Katalog

Oluşturulmakta geç kalınmış blr alan için öneriler Çocuk edebiyatı ve elestirisi Ülkemizde, çocuk edebiyatı adına yapılan eleştirilerin gelenekselleşmesi ve bir eleştiri kültürüne dönüşebilmesi için, eleştiri yazılarının duygusal sığlıktan arındırılıp bilimsel bir düzleme oturtulabilmesi gerekir. Bu gereklilik çocugun duygu, düşünceeğitimive sağlığı açısından yaşamsal bir öneme sahiptir. a Prof. Dr. sedat SEVER** endımı/ee beğendığımı/, onay ladığımı/ konuları ışleyen (vııır sevgısı cluıust olma, çalışkan olnıa vb ) çalışmalarla kaışılaştı gımı/da geııellıkk, eseıı gu/el vc degeılı bıılma ıpılımı gostı 11117 Mnı.ın ın oııemlı l)iı saplaması vaıüıı Oııa goıe, boyksl yaklaşımlaı, 'cscnn dışındakı ko nuya otuıtulınuş değerlendırnıelcıdır ve bir portrcyı scvgıhsıne ben7emğı ı^ın gıı /el bulnıak glbl bıı şeydu lnsanı vc vaşamı anlama ve anl.ıtm.ının cluşsel veduşunscl bıı çabasıdıı cdebı yat Bu çaba, ya/arların, o/anların yaratmagiRiıvle anlam ka/anıı Başka bıı sovkvışk, edcbıyat yanıtının mtılıg'mı beluleven temel degışkenleı valnı/ca "konu" geıçeklıg'ıne haglaıuma/ Bir vapıtı va/ınsal kıl.ın temel degışken, baş langıçta csuın dışında da var olan konu nıın, nammaddenın, va/aıın o/nel dıın yasında kuıgulanarak yenıden aldıgı bı çım, yanı içerıktıı ()kıırıın temel sorıım lulugu, eğer y.ıpıt eleştuılecekse bunıı ıçcrığc yoneltmesı, yapıta ılışkın v.ıısa olumlanacak va da kaışı çıkılaeak vonle rın oncelıkle ıçeıijH baglanm.ısulıı Ya pıtta, ıçeııgı taşıyan aıaç ıse "dıl"dıı Mctnın, ya/ınsal o/ellığını belııleycn tc mcl olçut de dılscl du/etıleııışıvle ılgılı dır Çıınkıı, cdcbıvat dıllc olııştıırıılan bir sanattıı Bu nas.il bıı dlldırr1 ijımdl dc bu sorııyu omeklcte ba^layarak açıklayalım Usandım Tarla kusjunun scsındcn llsanılım Bu yurcktcn kcndımdcn Usandım Durııp durııp senı oHemekten Fethı Cıiray Bcrk vc Gıray'ın sjiırlcrındc, clc alınan konu aşk va da o/lem olarak belıılenebı ln îjıırleıdc, so/tuklcnn bılmcn, kanık sanan anlam değcrlcrıvlt vetınılnuyıp aıılaınlaı sanatcllaı taratıııdan vcnıdcn yaratılmış, so7cuklcrın dcrın anlam kat maıılanna ulasjinava davalı dusscl vc du ijunscl bir çaba gosrerılmi'jtır Işlencn ko nu, su/cuklcıc yukJcncn vcnı anlamlaıla, sanatçıların <>7nel yorıımlarıvla bıcımlc ncıck o/gun lıır as>k, o/lcm soylenııne donıi'jtunılmu'jtur Bıından boyle de nı celcı 1 gıbı aşk ve o7İem u/eı ıne ^ıııleı vazılacaktır Yalnı/ cok ıyı bılmmelıdır kı bu şıııleıın vvtnsal değeıl konulaı 111dan çok bılmcn bir gcrcLklı^ı dcğış,ık bıçım de algılatıvoı olmasindaıulıı Bunıı sagda yan tcmcl o/ellık de sanaiçıların, soztuk lerı, artalanlatından varaılanarak anlam saJ sıradanlığmın dı^ına tasjimalandıı Bu dıl, scvgılıvı ılıi'jiınuıken onun elının de^dı^ı yeıc gul dıktııcn, atlara su vcrdıren dıldır Genel olarak bıı edcbıvat dılı ya da dılscl yaratıcılık olaıak adlandıra bıleceğımı/ bu ılu/enlenuleıde scsgılı nın du^uııulıncsı ılc bir (.