Katalog

me sahıp bulunuyordu Ahmet Cevdet Bey bu eğdunı daha sonra Istanbul Istıklâl Mahkcmesı'nde şoyle açık layacaktı "Ben ıstıyordum kı gazetecılık bızım memlekctımızde Turkluğe hızmct etsın îk dam'ın yayınına kadar basın Turklenn elın de değddı Bır ıkı 'I urkçe gazete vardı Ta kat onlann ısımlerı okunmazdı, ehemmıyet lerı yoktu Bendenız hapse gırdım, çıktım Basın Furk olmayanların elınde ıdı Sıze ke mâl ı ıhıhârla soyleyebılırun kı bu memle kette Turkçuluğu ortaya atan benını Ona mevkı veren flcdam gazetesıdır" Murat Çulcu gazete seçunını yaptıktan ve Ikdam'ı tertıh ettıktcn sonra arşıvlerde bır buçuk yıl surecek bır çalışmaya başlıyordu SATIR SATIR ÇANAKKALE Yazar bu çalışmanın ana fıknnı ve kapsa mını şoyle ozctlıyor 'Çanakkale'dc ılk kurşun 3 Kasım 1914 gunu sıkılıyordıı Son duşman askerı ıst 8 9 Ocak 1916 gecesı Seddulbahır ı terk edıyor, saldırı ve ışgal sona erıyordu Bu ıkı tarıh arasinda yayınmlanıp da ıçmde, Çanakka le, Gtlıbolu Şıbn ı Cezıre Kal'a ı Sultanıy ye Anatarta, Stddulbahır Arıbumu bu yore de tlgılı herhangı bır ısım adları geçen ne kadar haber yorum, roporta), soyleşı, anı çevırı, ıstatıstık bıldırı çağrı, gozlem şıır vs , yazı yer almışsa ayırımsız hepsını Ârap harfleruıden (eskı yazıdan) Latın narf lcrıne (yenı ya/ıya) satır satır kelıme kelıme çevırdım Bunu gerçekleştırırkcn hıçbır ke lımede değışıklık yapmadım Hatta baskı hatası, yanlışlık vcya cumle duşukluğu var sa bıınlara bıle dokunmadım Aynen bırak tun Buna karşdık, gunumuzde kullandma yan veya az kullanılan sozcuklerın karşdığı nı, her sayfanın altında bır 'Sozluk' bolumu oluşturarak genç okurlar ıçın kaydettım Ustelık, ışgalın 10 Ocak 1916 sabahı sona ermesıne rağmen bu çevırıyı 3 Şubat 1916 gunune kadar getırdımı* Zıra duşman Gelı bolu'yu terk edıyor ama, hem uzaktan yapı lan bombardıman aralıklı olarak devam edıyor, hem de ışgal bolgesıne gıren Meh metçıklenn karşuaştıklan manzara ve yuru tulen askerı faalıyetlerle dgılı onemlı ve d gınç yazdar yayımlanmaya devam eddıyor du ADI VE KAPSAMI Nıtekım Çulcu ıkı yıla yakın bır sure uğ raşarak kıtaplaştırdığı çalışmasına şu adı ve nyordu Ikdam gazetesınde Çanakkale Cephesı, 3 Kasım 1914 3 Şubat 1916, Haber, Yorum, Bddın, Roportaj, Gozlem ve Andar Denızler Kıtabevı tarafından mart ayında yayımlanan yapıtın altbaşlığı, aynı zamanda ıçenğını de yansıtıyor Bu ıçenk son derece genış bır yelpaze oluşturuyor Çanakkale Cepnesı de dgdı neler yok kı "Ordu yu humâyun genel karargâhının savaşın seyn ve cephelerdekı durumla dgdı gunu gunune yayınmladığı 'teblığ ı resmı ler ' Savaş alanlanndakı, ateş hattındakı as ker ve sıvdlenn kaleme aldrkları gozlem, ro portaj ve analızler Kaydettıklen andar, tut tuklan gunlukler Çanakkale Cephesı hak kında asken, sıyası, stratejdt