Katalog

ingilizler "Türkler" sergisini açıyor, ama Türklere bakışı degişti mi acaba? Türklerle İngilizlerin uygarlığa kattıkları, o en büyük, en geniş uygarlık ırmağında birer kıvrım yalnızca. M. Sadık Aslankara Kitaplar Adası İngiliz'in "Türk"ü, Türk'ün "İngiliz"i... Balıaı kalkan ın Skylıte der gısınde yer alan yazısındakı vc rıkrc gore scrgı ıçın scçilen 374 vapıtın va da buluntunun bıı yıık çoğıınlu£u (2)4'u) Topkapı Sarayı Muzesı ıle Istanbul I uık ve lslam Lserlcıı Mıi7esı ndcn sağlanmış Gerıye kalan seıgı oğelerının saglandıgı kaynakla rın dağılımı ıh şoylc Konya Mıuesı, Bcrlın Hınt Sanatı Mu zesı, Ingılız Mıllı Kuruphanesı, New York Metropolıtan Saııat Muzesi, Kataı'da Doha tslanı Sanatları Mıızesı, Lızbon Calo uste Gulbenkıan Muzesı, Vıya na Guzel Sanatlaı Muzesı Bııtıın bunları, açıklayıu yazılarıyla bırlıkte, ubtelık genıs, bır dızınle Turks / A Journey of A Thousand Years, 6001600 (Royal Academy of Aıts yayını, Ldıted by Davıd } Roxburgh) başlıklı bes, yuz sayfalık buyuk boy kıtapta gorebılmek, okııya bılmek olanaklı Ama scrgıvc ayrılan on bır galcrıvı gezıp her yapıtı, buluntııyu, ığne atsanı? duşmeyecek bır kalabalıkta, çok taıkb bır havada ızlenıek apayıı dııygu uyandırıyor m sanda Seıgının (,alısma komıtesı uycsı Na/an OIÇIT seıgının tc mcl sıyasabi uzcıınc Bahaı Kal kan'ın aktarımıyla, ' 'Son yırmı yıldır Osmanlı ustunc seıgık'i yapıldığını ama hcp ben/eı se naıyolaıla sahne>f konduğunu, Turk kımlığının bu kadaı soı gulandıgı vc* bu kadaı gunılcm de olııp taıti^ıldığı bır doncm de Batılılaıın gcr(,ckten l'uıkle rın kım oldıığu sorıısııyla kar^ı laşa<aklarını,' anlatıyor. 'On yargılaıı a^manın da bcllı ste rcotıp duşıınccnın dışına (,ık manın d,\ cn lyı yolunun o kul turu, o halkın, o kavımlerın ge ^ırdığı evrclcrı kar^ıla^tıgı ına nılıııaz zengınlıklı.'kı kultuıleıı nasıl benımsedıklırını vc ctkılc dıklerını gostcrmck Bu scıgı nın maksadı, bu bın vıllık \ol tulıığu bellı sc^mc duraklarla bclırtmek,'dıyor ()!<,(.! Scıgı nın cn temel (,ıkış noktası ıst Turkçe konıışan kavımler " Cıcr<,ekten dc Kutja'da, lıı hın da (Ortaasya) ortaya çıkan, altı yu/lcre tarıhlcndırılen ına ğara duvar ıesımlen, Turklerın dıınvanın bu suskun doncnım dc hı<, dc duıgun olnıadıklarını gostcrmc>e vetıyoı Bır yanıyla nahıf, lırık bu hgurlcr, Turklerın soz konusu doncmdckı top lumsal ya^anıına değgın onemlı ıpuçları vcrıyor aslında Butun bunlarda, sonrakı yuzyıllaıda doruğa çıkacak (,ını mınyatur sanatlarının ılkc 1 ı/luındcn dc so/ cdılcbılıı banagoıc Iııık lerın matcmatık bılımk rınc katkılaunın ıpuçlarının da goz ardı edılemeyecek boyutta ol duğıınu cklemelıyım Sergıyı gc/en Turkler az de ğıl clbettt, nt \ar kı tngılızler, dunyanın otckı uluslaıından ın sanlaı kat kat fa/lasıyla buyıık liır kalabalık olıı^turuyor Royal Academy of Art ın salonların da 1 lem de heı ya^tan ınsanla k ır^ılaşılabılıvor sergıdc, kueu Luk <,ocuklaıdan cllcıınde bas tonla h.