(.ylanm su ıcnn. ye ınmesı ve lavnlatm buvıımesı aıasin da, bc\gıhvc duyulaıı o/leıııııı usancı ılc yeijcrmcsı ıımııtsıı? bahct taıl 1 kuşunun scsı ve vuıck aıasında oıtuk aıılaııibal ılıskılcr kurıılmusjtıır Di7clcrde, scvgı vc o/lenı so/cııkleıı, kendılerıne vuklencn anlam aln>kanlıklarını kırarak ımgclcrlc yuklu o/nel bir bıçımleııdmneye donus; tuıulmuştur Bu ctkılcsjimdt. okurun so rumlıılııgu tıım sanalsal t tkılesjimleule olduğu gıbı, sanatçı sc/ıLrıvlc orulmıı^ anlam evıenınde bılııuını \c duvaılıgını dc\ ındiKrck o/nekşjnektn Çocuk edebiyatı ve eleştiri kulturu ((OLiık Ldebıvatııula da eleştlıı kııltıı runu akadcmık bıı duzknıe oturtabıl mck ve bıı kulturu gelüjtırcbılmek ıtın oncelıklc, çotuk adına uıUilmıs, yapıtla rın ıçerık dıl ılısjkısının ıımlenmesı geıe kır Antak bu ılı^kıyı ıncckmek, toeuk edebiyatı vapmna yonelık kesın degeı kndıımclcı vap mak, yapırların an laşılnıasını sagia mak ıçın yeterlı dt gıldıı (yücuk kıtap bmda bir ıletışun koprusü olusjturabılmelıdır Yapılan eleştirilerin, okurıı bıryapıttan uzakla^tnmak ya da bir yapıta yaklaştırmaktan oK, okurları da yapıtlar \A ılgılı duijunce uıctmcyc u/cndırmcsı, yonlendırmcsı gerekir Yoksa, ya/ılanla ra, etkılcmc gucundcn dolayı mutlak ba gımlılık gosteren bir okur ıçın, duşunme dcn kabul ctmc SUICLI de basjlami!} de mektır Fdcbıyat elesjtırmenının amacı, kıtapları okuılar adına okuvup onlaı adı na kesın vargılara varmak değıldır Boyle olursa edebıvat metınleıının heı okuıun bclleğındc vc yure^ınde yaratacagı ecşıtlı etkıleı hem bıcımlendııılmış hem de yadsınmış olur Bıı vaklasjinutı, okuıun dııvma ve duşunme soıumluluğuna sahıp cıkına anlamına gclebılecegı dt dus,unulmelıdır Çocuk cdebıyatı clcjjtınsmın tumcl bir yaklaşımı ycğlcmcst bcklcnır ^uphesı/, butunu oluştuıan heı degışken bir clcbtlrıyc konu edılcbılır ancak yapıtın nıtcll gıne ılışkın bıı degeılendımıe yapabll mck, yapıtın nıtelıgının anlaşılmasını sa^ lavabılmek i(,ın clcştınlcıın vapıtın dıl, ıçcrık vc bıçımscl (tasarım) o/ellıklcrı u/eı ıne vapılandıı ılmabi geıekıı Bu nok tada en duvarlı konu, kıtabı kuşatan o/ellıkleıın çocuk gcıçcklıgme (çocu ğun gelışım o/elhkkrınc) uvgunlugu açı sından cla sınanmasıdıı C^ocuklarla yctışkınlcrın etlcbıyattan bcklentılcrı arasiıula bu koşutluktan soz cdıkbılıı Çocuklar da cdcbıyatın ınsan ve vasam gerçeklıgını sanatçı ıluyarlığı ıle bc/ınlctcn suıeçlerınde avncn vctışkınlcı gıbı dııvmak