Katalog

Anton çehov'u okumadan hiç kimse öyküden, öykü sanatından söz etmesin n'olur, olmaz mı lütfen? M. Sadık Aslankara Kitaplar Adası A nton Çehov'u, ()rhan KemaJ'le bırlıkte neredcybc arka arkaya tanı manın ne bııyuk ola nak olduğunu bılenıezdım el bette o yıllarda Aına yasadım bunu Mıllı Lgıtıııı Bakanlığı, dıınya klasık lerını yayımlamıyordu ama bızım ku^ağımız, ozellıkle Vaılık Yayınları aracılığıyla pek çok duııya yazarına ulaşabılıyprdu Kaldı kı o sıralar Hasan Alı Yııcel donunınde yayınılanan kı taplaıl.ı Kem/ı Yayınevı'nın baslıgı kınıı Tııık, dunya klasık leııııe uLüjabılmenın volunu bıı lııvorduk yınc ck Sonraları bu na ba^ka yayınevkıı de eklenın ce bıı yondckı eksıklıgımızı gıdeınıck daha da kolaylaşmiştı bıHcr ı^ın 1%1 Aıuyasdsı nın estııdığı o/gınlııkuı havada, bundan laııı kıık yıl oıue, ııstelık /alı nıetsi/ıe t'iııck vcımeksı/ın oy le kıtaplara kavu^tuk kı, bunla ıııı uçıınu bcijinı elde edebılnıek ı^ın oıuekı kııvıklar ne çok ça ba gostermistı, bunlaıı sonta dan k.uradık ancak llkın ovkuleııvle tanıdım Çe İK)v u sahne pl ıstıg'ınde ete ke mığe buıuıımui} olaıak taııımaın daha sonra dıveteğım oyıınlan nı sLVietnıik yuınc okuduııı ıl kın Sagd.ın, soldan edınılmiş Bakanlık klasıkkrmden Satın aldlğım ılk ^elıov ovıııııı ıse Kcnt Yayınları'nın kıtabıydı Martı (Çevııen Belıçet Netatı gıl, 1963) Ya.ı, o yıllat tıvatrolar bıle oyuıı yayıınlaıdı bo\lc Vaılık tan okuduklarım aıasında bıı lııalık dı/ıdeıı, Ducllo, Memıırun Ölunıü pıbı kıtaplar vardı Fatklı çevıımuıkıduı Çehov okunıalaıım svııdu hep Çehov'un ovkulerını "Buluıı ()vkukıı' ba^lıgı allında Mth mcr ( Vgul'un olaganustıı cnıck geıeklıren çevııısindeıı (Bak ( em Yavınevı) bır kcv daha okuduııı Sonıasınd.ı Ataol Behıanıogltı nun çevııısınden (Bak Adam Yayınlaıı) oyunla ııııı L\^\ Ne kı bu ya/ımda o/ellıkle uç kıtaba gelırnıek ıstıyoıum so 711 Ustamız Çehov yayınılanan" oykıilerını, kısa anlatılarını kapsıyor Constantıne, "Onsoz"de kıtabuı, "Çehov'un daha genı^ bır kıtleye ula^mayı hak eden hıkâyelerınden olıısturulmuş ycnı bır deıleme" olduğıınu söy luyor Aııcak YKY, değeıbı lır bır tutıımla $u notıı da du^mıi!) "Peleı Cons tantıne'ın seçtığı ba/ı hıkâyeler, Anıeııkaldar, ln gılızler ıçın 'ycnı ke^ıP ama Turk okurları ıçın değıl (s ehov'un I'oplıı Yapıtları'nı ıstıkıarh ve tıtı/ bıı ı,aba ic,ınde ya Vinılayan Cem Yayınevı'nın kıtaplaıı aıabinda bu kıtapta vet alan hıkâ yelerııı be^ı, Mehınet O7gul'un Rus(,adan çevı rısıyk yer almakta " Cieic,ekten de Mehmet O/gul'un kendı de>ı^ıyle "Anton Çehov ıııı oyku lerının ıı<,re ıkısı"ndcn olu^an sec,kının ılk doıt cıldr'lKKO 1X84", "1885 1886 1886 '1887' donemı urıınlerı ııı kapsıvoı Ama gelın ( onstanrıne'ın heyecanı na kapılarak yol alalını bı/ yıne de "Çehov, ba^aıılı olına yı aklına oylesıne koynıuş ", "Moskova'nın sokaklannda, pa /aı veılerıııde mevhaneleıınde, {»enılcvleıınde gc/cak kcııtın lenklcıuıı, seslerını ıc,ıne ı,eken Çehov oylesıne hi7İı yazmaya ba^laıni!)tı kı aılesı ve dostlaıın dan aldıgı hkırlereon kopek, ba^tan sona bıı hıkâye anlatan lara da yıımı kopek verıvordu " (%ehcw yapıtl.