Katalog

Orhan Kemal, öykülerini iki temelde yapılandırıyor. ilki iyimser yapı, ikincisi insan sevgisi... Öykülerinde değişmeyen, her ne olursa olsun, koşullar neyi getirirse getirsin karşımıza çıkan paydaş yapı bizi hep aynı olguyla karşı karşıya bırakıyor: iyimserlik, insan sevgisi... M. Sadık Aslankara Kitaplar Adası Orhan Öyk uculuğu ORHAN KEMAL 1950'lerde anndığı, 1960'lardaysa dddekı bu annmışlıgma eksdtmelı anlatımmın da katıldığı eklenebdır Denebılır kı Orhan Kemal ın oyku len dılsel bağlamda 1950 lerde cıddı değışımler geçırıyor 8 Orhan Kemal ın oykuyu za man zaman koşut kurgularla yapı landırdığı one surulebdır Başanlı or nekler verdıgı de 9 Orhan Kemal, oykude belırgm şaşırtmaya surprızlı sona duşkunluk gosteren bır yazar değd Ne var kı pek çok oykusunde okurunu yaşa nun cılvesıyk yuzleştırmck ısteyen yumuşak bır şaşırtmacava voncldığı de goruluyor onun' DUNDEN YAR1NA ORHAN KEMAL ÖYKULERİ Orhan Kemal oykulennın, belkı en zayrf yanı oyku kışılennın konuş malanndakı yerel ağız Yazann ko nuşma orgulerıne kattıgı ağızlar oy kunun okunmasını yer yer guçleştın yor çunku Ote yandan kımı sozcuklerdckı yazım yanlışlan bırleşık ya da ayn yazılması gereken sozcuklerın kurala uymayan yazımları, duzeltme ımle rındelu eksddık ya da fazlalıklar okumada tokezlemeye yol açiyor ya zık kı1 Bu arada ayn adlarla yayım lanmış kımı oyku orneklerındekı (or neğın Sarhoşlar dakı "Iş" ıle Grev'dekı "Burhan Bey" aynı oyku dur) çapraşıkhk da gıdenlebdır Bunlann duzeltdmesı oykulenn ya nna ulaşmastnı kamçılayıcı kolayhk da sağlayacaktır herhalde Boylece yenı kuşaklar daha kolay alımlayıp benımseyecektır bu oykulerı1 Orhan Kemal oykulennde yınele meye hemen hıç yer vermeven bır yazar Otuz yd ıçınde o kadar çok ovku yazdığı halde bır ıkı ornek dı şında (orneğm ' Bır Oluye Daır" [Ekmek Kavgası 37] ıle "hskı Gar dıyan" [Çamaşırcının Kızı 53] adll oykude ıntıhar eden kadın, aynı bı çımde anlatıhr) ymelemeye rastlan mayışı uzerınde onemle durulmalı bence BtR OYKU ANITI ORHAN KEMAL Orhan Kemal, oykuculuğumuzun yalnız yedı hankasından bırı değıl bır buyuk ustası da aynı zamanda Ama neden hâlâ "gızİı", neden hâlâ "sdık", neden hâlâ "ortuk"/' Tabu yıne o soru genç oykuculer Orhan Kemal ı tanımak zorunda ol duklan halde neden hâlâ uzak duru yorlar ondan? Uzak durdukları şura danbellıkı çok buyuk bolumu ov ku kışdennı konuşturmayı henuz bd mıyor, kahramanlarını konuşturmak yenne kendılerı konuşuyor yazar ola rak Oysa bunu oğrenebdeceklerı tek adres Orhan Kemal Eğer o, oy kusune "yazar" bağlamında kendısı nı katmamışsa, bu anlamda herhangı bır kahramanı da zıyaret edıyor gorunmuyorsa, hıçbır oyku kışısmm ağzından kendısı konuşmaz, bu doğ rultuda hıç kımse tek ornek bde gos teremez1 Boyle bır ustanız var ama sız ondan yararlanmayı bılmıyorsanız hâlâ, once gen donup bu hankanızı tanımak zonında değd mısınız' Neyse kı genç oykuculerden Onur Caymaz yureğımı hafıfleten o sozu ortaya atıverıyor Adam Sa nat'tdkı bır goruşmemude "Her kesın bır yazarı olmalı benımkı Or han Kemal 1 " "Bunu mutlaka yazma lısm Onur dıyorum bekleyece ğım " Evet hâla beklıyorum Onur Caymaz, sen barı genç oykutulerın uzenndekı bu vebalı kaldır kuşak taşlarınla Orhan Kemal ı buluştur manm bır yolunu bul 1 Inan kı buna Orhan Kemal ın de ğd, ama kuşaktaşlannın gereksınımı K İ T A P S AY I 7 4 9 T ı ekın Yayınevı, Orhan