemiştir. “Kişi noksanı nı bilmek gibi irfan olmaz” dizesi Bursalı Talip'in, “Ehli dil birbirini bilmemek insaf de bile o "ğizli ğömü"yü yorumlamaya yetmez. Nedim'in meşrebine, sakinin incelikli davranı şları na göre bir yoruma varı yor, erkek ya da kadı n olabileceğini öne sürüyorduk. ğil” dizesi Nef'i'nin, “Görelim ayinei devran ne suret gösterir” dizesi Baki'nin, “Elinden geldiği hayrı dinğ etme gedalar Adı na “Armağan Kitap” düzenlenen dan” dizesi Fuzuli'nin, Ama yorum nedir ki? Düşlem güHikmet İlaydı n'ı n yorumu şöyleydi: Walter G. Andrews cümüzle yoruma vardı ğı mı z zaman “Mesel” haline gelen daha nice dize var “Sakinin kimliğini anlamak için )(\/lll. yüznice bilinmeyeni anladı ğı mı zı sanı rı z. yı ldaki giyim kuşama bakmak gerekir. O ki insana yeni bir yol açar. Kendini böyle Oysa “metin şerhi”, dil özellikleriybir dizenin aydı nlı ğı nda yeniden tanı mak, dönemde kadı nlar zı pka diye dar bir potur, Artı k onun yazgı sı Türk edebiyatı na, Türk le, dönemlerin toplumları ndaki yaşakişiliğini geliştirmek ister insan. lata diye dar bir yelek giyerlerdi. Erkeklerin kültürüne yönelmekti. Osmanlı şiirini anlama biçimleriyle bilimsel özellikler kaAdem Ceylan, Hı fzi'nin şiire dönüştürdüuçları ponponlu geniş mantoları vardı . Sakimak için Arapça da öğrendi. zanı r. ğü atasözleriyle deyimlerin geniş bir döküerkek. lçki dağı tı rken uçları geniş, ponpon“Osmanlı Şiirine Giriş” kitabı , divan şiiGene de kitaplarda yazmayan kümünü yapı yor. Türkçenin söz varlı ğı nı n ne lu etekler savrulur, içki bardağı nı devirebirinin gizlerini ingilizcede yaşattı . Daha sonlir.” çük bir ayrı ntı , şiirin iç derinliğine denli güçlü olduğu daha iyi anlaşı lı yor. ra “Şiirin Sesi, Toplumun Şarkı sı ” kitabı ydoğru bir yolculuğa çı karı r bizi. Omür Ceylan “Büyüyen Gölgeler YüzUygun düşerse yazı ları mda Divan şiirinla “Türk Çalı şmaları na En Iyi Katkı ” ödüÇağdaş şiirimizde bir ozanı , örnekse yı lı ” olarak nitelendirdiği )(\/lll. yüzyı l şiirine den dizeler, beyitler kullanmaya özenirdim. lüne değer görüldü. Behçet Necatigil'i, Cahit Külebi'yi biçem Bir yazı mda Koca Ragı p Paşa'nı n ünlü özgün yorumlarla bakı yor. Nedim ile Şeyh Mehmet Çavuşoğlu, Walter G. Anözellikleriyle tanı yabilirz. Adı nı görmesek Galip, bu yüzyı lı n iki usta ozanı . Ama Omür dizesini şöyle kullanmı ştı m: drew'un yazdı ğı “Osmanlı Şiirine Giriş” çade, şiirindeki yapı özellikleri, sözcükler araÇeylan'ı n “Şiirin Seyir Defteri”nde nice inlı şması nı çok beğendi. Ortak çalı şmalara celikli ozan var. Enderunlu Fazı l'ı n bir besı ndaki uyum, kimin şiiri olduğunu belli “Şecaat arz ederken mert kı pti sirkatin girişeceklerdi. Çavuşoğlu çok erken öldü. eder. yitini anlatmakla yetinelim: söyler. ” “Walter G. Andrews Armağanı ” kitabı nı Divan şiiri söz konusu olunca, bilmediğiyayı na hazı rlayan Mehmet