ıtta tckerleklı sandalyeylc dola^anlaıa dek Bu nc dcnlc bclkı bıı uygaılık hama mına donu^ııyor galerıler ıs,tcr ıstemcz Seıgının belkı de tek olum su/ yanı bu yoğun dolıılukla ız lenmesı Ku^kusuz Avrupa'da pek (,ok seıgl boylc bır dolu lııkla i7İcnıyor nc var kı bu o/ gun scrgı çok daha ılgı derlcmı^ goıunııyoı Bakıyorsunuz ınsan sellerı dalgalaı halınde cserlerın <,evresını kaplıyur, dalganın bııı bavruluıken otekı bındırıyor rallık Bııınei Lordu) Wınston Churchıll, (,anakkale Boğa^ı'na kar^ı yapılmasını ıstedığı harckctın tdsarısını a«,ıkJadı Cğer bu hııc ıım sonıında bır gegt a<,mak mumkun olursa bunun stıatejık, dıplomatık, hatta eko nomık onemlı sonu^ları olatak tı îstanbul, ltılaf devletleıının denetımı altına gırecek ve hıç kuşkusuz Obmanlı hukumetı baıış yapmak zoıunda kalacak tı, Boğazlaı yenıden açılacağın dan Fransa ılc tngılterc, Rub or dusuna cephane ve top gonde rebılecektı, Rusya da tahıllarını ıhra^ edebılecek, bunun sonu LU olarak da ticaıet dengesı du zelecek, rublenın değerı duşmektcn kurtulacaktı, sonra bu nun Balkan devletlerı u/erınde de elverışlı bır etkısı olacaktı Balfour 'Bundan daha (,ok umıt vcrici bır hareket olamaz' dı voıdıı tngıli7 hukumetı 28 Ocakta bıı tasarıyı kabul cttı " Ingılızleıın nc ışı vardı Ça nakkale'de* Ingıli7 Devlet Arşıvı gızlı bclgelerı, bu sorunun yanıtını çok lyı oıtaya koyuvor Türkiye'nin Parçalanması ve tngiliz Politikası (19001920) (Çevırenleı Kasım Yargıcı, Mehmet AJı Yalnıan, ()ıgun, 2005), bu gızlı belgelerı, tngıltere devletının envanter nıımaralaııyla bırlıkte ortaya koyuyor Bu gı/lı belge leıden kımılerıne kısacık goz atınaya ne dersını?' 'Rusya, bı/ım Japonya'yla bırlıkte Tuıkıyc'nın topıak bu tunluğune guvence verdığımi7i sanıyor / Bı? hıçbır ^ekılde Tıırkıye'nın toprak bııtunlu^unc guvence veımcdık ' (lııgılız Dı^üjlerı Bakanı Ldvvartl Gıey'den tngılı/ Dışışlcrı Ba kanlığı Uzmanı Mr Sprıng Rı ce'a, No 213,26Mart 1906) "Istemedığımı/ konulara el atıp Tıırklerı ^uphclendırmcyelım, fakat onlaıa ışlerını ıyı yo netulerse bızım yaıdımımizı ve desteğımı/ı sağlayacaklarını an latalım Bundan Turklerı koruyacagımız anlanıı çıkiiıasın, la kat koruvaeak şekılde davrana cagımız anlatılsın ' ' Bı/ hıçbır zaman nc Mısır halkıyla vc ne dc Osmanlı hukumetıyle nnıca deleve gıımeyeteğı/ Bı/ım mucadelemı/ Turk halkının duyl'iılarıyla olacaktır Bunu çok dıkkatlc ele alınacak bır konu olarak bıldnıyoıum " (Ingıli7 Dısjsjerı Bakanı Ldward diey'clen tstanbııl'dakı tngılız Buyukelçısı Gerald Lovvther'e, No204, 