bdgıler Padışahın, nazırlann, kumandardann, burokrat, asker ve sıvd halkın anlattddarı Son dakı ka gelışmelen Soyleşder Uzman goruşlen Yerelden kuresele tum sorunlan kucak layarak açdım getıren makaleler Dunya nın guncel sorunlan arasinda Çanakkale Boğazı'nın ve cephesının yen, onemı Top lumsal coşkuyu, endışelen uzuntulerı yan sıtan basyazdar Kapalı kapdar ardında ko nuşulanlar, soylenenler, atışmalar, soz duel lolan Cephe gensındekı yaşamlardan çarpıcı kesıtler Almanya, Avusturya, Ingutere, Fransa, Rusya, ABD, Italya, Yunanıstan, Bulganstan ve dığer ulkelenn gazetelenn den çevırder 90 ydldc bır geçmışte kaleme alınan bu yazdar, gunumuz ınsanının Çanakkale Cep hesı ıle dgdı zdınını kurcalayan pek çok so runun yanıtını da îçerıyordu Çulcu'ya gore Ikdam gazetesının tozlu kolcksıyonları bu nedenle gunumuz dc geçmış arasinda bır zaman tunelı' ışlevı goruyor Gazetenın sol muş sayfalannda yer alan yazdar, 21 yuzyd okurunu adeta peşınden surukluyor, 20 U M H U R İ Y E T K İ T A P yuzydın başındakı o barut ve kan kokan or tamlara goturuyor Bu nedenle Çultu'nun yapıtı 'nostaljdt' bır boyut da taşıyor Arşıv lenn 'kuf kokan havasından' yansıyan gaze te haberlen, savaş ateşıne ve barut kokusu na kanşıyor ÖLMEK İÇİN SIRA BEKLERKEN Kaldı kı, bu denlı 'kanlı vc olumcul olay ların' nostalıık havasını solumak, gunumuz okurları bakımından pek de kolay olmu yor Orneğın, boyle bır sahne yapıtın 473 sayfasında şoyle anlatdıyor "O sıpere atdan bır şehâdet ı mutlakeye namzettır Oraya vazıfeye gıden artdt bu dunyaya mdletın şefkatıne pek <u muddet musâfırdır Fakat bu muddct zartında ora dakı merdldc toprağına gomulcnkr olume bın hânde ı ıstıhfjf (ılaylı guluş seçcrek va zıfelerını gorurlu Mudataada bulunurl.ıı Arkada o vazıteye ayrılan manga cfradı ısc sıpcrdekı yoldaşlarının âsumanları (gokle rc semalara) uçtnaları anına uıtızarcn sc vuıçler ıttısamlar ıçınde temız çamaşırlannı gıyerler Itırlar surunurler Kalplerı ne ka dar temız nc kadar mcsmum u vatan (mıs kokulu vatan) dc meşbu ıse cısunlerını de o vechıle temızlcyerek tathır ederek cedlerı ne, yoldaşlarına kavuşmağa hazırlanırlar Sıpere gıtmek anının yaklaştığı sırada mangada bır ses yuksclır 'Yoldaşlar, hazır olun 1 Erlık gunu 1 Memlekete hızmet bay ramı geldı' ' Bu davet efradın yu/une bır vakur mus tenhânc venr ve bu nıdâyı takıp edcn âva ze ı tekbır ve tehld yalnız ınsanları değd ZEHİRLİ BOMBALAR Bomba lepe sıperlennde yaşanan ve bu genç ınsanların 'mangalar halınde olume gı dışını' anlatan satırlar, okuyanları derın bır sarsıntıya surukleyecek nıtchk ve anlam ta şıyordu Zıra saldırgan Ingdızler bu sıper lerde 'kımyasal sdah ve zehırlı bombalar kullanıyordu "Harbın dk demlennde duşman burasını vesâıt ı âdıye ı harbıye (basıt savaş araç ge