Kalpaklı , Amemiz bir beyiti biçem özelliğiyle tanı yabilir “Devlet içün mücâhede, cennet içün dua Türk Dil Kurumu yı lları mı zda Yönetim rika'da Walter Bey'in danı şmanlı ğı nda dokmiyiz? Değmez bu renc ü zahmete dünya vü Kurulu'nda Hasibe Mazı oğlu ile yan yana tora çalı şması nı tamamladı . ahiret.” Bu soru beni eski bir anı ya götürdü. düşmüşüz. Hasibe Hanı m Dil Tarih CoğrafWalter Bey yalnı z Divan şiiri çalı şmaları yBelleğimde Taşlı calı Yahya'nı n olduğuya Fakültesi'nde Eski Türk Edebiyatı Anala yetinmedi. Çağdaş ozanları mı zdan Hilmi “Armağan Kitap”ta kadı n araştı rmacı lanu sandı ğı m, Şehzade Mustafa'nı n öldübilim Başkanı . Beni incelikle uyardı : Yavuz ile Ataol Behramoğlu'nun şiirlerini rülmesi üzerine yazı lan “mersiye”de yeralrı n bildirileri önem kazanı yor. Müjgan Ça“Mustafa Şerif, yazı nı okudum. Ragı p de ingilizceye çevirdi. dı ğı na inandı ğı m bir beyit vardı : kı r, Penı in Çapan'ı n bildirileri de ilgi çekiPaşa'nı n dizesindeki “mert kı pti” sözü Walter G. Andrew'ı n iki özelliği daha var: cı . “merdi kı pti” diye bir tamlama olmayacak Hamdi Aytaç'tan hat dersleri alan bir hat“Yanunca bunca kulundan bir âdemi bile mı ydı ?” Yazı ya başlarken Necati Bey'in bir beyitat. lstanbul'da Robert Kolej'in basketbol yok tinden yola çı kmı ştı m. Tuba Isen DurAramı zdaki konuşma şöyle sürdü: takı mı nı çalı ştı ran bir sporcu. Beyim bu nice seferdir ki ihtiyar ettinl” muş'un “Türkî Dilce Söyle Sen” yazı sı nda “Ben de öyle biliyordum. Ama bir kez de Böyle içi sevinç dolu bir insan için “Arda Necati Bey'e gönderme var. Tuba Isen Hikmet llaydı n'a danı ştı m. Hikmet Hoca mağan Kitap” hazı rlamak, çağdaş edebiYı llar önce belliğime yerleşen bu yanlı ş dedi ki: “Koca Ragı p Paşa bir tavı r şairidir. yatçı ları n yorumları yla Divan şiirine yeniden Durmuş'un Necati Bey'le ilgili saptaması yüzünden Mümtaz Soysal'ı n bir doğrusuşöyle: O “mert kı pti” demeyi yeğler.” Aruz ölçü bakmayı kolaylaştı racaktı . nu da bozmuştum. "Folklorik üslubu estetik üsluba taşı yan sü de değişmeyeceğine göre, Hikmet llaybir kilometre taşı olarak değerlendirilmelidı n'a uymayı uygun buldum.” SonraDivan şiirinin usta yorumcusu YENI YORUMCULAR dir.” Hikmet llaydı n'a bu beyitin ozanı nı sorHasibe Mazı oğlu şöyle bir düşündü: Armağan kitaptaki ilginç incelemelerden dum. Verdiği yanı t düşündürücüdür: “Hikmet Bey söylüyorsa doğrudur” de)(\/. yüzyı lı n şiir dili ile öteki yüzyı lları n debiri, Baki'nin “Kazan Gazeli” ile Talat Sait “Divan şiirinde on binlerce beyit var. ğişen şiir dillerini Tuba lsen Durmuş şöyle mekle yetindi. Halman'ı n Shakespeare'den çevirdiği Hepsini ezberleyip kimin yazdı ğı nı bilmek yorumluyor: “73. Sone”nin karşı laştı rı larak “tevarüt” WALTER BEY kolay değil. Ama biçem özelliğine bakı lı rsa “Necati Bey'le başlayan sade Türkçe dediğimiz