duyumsamak, dıışunmek, dıış kumıak vc cğknmck ibtcılcı Bu gc reksınımler, çocuklar vc yctışkınler ıçın ben/eılıklcr taşıı, ancak, bu avnılık gc rcksınmclerın doyıırulması, karşılanması suıeçlcıınde avıılıklaı gostcııı Bu bağ lamda duşunuldııg'unde, "aynılık ıçındc ayıllık çocuk ve vetışkının laıklı olan dılsel, bılışsel, toplumsal vt kışılık o/el lıklcıınm vaıaltıgı dogal bıı soııuçtuı Bu sonuç, gdışım o/tllıkkrı bakımından ay mlıga yaklaştıkça ayı ılıklar da gıttıkçe kuçulmeyc başlar Nc var kı bu hıçbır /a ıııan tam bıı avnılık olama/ Buayıllığı ancak kışıkrm dıl, duygu ve duşunce cv lenleıı ılekultıııel buıkımlerındekı ben /cılık, oıtak bıı avnılık paydasına yaklaş tııabılıı Bu baglamıla duşunulıiııjîunde clciçiıııkıın yapılandııılmasmda bcbck lık eıken çocukluk çocııkluk ve ergen K Ne Boyle Sevdalar Cordum Ne Böylc Ayrılıklıır Ne /anıan seııı dıışıınsem Bir cevlan sıı ıçmcve ıncr ^ayıılaıı buvıııken goıuıum Hcı akşanı senınle Yeşıl bir /eytın tanesı Bıı paıça 1 11 cleııı/ 1.M ları adına vapılan elesjtiMİel kl^lscl bcj»enıkrdcn arınıp yapıt ıle okur aıa Alır buıı Sem duşundukçe dııl dıkıvoıum elının değdığı yere Atlara su veııvoıum Dah 1 bir sevıvomm ftağları tlbtiıı liırü' Iknmğltı Usanç Usandım, Yeşeımesı unıutsu/ balıceyı beklemekten SAYFA 16 1955/ "Çocuk kltaplarının tasarımı. uzmanlığı gerektırir Kitabın oluşmasındakı butun evreierde alan uzmanlarının estetık ve akademlk Içerlkli katkılarına gereksinım vardır" diyor Sedat Sever lık donemının gelışımscl o/cllıklcrı, bu doncmlerın ılgı ve gereksınmeleıı de ço cuk yapıt ctkıleşımınııı ıııtelijjıııı belırlcycn bir dcfiışken olarak ele alınmalıdır Çocuk edebiyatı yapıtlatı u/cıınc yazılanların ulkemı/de bıreleştııı kulturunun oluşmasi ve gelişmesıııe katkı sağla yabılmcsı ıçın, yctışkın edcbıyatıyla bcn/eılık gosteren ya/msal ılkeler dışında, "çocuk gerçeklığı" olarak da adlandırabıleceğımı? bu yaşam evresını bilimsel verılerın kaynaklıöında tanımlayabılmesı gerekir Bıı tanımlama, yapılan eleştiri nın /eleştirilerin, yazınsal bu baglamdan koparılmasından cok, çotuk aılına uretı len yazınsal mctınleıın çocuga gore olup olmadıg'ı gerçeğıne yaslandınlmasıyla ıl gılıdır Yalın bir soyleyışle, yapıtların dıl, ıçcrık vc tasarım o^elfıklerınc yonelık ya 7insal ve estetık ıçerıklı değeılcndırmc lcrdc çocugun yaş, ılgı vc gercksınmelerı de go/ onunde bulunduıulmalıdır Elcş tırılerı taşıyan yargılar oluşturıılurken çocuktan \alnı/ca ya/ınsal metnın bıı tu ketıcısı olarak değıl bıroyuncu olarak da yaraılanılmalkiır Ueştırmen, yapıtın ıııtclı^ınııı anlaşılabılmcsı ıçın, mctnın kurgusal yapısında çouıg'ıın bıı ovıını.11 olaıak kcııdını nasıl gcrçcklcştncbıkcc ğını deoıneklerle sınavabılmelklıı Llcşlııı \a/ıları, "Çocuk va/aı ılctışı mındc çocugun konıımıı nedıı1' "(,0 cuğa kendı gı/Jguçleıını devındlıcbık cek bir o/gurluk tanınmış mıdıı > \.