3lTemmuzl9O8) "Fadı^ahın bugun kalabalık arasında seven bır baba gıbı hareket cttığını goruncc çok gul dunı vc onun vaşayan komed yenleıın en bııyuğu oldu^ıınu dıışıındum " (fstanbul'dakı In gılız Buyukelçibi Gerald Lowt I stanbul'dan ayrılırkcn oııurı admı okumus,turn son olaıak I.ondra'da aynı bankanın adıyla kaib,ılaşıınca uç doıt saat uçtııktan sonra hayır s,as,ırmadım, ama koı koı paımaöım go/ıınc detcesınc yansıtilan bıı rııtum karijisında dus,undum kaldını yalnı/ca Gelecekte ııydumatıklerlc, ne bıleyım uvdulararası bankacılık vb ışlemleıle bıreyı, tepcdcn tırnağa dıp kıyı tumden ege mcnlığı altına alacak somurme, damgalama, markalama eylemleıı o buyıık tıkannıaya dek belkı dc bırkaç yıızyıl surecek Ycııı bıı kaıanlık çağda yul alı yoıuz da denebıhı oyleyse Akıp gıdcn /amanın ıçınde bıı çağdan otckınc, "cnrt" pey nıı dılımleı gıbı gcçılecek de£ıl ya Hem sonra oıtaçağdakı bın yıl kaıanlığmdan çok daha farklı bıı yenı ortaçağ Çunku modunıtenın dus,unsel bağ lamd ı gu ı çt kıldığı nc var kı teknolo|ik anlaında buyıık bıı gclıs,mıs,lık yayındıgı kcstırılebılır efendıleıcc tasaıımlanmıs bu ycııı du/ende 1 Uygarlık tarıhın dc ınsanlık kıtlesel anlamda bclkı dc lııçbır /aıııan bıınca tııtsak olmamis.tı ustelık gonul lulıık ıçınde 1 Idealisi tııtıımlaıı\la oınek olıışıtııtan değeılı ınınıar Arına gaıı Daluglu nıın çağıısına ııya rak," I ıırklcrın Bın Yıh" sergısını ı/İLiıiLk uzeıe bu ge/ıye ka tılmasavdım cğcı bcıyle bır kar »jilaştıtma hısatı da bulaına/ dıın belkı her'den Ingılız Dı$ı$lcıı Bakanı Ld\vardGıcyc N o 2 0 5 , 4 Ağustos 1908) ' Turkıye dc olanlar oylesıne ılgınçtıı kı ana yasayı uzun suıe devam ettııe cekleıını sanmıyoıum Irkları nın ve dınlerının etkısı ıle \cnı den !)iddete ve dıızensızlıjje ka yacaklarclıı Bıı dııııım guçlu bır askcıı dıktatorlıık do^ura bılır, fakat ijimdıdcn bunu kes tırnıck zoıduı / Guçlu ve le ioımlaı vapmış bıı I ıırkıye Av rupa dıplomasısmdc çok ctkılı olabılır Yapılan ıctoımlaıı tıı tuyoı goıunııp onlaıa cesaıet veıelım takat Kuslara da lurk lerı tutuyoı ızlcnımı vermeye hm " (Belge 206, 11 Agustos 1908) Bıınlar altı yuz sayfalık kıta bın ılk vu/ sayfasından seçıvcr bır ıkı ornek valnı/ca UYCARUĞIN YOLU BİR... Evet, Ingılızleı "Tuıkler" seıgısmı açıyoı ama lıırkleıc bakışı değıştı mı acaba'' 27 95 stcılın odcycrck satın aldığıın Turks / A Journey of A Thousand Years, 6001600 adlı yapıttan sonra bunları clıı^un meden edemedım Uygaılık ta rıhının o buyuk aynasi gcklı gozlerımın onune Uygaılık tarıhındc, bır "Yu nan tansiğı' ndan soz edılır ınatla ()ysa ne uygarlık tarıhı ne de bılımsel, sanatsal vcrımk yım bır tansığa yaslanıı, olsa ol sa buıkımsel sureçlerden so/ edılebılır bıı alanlarda So/gelı mı