Katalog

Türkçe Günlükleri ürk Dil Kurumu bütün televizyon kanallarına bir Türkçe Yazım Kılavuzu göndermiş. Kanalları da bir düşüncedir almış. Bu öneriler doğrultusunda hareket edilebilir mi? Nasıl? Voleybola “uçan top”, basketbola “sepet topu” denebilir mi bunca yıl sonra? Dün bir özel radyodan aramışlardı; bugün de NTV’den aradılar. Epey kabarık olduğunu tahmin ettiğim listeden kimi sözcüklerle ilgili yorum yapmam gerekti. Kimi sözcüklerin benimsenme olasılığı hiç mi hiç yok. Sözgelimi aspiratör yerine “emmelik” denmeyecektir. “Emme” sözcüğü öncelikle meme çağrışımı yapıyor çünkü. İyi niyetlilere bebeği anımsatırken aklı hep aynı yere takılı olanlara kim bilir neleri anımsatacak. Afiş yerine “ası” da benimsenmez. Besbelli cümle içinde kullanmadan önerilmiş. “Buraya ası asmayın.” mı denecek örneğin? Zapping yerine “geçgeç” de tutmadı, tutmayacak. İnatla önermeye gerek yok. Anarşi karşılığı “kargaşa” da olmaz. Kargaşa, anarşi, kavramının anlamlarından yalnızca bir tanesi. Oysa anarşizm, bir öğreti; devletin ortadan kaldırılmasını savunan bir öğreti. Kimi öneriler de tanım. Tek sözcük yerine iki sözcükten oluşan bir tanım sözünün benimsenme olasılığı da çok düşük. Etik yerine “töre bilimi”, amortisman yerine “yıpranma payı” böyle. Otizm yerine “içeyöneliklik”, sözcüğün sonunda yinelenen “liklik” heceleri nedeniyle benimsenmeyecektir. İpotek yerine önerilen “tutu”daki ses izlenimi de hoş değil. CD yerine “yoğun disk” denir mi? CD’yi “cede” diye bile okutamamışken “disk”i aynen alıp “compact” sözcüğünü Türkçeleştirmek yeterli mi? Terörist sözcüğünü “yıldırıcı” karşılar mı peki? First lady için “başbayan” olur mu? Amerikan esintinden Orta Asya bozkırlarına savurmaz mı bizi? Asıl düşündürücü olan, idealist yerine “ülkücü” denmesini önermek. Çete, mafya çağrışımlarıyla kirlenen “ülkücü” sözcüğü, “idealist” yerine nasıl önerilebilir? Bu, idealistleri suça bulaştırma çabasından çok, ülkücüleri aklama çabası gibi görünmüyor mu? FEYZA HEPÇİLİNGİRLER T 7 Mayıs Çarşamba Aslında bir bir buçuk saatte okunabilir; diziniyle, tıpkıbasımlarıyla birlikte 79 sayfalık bir kitap; ama okunamıyor. Sık sık durmak gerekiyor çünkü. Altını çizmek için, düşünmek için… Melih Cevdet Anday’ın “Bir Defterden” (Everest Yayınları) adıyla yayımlanan günlükleri, daha ilk satırlarından çarpıyor insanı. Altını çizdiklerimin tümünü buraya aktaramam. Açıklama gerektirmeyecek olanlardan bir seçme: “Son şiirlerimde emeğimi seviyorum. Şair olmak için yaşlanmak gerek diye düşündüm.” (s. 3) “Akıl, kalbin sağlığını korumak için vardır.” (s. 3) “Hiçbir yurtdünya sorunu üzerinde yarım saat konuşmayacağınız bir adam, nasıl romancı olabilir?” (s. 