Ke mal'ın oykulerını sekız kı tapta sunuyor Bunlar Ek mek Kavgası (on uçuncu basun, 2003), Sarhoşlar (sekızıncı basım, 1994), Çamaşırcının Kızı (be şıncı basım, 1998), 72 Koğuş (on ye dıncı basım, 2003), Grev (dorduncu basun, 1996), Önce Lkmck (altınci basım, 2002), Yağmur Yuklu Bulut lar (uçuncu basım 1996) Kırmızı Kupeler (uçuncu basım, 1996), Oyuncu Kadın (dorduncu basım, 1996), Serserı Mılyoner, tkı Damla Gozyaşı (dorduncu basım, 1996) Orhan Kemal oykulenndekı olu şum, onu oykuculuğumuz ıçınde be lırgınleştıren nıtehkler bu oykulerı otekı yazarlann oykulennden ayıran yanlar uzennde geçen hafta durmuş tum genel ozellıklenyle Ama onun oykuculuğune çok da ha derın anlamda sızmanın zamanı geldı galıba Neler soylenebılır bu oykuculuk ıçm? Bana sorarsanız Orhan Kemal, oykulennı ıkı temelde yapılandınyor Ilkı ıyımser yapı, ıkıncısı insan sevgı sı Oykulennde değişmeyen, her ne olursa olsun, koşullar neyı getirirse getırsın karşımıza çıkan paydaş yapı lcarşıyabı rakıyor İyimserlik, insan sevgisi Şımdı onumuze serılen aynntılan notJayabılırız artık GREV ORHAN KEMAl 0 t ÇAMAŞDCNN KIZI CMJNCUKAON ORHAN KEMAL VGMURYÜKLÜ BUUİTLAR CRHANKBML ORHAN KEMAL SAfflOSLAR ORHAN KhMAl nce ekmek m nuşturup de bunlan oyku de çatıp kurgularken evren de, kışder de gerçekrruş ız lenımı bırakıyor Bu, ıçten lıkle, yazann kendısını ver mışlığıyle sağlanıyor bence, boylece oyku, gerçektenlık duygusu yayıyor baştan sona Sozgelımı demıryollan, garlar, goç, pamuk tarlaları, fabnkalar, varoşlar vb ka pıtalısdeşme surecmın bır venler yumağı olarak Or han Kemal'ın yetlunldde ele alıp yansıttığı ortamlar, alanlar, sorunsallar olarak duşunulebılır 3 Orhan Kemal'ın oyku kışılen, otekı oykuculerdekı gıbı yıne uç obekte toplanıyor kadınlar, erkek ler, çocuklar Orhan Kemal de ote kıler gıbı çocuklara ozel bır yer açı yor Işçı çocuk, koylu çocuk, sokak çocuğu kırnse kım, hepsıne de aynı ıçtenlıkle yaklaşıyor o Ama oykuler de, çocukların ışçılıklen, bedenlennı satmak zorunda bırakdışlan nede nıyle one çıkıyor değıl bunlar Oyku nun gucu, bu çocuklara yaklaşımın dakı nesnellıkten, sıcaklıktan kay naklanıyor bence Ancak hemen eklenmesı gerek Orhan Kemal cınsel açıdan somuru len, çalıştınlan, kendılenne ışkence yapılan çocukların yarunda onlarda kı akıl almaz kotuculuğu, acımasızlı l, yer kara anlatıdan aykırı gerçekçılıkten hatta duş lemtddcten bıle yararlanı yor Bu onun aynı model oykuler uretmekten yana olmadığını gostermesı bakı mından onemlı bır ıpucu olarak alınabdır herhalde Gerçekten de onun oy kulenne bıyık altı ıncecık bır gulumseme, n'olup bıttı ğmı bden bınrun alaysaması da eklenır sıkldda Buysa, sonunda donup dolaşıp ol gun bır kara anlatıyla kol kola gınyor Bunlar oykule re dennlerde bır soyudayım duzeyı de kazandınyor aynı zamanda 5 Orhan Kemal, goz kamaştırıcı konuşma orgulen yerleştırmekte us ta ovkulenne tlk donem oykulen nın bu açıdan pek zengın olduğu one surulemez Ne kı sonradan bu orgu hem zengınleşıyor hem de tum anlatıya yayılıp salt konuşma orgu sunden oluşan oykuye donuşebdıyor 1942'lerdekı dk urunlerme oranla 1947 48'lerden başlayarak konuşma orgulu oyku yapdandırmasını kendı ne ozgu bıçemle yetkınleştınp sureç ıçınde doruğa çıkardığı da soylene bılır onun Konuşma orgusundekı bu başan kuşkusuz kışdennın do ğallığından da kaynaklanıyor Çunku oyku kışılen kendderı olarak konu şııyorlar, yazann seslendırdığı kışder koğuş OYKULEME AMA NASIL? 