anlayı ş içinde birbirine benzer bu beyit Necati Bey'in olmalı .” kullanı mı nı n, Istanbul halkı nı n kullandı ğı Bunlar belki de gereksiz ayrı ntı lar. Ama kavramları işlemiş olmaları . incelemeyi yaGerçekten de beyit, Şehzade Abdulsözler ve deyimlerle süslenmiş temiz dilin, unutmayalı m ki şiir ayrı ntı larda gizlidir. pan Alphan Akgül, çağdaş yorumla tasavlah'ı n öldürülmesi üzerine Necati Bey'in şiirimize Baki tarafı ndan yerleştirildiği ve Oysa ben, Hanı ard Universitesi Yakı nvufun gizlerine varması nı bilen bir ozan. yazdı ğı “mersiye”de yer alı yordu. 18. yüzyı lda Nedim'le en yüksek derecesidoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölü“Metinlerarası ilişki” bağlamı nda bu iki mü'nün yayı mladı ğı , şimdilik 2 cildi çı kan evrensel ozanı n sı nı rları nı aşan bir gücü ol ne ulaştı ğı konu ile ilgili hemen her kaynakta tekrarlanmaktadı r.” GERÇEKÇI YORUMA VARMAK “Walter G. Andrews Armağanı ” kitabı duğu ortaya çı kı yor. Bu beyitin yorumlanması da değişik göDivan şiirine girince çı kmak kolay değilüzerinde durarak yeni kuşak edebiyatçı ları Ahmet Arı , Usuli'nin bir şiirinden yola çı rüşlere yol açabilirdi. “Sultan'ı n öfkesinden dir. “Walter G. Andrews Armağanı ” kitanı n Divan şiirini nası l yorumladı kları nı anlat karak Divan şiirinde ölüm düşüncesini yoçekinenler katı lmadı ğı için Şehzade'nin bı ndan yararlanarak divan şiirinin yeni yomak istiyordum. rumluyor. Divan şiirinde “mersiye”nin ölüm töreni kalabalı k değildi” diye rumcuları nı anlamaya çalı şmak, o yoldan Adı na "Armağan Kitap” düzenlenen önemli bir yeri var. Olüm bütün ozanları n çağdaş şiirimize yeni tad lar kazandı rmak Walter G. Andrews kim? Ona yurdumuznenler çoğunluktaydı . anlatmaya çalı ştı ğı bir “son”dur. Oysa Hikmet llayda'nı n yorumu şöyleygerekecektir.ı da Walter Bey diyorlar. Yurtdı şı ndaki bir Biz gene de Yunus Emre'ye kulak veredi' değişim öğrencisi ailesi onu lstanbul'a kolim: “Olüm de bir seferdir. Ama savaş sefernuk etmeseydi, belki de eşiyle birlikte yurBukitapları nı zı aşağı daki adrese gön erinı z: sayfayla iletişim kurabilmek için deãqilerinı leri gibi görkemli olmaz. Bir ölü dört kişinin “Ölümden ne korkarsı n dumuza gelemeyecek, ilk çocuğu burada Korkma ebedi varsı n. ” omuzları nda öte dünyaya göçer.” doğmayacaktı . Mustafa Şerif Onaran Günümüzdeki görkemli ölüm seferlerinin Walter Bey'in Türkiye'ye gelişi 60'lı yı llarHekimköy Sitesi 20. Sok. No: 8 06800 ÜmitköyAnk. Divan şiirinde “mersiye”nin de yeri var, dadı r. Burada Türkçe öğrendi. Latifi'nin de anlamı yoktur. Olü bunlardan habersizTe/.: (0312) 235 91 11 236 23 46 dir. Olü, bir başı na o yolculuğa çı kar. O tö“Latife”nin de yeri. Dilek Batislam, şakaŞuara Tezkiresi üzerine doktora tezi yaptı . ı zi ve SAYFA 30 l 17 ŞUBAT 2011 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1096