ırınm yayımlajı ıııasından paıa ka/amııava baş layınıa aılesını daha lyı bır sem te ta^ııııayı ba^aıdı Antak (s ehov un kendı ya^am ve calışn u koijiıllarında harhangı bıı du/elnıe olmııyordıı / 'Onıımck edebıyat dı^ı ^alı^ııı.danm vıcdanınıı dovuyor uıması/ta Yan odada /ıvaıcte gelmi!) bıı akıabanın ul.ıklığı ağlıyoı otekı odada babanı annenıc. yııksek sesle kltap okuvoı l^ırısı fonog rafı kurmu^, I,a Belle Helene c,alıyoı Kent dı^ıııa, kıılaıa ka ı,ıp gıtnıek ıstıyorum ama saat sabahın bırı Bıı edebıyat adatnı 1 , 1 daha it/ıl koşull.ır dıı^ııne 11 1 bılıyoı musunu/r 1 " Bunakaışın Oskolkı dcı gısınde, ıkı vıl ıçınde Çehov'un 162 y.ıpıtı >ayııııla(n)dı ' Ne var kı ' \ e n o v vaşamı boyunta ya/ dığı ıııektuplaıda hıkâvelerııu ciddıye almamı^, onlaıı 'ıvır /ı vıı' hatta, 'bılın^sı/d,' vazılnıı^ 'edebı dı^kı laı olaıak dcğerlen dırmı^tı Esprıyle, yer yer ıc,er gıbı, doğac,lama yazdığını soylu yordıı " "Çehov'un toplum ıçınde yuksekten baijladığını, sonuna dek <,ıtayı nasıl da yuksekte tuttuğunu kanıtlıyor Cıunuınıı? Turk oyku tulu^unun, genel olaıak bu du/evı tutturduğu soylcnebılır bana gore Ne vaı kı, ula^ılan bıı dıi7eye karşın bundan lıjlâ habeısı/ goıunen pek çok ya7arın, daha dogıusu lıeveblınııı sag ı.\.\ solda yayımladığı kı ıııı oykuleı de so/ koıııı sıı ne ya7ik kı1 Bılınısel bıı bulu^ ge tııılmı^se eğer, dunyanın ııc resınde yaijiyorsak ya ^ayalını buııa sııt done bıimek olası mıtlır^ Çe lıo\ oykuleı ının vaılıgı da bu vonde jlınabılır pekâlâ Onun ovku sa natına getırdıklerını va da kınıler getırnıı^se ge tıı mı^, oyku sanatında onun somutladıklaıını gelın yenıden alt alra sı ralayalım 1 Ya/ar, toplumsal ya da bıreysel gerçeklıklerı, bunlaı ne denlı karanı sar, an, hatta ıımutsuz vanlar ta^ıısa taşısın, vı nc de ıvımser bır baküjla vansıtabılır 2 Kaldı kı yazar, 7aten boyle yapan kı^ıdıı (Jlıımsu/ luklara yaklaşırken sergıledıgı tutıım, kabullenme anlamında değıl, ama bunları olgunlukla karşılanıak bagianıında alınnıa lıdır Bu dengeyı kurarken pul mece yazarından larklı olaıak alavsamadan burkulmadan, sı rası geldığınde aykırı gerçekçı lıkten vaıarlanıı o Kaıa tabloyıı kara c,i7gılerle anlatmaktan kac,ınır 3 Ya/aı, kuıduğu oyku evrc nıne karı^uıa/, evren, oykude "kendısi' olaıak yeı kaplaı, tıp kı dunyanın, ya^anıın kcndı kendıııe vaı olusıı gıbı () bu nu neresınden ıle alıp yansıt ması