10) “… hiçbir ciddi işe önem vermeyen bir toplumda edebiyat gülünçtür.” (s. 11) “İnsan, yalnız kalmaktan korktuğu için, aşkı, sevgiyi, nefreti, aileyi… icat etmiş olabilir. Sanatı da…” (s. 14) “Doğru yol çalışırken bulunur.” (s. 18) “Neşe, uyanmış, özgür aklın bence de ilk ve tek koşuludur. İnsanın ölümsüzlüğünü ancak o tanıtlar.” (s. 44) “Yaşamak demek, şimdi anlıyorum ki sürekli bir sevinç demekmiş.” (s. 61) “Eskiden çok konuşurdum, çünkü az yazardım.” (s. 68) “Evet, yazmak yaşamaktır. Ben de bu deftere, yaşamımı sürdürmek için yazacağım.” (s. 68) 8 Mayıs Perşembe ama TDK Türkçe Sözlük’ü “ambülans”ı bk. “ambulans” diye ambulans’a yönlendirmiş ve sözcüğün anlamını orada vermiş. Kullanım sıklığını öğrenmek için bir de Google’a bakıyorum. “Ambulans” diye yazdığınızda 2 860 000 sonuç çıkıyor; “ambülans” diye yazdığınızda, “ambülans” çıkmıyor; yine “ambulans” çıkıyor. Ambulansların üstünde “ambulance” diye yazılmasının payı var bunda kuşkusuz. Türkçe açısından bakıldığında ise ilk hecedeki kalın a’nın sonraki ünlüyü belirlediği söylenmeli. Türkçe ses uyumlarında, ilk hecedeki ünlüler sonraki ünlüleri belirler. Sözcüğün son hecesi olan “lans”taki ince a’nın, kendisinden önceki sesi etkileme gücü yoktur. Yıllardır kullandığımız için, büyük ünlü uyumuna uydurmuşuz sözcüğü, öyle görünüyor. A’dan sonra ü gelmesi büyük ünlü uyumuna da küçüğüne de ters çünkü. Şunu da söylemeden geçmemeli. Bu sözcüğün Türkçe karşılığı var: Cankurtaran. Başka türlü yazma ve söyleme tehlikesi taşımayan pırıl pırıl bir sözcük. Biz bunu değil yabancı sözcüğü kullanmayı yeğlediğimiz için yaşıyoruz yazımdaki bu tereddütleri. Sayfa 143: Çocukcağız (Çocukçağız olması gerekmez mi? Bu ek niçin kurala uymuyor?) “Çocukcağız” yazım kılavuzlarının tümünde böyle. Sert ünsüz benzeşmesi kuralına uysa, dediğiniz gibi, “çocukçağız” olması gerekirdi. Uymamasının nedeni, “cağız, ceğiz” ekinin, “çağız, çeğiz” biçimine girmemesi. Muharrem Ergin, bu durumun açıklamasını yaparken bu ve benzeri küçültme eklerinin hep c’li söylendiğini, “konsonant uyumuna fazla bağlı görünmediğini” vurgular. Sayfa 167 ve 235’te: Kim bilir (Kimbilir olmayacak mı?) “Kim bilir”, Dil Derneği’nin Yazım Kılavuzu’nda bitişik; Ana Yazım Kılavuzu, Büyük Yazım Kılavuzu (Nijat Özön), TDK Türkçe Sözlük (TDK’nin Yazım Kılavuzu’nda yok!), Ali Püsküllüoğlu’nun Türkçe Sözlük’ü, Ayverdi Sözlüğü, Büyük Larousse tümünde ayrı. Sözcükler anlamlarını yitirmediğine göre, tam bir bileşik sözcük oluşumundan söz edemeyeceğimiz için, doğru yazımın da “kim bilir” olması gerek. ? www.feyzahepcilingirler.com feyzahep@gmail.com Yıldız Teknik Üniversitesi, Türk Dili Bölümü Çukursaray Binası Kat: 2 Barbaros