1 Hep soylenmez mı, oykunun gırış tumcesıyle bıtış tumcesı buyuk onem taşır, dıye îşte Orhan Kemal oykulen, bu sozun smanacağı bır la boratuvar gıbı alınabılır Orhan Kemal, hemen burun oy kulermde gerek gırışte gerekse bıtı rışte bu ışı çok ıyı bden bır yazar tu tumu sergılıyor Bunu sapasağlam, vurucu ozellık taşıyan kısa, tok, ann mış tumcelerle yapıyor genelde Anlamıyla değıl, soyleyış bıçımıyle ınsanı mıhlıyor gırıştekı dk tumce Bu j.arada oykusunu bıtırırken uçsuz bu caksız doğaya açıldığı ya da olaym şaşırtıcı boyutunu bırakıp goruntuye geçıverdığı oluyor yazann Yıne de o, genelde, sınemasal dızılışlı gorsel oğelerle oykuyu bıtırme eğılımınde gorunuyorhep Bır 'kılıdemeyonte mı" de denebılır bunun ıçın Ger çekten de Orhan Keınal kapıyı kılıt ler, pencereyı ortercesıne sıkılıyor oykulennı fumceden çok gorun tuyle, kesıtle, yanı olayla ılışkılenebı lecek davranışla, kışının tutumu, bund?kı farklı farklı açılarla Ama sozel anlatıma yuklenmeden uzak bır bakışla orgulenmış bıtmşler de soz konusu dbeCte 2 Orhan Kemal, oyku evrenınde olsun, bu evrene oyku kışılerını yer leştırmede olsun hıçbır zorkmaya gı nşmıyor Evren de, kışıler de sankı bır tanıklığın yansıması bıçımmde kendısını gostenyor Orhan Kemal, bunlarda kendı yaşam tanıklıklann dan beslenmış gorunuyor hep 1 Ne var kı hıçbır oykusunde ger çek evrenı, kışüen bırebır yansıtarak aktarmıyor Orhan Kemal Ama doSAYFA 24 fcJL •JJIMM p da de vcnyor doğrusu, bu da oy kulenn vuruculuğunu artnnyor Kadınlara, hele de çalışanlanna, duşmuşlenne ayn bır ozenle yaklaşı yor Orhan Kemal Duşmuş kadınla ra gosterdığı sevecenlıkte Sabahartın Ah'yle ortuşuyor bır yerde Orhan Kemal'de kadınlarla erkekler çalı şan, dayanışan emekçılcr olarak acı masızlıkta, sevgısızlıkte hatta zalım lıkte de ortuşuyor Tıpkı çocuk kah ramanlannda olduğu gıbı Orhan Kemal ın oyku kışderı tek korkuyaşıyor açlık1 Dermdeyatan bu korkuyu, olağanustu bır çarpıcı hkla yansıtıyor Orhan Kemal Onla ra hıçbır ahlaksal mudahalede bu lunmuyor Bu anlamda kahramanla rına hıç mı hıç karışmayan bır turum sergılıyor zaten o Ancak ınsanda denne suımış kor kunun kışıyı ıkı/d bır açmaza suruk ledığını de goruyor besbellı Orhan Kemal Denn korkunun tutsaklığın dakı msanlann Murtazalaşması bundan yararlanmaya kalkanlarınsa mufettışleşmesı başka nasıl açıklana bılır? tdealıze edılmış tıpleştırılmış kah raman yok Orhan Kemal de Bu ne denle de doğal onun kışderı Ama oyle ustalıkla ıçerden bakışla yanı sıra ıçtenlıkle, gıllıgışsız bır tutumla yansıtıyor kı onlan bundan etlulen memek elde değıl' Orhan Kemal ın buyuk başarda nndan bırı de ışte burada yatıyor Sozgelımı onun ddencılerı memur lan, dılencı, memur olmak bağla ırunda elbette genel ozellıkler yansı tıyor, ama hıçbırı dığennın kopyası değd yıne de 1 Hıçbır zaman çızgısel leştırmeye gıtmıyor yazar bunlan 4 Orhan Kemal oykulemede yer olarak değıl 1 6 Orhan Kemal'm ustabaşdı, bek çılı, nobetçıh oykulerı, bu msanları ne denlı yalondan tanıdığını, bunlara nasd da ıçerıden bakışla yaklaştığını gosterıyor Sonrakı ydlarında "Mur taza" gıbı bır dunya klasığı yaratabd mış olmasını geçmışındekı bu bırı kıme bağlayabdmek olanaklı 7 Orhan Kemal ın dk donem oy kulermde, hatta 1940 sonlanna dek yabancı sozcuk oldukça fazla Ama C U M H U R İ Y E T