gerektıiını, okuıa bunu hangı yonuyle sunmanın daha dc)^ru olacağını ^a^ılatak se/ gıyle onceleyen bırıdır, kendı mudahaleleııyle katasıma bı çım verdığı evrenı anlatan bırı degıl' 4 Yazar, oyku kışılerıne ken dı duygıılarını yansıtmaz, duy gıısal olarak yaklaşmaz Bu kah ramanlar netcyseler, nasılsalar oyku evıenınde oylete yer tıı tarlar Ya/arın yaptığı tek ı^, onları bırer tıp olmaktan (,ıkaııp kaıakteıe dontı^nırmektır Ama bıçımkndırırken, anlayiiçla hat ta ho^goruyle karşılayıp kı^ılerı nı yonlendırmeye yeltennıe/ o 5 Yazaı, yııkaı ıda sıralanan doıt ılkeyı benımscmı^ olsa bıle bunları beııımsedığını ele veren bır tıırıım yansıtma/ Ote yan dan bunlaıı yansıtnıak bıı yana, öykü evrenı ıçındekı gı/lerı de ortaya dokme/, evrenın, kışjle ıııı heıkes<,e bılınebllecek y.ın ları dı^ında, kendılermı saklamak ıslevenleıde goıuldııgıınte bır gı/lılıklerı, mahıcmıyetlerı olabıletegını go/ onunde bu lundurıır Ya/ar dedı£ımı/ kiiji, bo^boğa/ değıldu Cıoruldu^u gıbı butıın bıı ve rıler, oyku banatında bır "ortak us" bıcımınde onumıi7e gelıyor Gerc,ekten de buguıı dunva oy kuculuğu, bı/ıııı 1 uık ovkuc.u lugunun de ıunde yeı aldıgı bır "oyku anlağı" ya da 'oyku en teh|ansı" genellemesı ıunde değerlendıı ıleblln pekâlâ ÇEH0VLA YENİDEN YENİDEN BULUŞMAK Turk ya/ınının "Falto'dan uktığı ya da "Bo/kıı' dan geldı öı, bıı yerleıdt bıı bıunıde <,a lınmı^tıı kulağını/a lıiı, kıış kum yok Bu one sııni'j bı/ı doğrıulan ikı buvuk va/aıla bu luşrıınır Cîogol, Çehov Gcr «,ekten de ya/ınımı/da dıvelıın oykıu ııluğumıı/de, romantılıgımı/d.ı lolstov d a n Dostovevs kı'dcn, Pu^kın'den otekı bııyıık Rus \a/aılaundan c,ok daha la/ la bu ıkı ya^arın etkısı goıulebı ln sanıvoıum So/gelımı ()rh.ın Kemal tam bır Çehov aıılılı olaıak alınabı lır ( lercekten de < )ıhan Ke mal'ın ıkı yu/ ellı dolavındakı oyku veıımı ıunde utavı \ıık sclten oınekleı kadar uianın al tında kalan oyku oınekleıı de, vansiîtıf>ı genel vakla^ımlar bakımından tam anlamıvla (,ehov ardılı uııınleı olaıak porıınııyor bana lleılde (,elıov uııkıleıle ()ıhan Kemal oykuleri aıasında bıı kaı^ıla^tııına yapıııavı <,ok ıstıvoııım ama bakalım ne /a man yakalavaca^ım bu lıısatı Yııkaı ıda andıklatıma ekleye bılecegım son bır kıtap daha vaı llenıı lıoyat dan roıııan akı^kanlı^ındakı (,ıhov (Çevı ren Vcdal C.unvol Ada IW7 [Yeni basımları ıcın bak Dun ya Kıtapları]) 'jıı satııları oıa dan aktaııvoıum Çehov, yastıktan basjinı kaldııdı Aıdından L\,\, son bır nt/aket relleksıne uyaıak dın gın ve uddl ()lu\oıunı' de dı Doktor ona h u u u ı bıı kâluıı ı^ııesı yaptı Soıııa, kalp yanıt vermeyıntc, bıı oksıjtn rııpıı getırtmelerını ıstedı Sonuna dek bılm(,lı olan ( ( ehov kesık kcsık bırsesk kar^ı uktı 'Aıtık heı ^evgeıekbi/ I ııp gelıneden once, bır k.