bır Sıımeı, Mısır uygarlığı olmasavdı U/akdo^u'dan bıı Hınt, Çın etkısı halkalar halın dc Batı'ya gelmeseydı, ılcrı su rulduğu gıbı bır Yunan tansığı yaşanabılır mıyclı' Orneğın bır bırının ardı sıra gelen Kopeı nık, Galılcı Keplcr evreıı tasa rınılarının gciek guneş yer mer kc*7İı gereksc daıre, elıps vorun gelı onc surui;leıının, bılımsel dusunuşte de tansıgın ıleğıl aıt arda yapılan çalışmaların, ctıer Iilerın yol açtıgı bıııkımleıın, bunlaıa dayalı sureçleıın buyuk rol oynadığını gosteımıyoı mw> Bu doğrultııda Ronısans ın, ay dınlanmanın da bıı lansik ola rak ortaya çikamayacağı ıınıı tıılmamalı' Demek kı Turklerlc tngılı/k rın uygaılığa kattıkJaıı o en bıı yuk, en geııış uvgaılık ıımagın da bıreı kıvıım valnı/ca Sha kespeare'ın sahnesı kadar Toynbee'nın sozıınu ettığı taııh de bır ayna çıınkıı1 Londra'da Royal Akadcmı ol Arts'ta sunıılan ' rurkleı' seı gısı ıse mınnacık c\,\ olsa bıı ay nanın bır parçası 1 Yeicr kı aıt nıyct olmaksızın \akla^ılabılsm buna Bıı kııık avnava daı açıyla bakar gıbı degil, uygarlı gın boy aynasında sıdık yarı^lıı madan kendımızı butun butıı ne gorebılelım dıye • "İNGİLİZ'İN OYUNU" Amcam da aıamızda oldıık (,a ya^ farkı bulunan babam da yaşamlarının 1912 1922 arabin da kalan cvıesını savaşlarda ge çıımıştı ht p Babacıgım anlatmazdı hıı,, " O badırelen, ancak ya^ayan bılıı, der geçıştırırdı I loşsohbct amcacığım da baba mın tersıne, yaijadıklarını, uste lık yer yeı dranıatı/e ederek, abaıtarak ıleğıl ama ballandırarak anlatmava bayılııdı Arala rında konıı^ııılaıken sıklıkla kulaguna (,arpaıdı 'tngılı/'ın oyıınu " Aıapların arkadan vuıması (,ocuklugumda bunların an lamları ortuktu benım ı^ın, ama bılmcınıc daha ku(,ucıık (,o cukkcn ka/ınmt^tı bu sozler l^teNutci I Igıırlu ba^kanlı ğında bıı kıııulca vayııııa hazır lanan Oıgıııı \avınevı nın (212 526 57 M) kım bılır nıce o/verıye gogus gercrck kaıaılılıkla yavımlamavı suıduıduğıı bırdı /ı kıtap go/ıımıı/u açacak, çevıcnımı/ı gcni'jlctccek doluluk yansıtıvoı Sozgclımı Pıerre Re nouvın ın 1. Dunya Savaşı ve Turkıye/19141918 ((,cvııen Oıgcn Ugııılu 2004) adlı kıta bı Ingılı/leıın (,anakkale sere rını $11 so/krk anlatıvor "1915 Ocak aymda Ingıltere Oeni7 Kuvverkrı Bakanı (Amı "TURKS/A JOURNEY OF ATHOUSANDYEARS, 600/1600" Aımağan Daloğlıı'nun gınşı mıyle olıışan "Turks Tropı" (\vw\\ tuıkstıopy com) kııltuı ge/ısını oncckycn gelmnı Tıırkıye Lğıtım Gonullulerı Vak lı na bagı^lamayı ılke edınmış bır ge/gın grubu Londıa'da Roval Academv or Aıts'ta dıı/cnlcnc n Turks / A Journey of A Thousand Years, 6001600" (Turkler Bın Yılın Yolcıılugu 6001600) basjıklı scıgı ge/ısı ıse, l'uıks lıopı nın ılk etkınlı^ı SAYFA 22 C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AYI 7 91