\ pıtta, çocugun ıstenı ve geıcksınmclcıı nın yanıtlanma dıi7tyı nedıt' '(,011ı ğun ıstem ve geıeksinnıelcıı nasıl yanıt lanmıştırr1" sorularına yapıtın tanıklıgm da yanıt veıınelı bu yaıntlaı vapıt ılc okur arasmda bir kopıu oluşturabılmclı dır Çocuk tdebıyatı clcştırısı, kavnağmı kıtaplaıın tlıl ve içeıık ılışkisinden alma lı, tasaıım o/ellıkleııvk de bu ılışkı bııtıınleştırılnıelıdıı Okuloıuesı doııemde kı çocuklara seslcncn şıır, masal, anlatı ve oykulerde dıl ve anlatnn o/ellıkleıı ana dılımızm en valın kııllanımlaıını omck lendırmelı so7vaılığımı/ın anlatını gucıı nu sczdııcbılmelıdır Kısa dcvıngcn bellckte k ılıcı tıımcclcr çonıgun ılgı ve beklenlıkııvlc kuşatılmış kuıguların tcmel yapı t ışları olmalıdıı (,ouıklaı algı laıına sesleııen goıscl o^clcıın kılavu7İu ğunda kıt.ıpl.ırla bıtcbır etkıleşım sıırccı ne gnebılmclı, otc vandan scvdıgı bu vc tışkının kıtabı okumasıvla da kendı ger çeklıgını dovasıya yaşavabılmelıdıı Kıtap gorsel vc dılsel kurgularıvla çotıı^ıın 0/ etk bıı kımlık gelıştırmesını ılesteklcmc lı, onun varatıcı vetılerını açıj^a çikarma sina yarılınu 1 olmalıdıı Bıı doncnıdekı kıtaplaıa donuk ckştırıkrın, kıtaplaıın ıhlsel ve goisel anlatını o/ellıkleııvlc bir lıktc kuıguva yaslandırılması gcrckır Buıada elcştıınıeıı taıalından soııılacak en oneınlı soıular ısc, "Yapıt, okulonccsı donemdckı çocuklara, anlama ve anlat nıa beceıılerıııc uvgun bir duvma vc du şunmc sorumlıılıığu vercbılıvor nııı' Bu na koşut olaıak, çocugun cğlenmcsınc vc hoşça vakıt gcçırmesıne olanak saglı vor ıııu ; olmalıdıı Llcştırmcıı çocugun kıtapla kıııabılecefı ukıleşımdekı konu muıııın bclıılenmcsını kendı soıuıululuk alanı ıçınde dıışunmtlulır Bu donemde kı çoıuklaı ıçın kıtaplatcl.ıkı ıcsimleı, çocuklatla kıtaplar arasmda sevgı hağı oluştuıan onlaıın duyu algılaııııı gcllşll rcn estetık bırer uyarandır Bu uyaranla ıın eıken çocukluk doncmındcn başlaya tak kavram ve ncsncleıı valın çı/gılerle tanıtma, bunlaıııı goıscl ımgeleıını çocu gun bclkğındc canlandırma ışkvkrı gıttıkçe dılle anlatılanlara renk ve çl/gıylc yenı gorsel anlamlaı katmaya donuşuı Bu donuşııme koşut olaıak da çocuklaıı estetık uyaranlarla bc/cnmış gorsel bıı dunya ıle buluştuııır Ovat, Ulku ve Ofjnel, Ihnıt Kımızıyt Yıyckılır mtyım? Ankara Kok Yavını Bu cvıclcrdc, ıcnk, çı/gı ve so7( ukleı den oluşan ıletıleı çocuğu anlamın oluşmasına ortak cdebıldı^ı olçudc estc tık ışlevını geıçekleştını Bu donemdckı C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AYI 79 1