ıdavra olacağım ' O /aman, Dı Sdıvvohıeı bıı ^ e ^ampanva getuttı / Çehov ken dıne ıı/atılan bartlağı .ılclı ve ()lga va doııeıek, aunasi bır gu lumsemeyk 'Nıcedır ijampanya i(,memı^tıın' dedı îjanıpanyavı ytıdum yııdıım ıçtı Ve sol yanına u/andı Bııa/ soıııa neles al mıyordu artık Ya^amdan olu nıe geçmı^tı IRI /amaııkı sade llkle (Tiınleıdeıı 2 Iemmıı/ 1904'tu" (389) "Gorkı've oyle gelıyoıdu kı, çevresınde kımse, Rusya'nın uğradığı (bu) yıkınıın onenıının (arkmdadeğıldı (39!) Yıkım yalnı/ Rusya yı ılgılendırıvoı değıldı elbette tııın ın sanlık ıçın bıı huvuk vırımdı Çehov'un olıımıı Baıı buguıı ayndında ol.ıbılsek bııntın 1 Ye nıden yenıduı bulu^abılsck onunla Anton Çthov'u okumadan hıc, kımse ovkudeıı oyku san.ı tınd.ın so7 etmesin n'olııt, ol maz mı lutieıiı' • KİTAP kendı vapıtlarına kar^ı tavrının sonrakı ku^akları etkıledı^ıne ve yanlı^ değeıleııılırıııelere vol ac^ tığına ı^ıret eden ılk yazaı, 1954 vılında (, ehov'un olumunun cl lıncı vılı(nda) 'ITıomas Mann (oldu ) *joyle yazıvordıı Mann (^elıov ıııı Avıııpa nın yanı sıra Rıısva'da da bııyıık olc,ude hak ettıgı değerı gomıemı^ olması nın nedcnı kendısıne karsı son dertce aklı ba^ıııda, ele^tııel ve ijiıphecı yaklaşımı ve başarılarıy la vctıntnctni!; olıııasıdır kısa cası, al(,akgomıllıılugııduı Yeni Bulunmuş Hikâyeler'ın ılk oykusıı "Saıah Beınhaıdt ın Kente Cıelışı" bık Çehov'un, nasıl da ^ıni!)ek c,akı^lı oykukme /ekâsına sahıp oldn^ıınıı goster mcye\ctıvor CîunumıızdLiı vakla^ık vıı/ \iimi be^ yıl once ya/ılmıij bu oyku ortadavken, otckı orııckleı de pe^ı sııa gelıı keıı gunumu/ I ıırk ovkııculıı ğıınde kımı verımlerın hâla bu du/eyın altında seyıedıvoı olu şıı si/e de acıklı pelmıyor mu Tanrı a^kınar1 DÜNYA OYKÜCÜLÜĞÜNDE ÇAKAN ŞİMŞEK (, ehov'un oyku sanalıua kat tıklaıını topluca gorebılmck ıçın son yıllarda yayımlanan Yeni Bulunmu^ llikâyeler (\ KY, ıkınc ı basım, 2000) ıle Dunya Kıtaplan'nııı Çehov ıııı yu/ııncu olıım v'lı .ınısın.ı 2()04're yayıın ladlğı, " Iolstoy uıı Seçtıgı 30 Çehov ()ykıısu"ndcn olıı^an Çchov Oykuleri (Ha/ıılayan Bırsen Karaca), Çehov ıın ıkı u/un oykusunduı olu^aıı Ate$ler/ Çukurda (Çevıreiı Bııseıı Karaca) ıı/cıındc o/cllıkk dur ıııak getekıvoı Yeni Bulıınmuş Hıkayeler, Fetcı Constantıııe ııı, 'New Yoık Ilalk Kutııphancsrnde dergı karı^tırırketı ıastlantıyla bul"duğu, Çehov'un "1880'ler de Rusya'nın çeşıtlı dergılerınde SAYFA 12 "ÖYKU ENTELİJANSI" YA DA ÖYKÜDE YARATICIANLAK lolstov taratından set,ılmı% Çehov üykulerı bunu ac,ık bı Liındt. gostermeve vetıyor [ols toy un 1884 verımlerındcn baij layarak seçtığı (, ehov ovkuleıı, bana kalıısa bıı padak /ekânın, deyış verınde\sc dahının kısacık yaijamında oykuye nasıl ı,ok C U M H U R İ Y E T SAY I 7 7 8