Bulvarı34349 Yıldız / İst. Kerem Onat’ın, Türkçe “Off” 3 (Dilim Dilim Anadilim) adlı kitabımda aklına takılan soruları yanıtlamayı sürdürüyorum: 9 Mayıs Cuma Sayfa 40: Ambulans (Ambülans olmayacak mı?) “Ambulans” mı, ambülans” mı? Yazım kılavuzları ve sözlüklerin çoğunda ambülans yazılışı doğru sayılmış; B U L M A C A Önce aşağıda tanımları verilen sözcükleri bulmaya çalışın ve her bir harfi bir yatay çizgi üzerine gelecek biçimde yazın. Sonra çizgilerin altlarındaki sayılara göre bu harfleri bulmacadaki aynı sayılı karelere aktarın. (Kara kareler iki sözcük arasını gösterir. Bir satırın sonunda kara kare yoksa bu, sözcüğün alttaki satırın başına sarktığını gösterir.) Bulmaca tamamlanınca, sorulan tanımların karşılığı olan sözcüklerin ilk harfleri yukarıdan aşağıya doğru Mesut Aşkın’ın “Üç Ayın Kırk Ayini” adlı şiir kitabındaki bir şiirin adını oluşturacak; bulmaca karelerindeyse, aynı şiirden dizeler ortaya çıkacaktır. 1 J 2 K 3 J 4 I 5 I 6 K 7 E 8 G 9 H 10 A 11 E 12 G 13 H 14 E 15 B 16 I 17 F 18 G 19 H 20 J 21 A Hazırlayan: İLKER MUMCUOĞLU 71 63 19 13 50 64 74 9 22 I 23 H 24 G 25 K 26 B 27 F 28 B 29 I 30 A 31 F 32 J 23 54 52 51 33 I. “... Öcü” (Fakir Baykurt’un bir romanı). 33 H 34 K 35 E 36 E 37 D 38 A 39 G 40 G 41 C 42 A 43 J 44 I 45 I 46 A 47 J 48 A 49 K 50 H 51 H 52 H 53 F 54 H 55 G 56 G 57 J 58 B 59 I 60 B 61 G 62 D 63 H 45 29 4 22 78 16 5 44 66 56 64 H 65 F 66 I 67 C 68 F 69 J 70 F 71 H 72 B 73 J 74 H J. Kanama, Yeni Kuşbakışı ve Ölü Kitap adlı şiir kitaplarını da yaratan şair. 75 F 76 F 77 G 78 I 79 J 80 C 81 D 82 B 83 B 84 F 43 47 3 79 1 20 73 57 69 32 Tanımlar ve sözcükleriniz: A. “Hanende Nedim Bey ki, gençliğinde Boğaziçi’nin ... en sevgili kulu iken artık onun da ihtiyarlamaya, sesinin bozulmaya başladığı söylenirdi.” (Abdülhak Şinasi Hisar). C. “Rodop”un ünsüzleri. F. Vazgeçiriliş. K. İngilizce “roman”. 41 80 67 53 17 68 76 27 84 75 65 31 70 G. Bir şeye işaret koyma. 49 2 6 34 25 10 48 30 42 38 21 47 D. Erkek eşin karısına yanaşmaması için yemin etmesi. 952. sayının çözümü: A. YILKI B. Bir konunun incelenmesi ve eleştirilmesi gereken bütün yönlerini birer birer inceleme, araştırma. 81 37 62 12 18 24 8 40 61 39 56 55 77 E. Sıra ile yapılan görev, keşik. 58 28 26 60 82 83 72 15 35 36 11 7 14 H. “Ancak bugün anlıyoruz ki Mithat Paşa’dan beri o kırk yıllık davada beyhude ... .... çekmişiz.” (Yahya Kemal Beyatlı). ATI, B. AŞEKA, C. Ğ VİTAMİNİ, D. MOD, E. UYKU TANRISININ, F. RUS, G. UÇARI, H. NOHUDİ, I. ESKİZ, J. LORD, K. LAB, L. EZA, L. RUGİ, M. RUGİ, N. İHSAS. Şiir: “okuduğum bir şiirden/ hatırla kızım sıvas’ı/ de ki:/ yanıyor hâlâ/ Metin Altıok’un uçsuz sigarası” CUMHURİYET KİTAP SAYI 953 SAYFA 39