reçlerı), yanı hucum ve tufek ateşı de elde etmeyı tasavvur eylemışse de sıper muhâfız larının demır gıbı mukavemetlennın onun de bu turlu hareketının tıflâne (çocukça) bır tedbır olduğunu anlamakta guçluk çek memış ve tngılız medenıyetmın Ingdız ın sanıyetının en parlak mısallerınden olan ze hırlı bombalar atmak suretıyle muhâhzları kaçırıp meramına muvaffak olmayı kur muştu Belkı tedbır muvafık ıdı Lğer Os tnanlı ımânı olmasa ıdı Işte, çamaşır değıştırıp ıtırlar surunen bu genç ınsanlar, zehırlı Ingdız bombalarının uzenne Yanı, mutlak olumun uzerıne gıt mek ıçın sıralarını bu denlı metanetle bekJı yorlardı Bu 'olum sahnelerı' olanca canldı ğı ve 'toprak kokan' nostaljısı de Ikdam su tunları tarafından gunumuze taşınıyordu Gazetenın tum nushaları bu tur yazdarla dolu ıdı "CİT SÖYLE ECEL, BEKLEMESİNLER BENİ EVDE..." Olumle yaşam Çanakkale Cephesı'nde adeta bırbınne kanşıyor, Mehmet Akıf In gdızlerın bu kural tanımaz vahşetını "Mede nıyet dedığın, tek dışı kalmış canavar'mısraı de tanhe yazıyordu zaten Çulcu'nun yapıtı nın ılk sayfasındakı 'bır Osmanlı marşından alınan' mısra da aynı mutlak olumun' bır başka versıyonunu' ıfade edıyordu "Gıt soyle ecel, beklemesırder benı evde " Kaldı kı ecel o donemde sadece 'Osman lı hanelerını dolaşmakla' kalmıyordu Sal dırganların bmlerce kdometre uzaktakı ev lerını de zıyaret edıyordu 10 Kasım 1915 gunu 6730 numaralı Ikdam gazetesınde ya yımlanan bır tngdu zabıtının hatıratında' şu satırlar yer alıyordu " 1 urk avcdarı o kadar çabuk ateş ettıler o derece yakınımıza duşurduler kı guçluk le canımızı kurtarıp çadırlarımıza geldığı mız zaman karargâhımı/ın Turkler tarahn dan tamamen taayyun (saptandığtnı) etmış olduğunu vc katesten kaçan guvercını avcı ların bekledığı gıbı bızım dc 7 urk avcı efra dı taı ıfınd m o suratte gozctdmekte bulun duğumuzu pckala anladdcf ) Lakın yanı mızdakı çadırda bulunan Mıralay'ın Gene ral de konuşurken apansı/ın vurulup dıyar ı adem e gıttığını burada zıkretmeden geçe meyeceğım Faburumuz efradının en mus tesna bulunan bırısı de elınde sıgara buk mektc ıkcn parmakları T urk avcı kurşunu nun uğruna kurban gıttı " 3 Kasım 1915 gunu 6723 numaralı Ik dam da yayımlanan bır başka gunlukte ıse, Kanadalı bır subay gozlemlerını şoyle kay detmış bulunuyordu "Kuvve ı seferıyenın ekserı zabıtan ve ef radı ancak 3 4 ay talım vc terbıye gormuş lerdır Dort alay tamamıyla 16 18 yaşında bulunan bırtakım genç etradda ekserıya muamele ı hakaret ve şedıdeye munccr olan nıfak ve şekâk mevcud ıdı Hatta 13 Tem muz da avcı hedeflerınden Pransızlarla tn gdızler yekdığenne karşı ateş ettder'1 Sdıhı ye ahvâlı fevkalade fena ıdı Suya olan dıtı yaç o kadar azım ıdı kı, her bır nefer uç gun de ancak bır lıtre su alyordu Tıfo ve Iskor pıt hastalığı slk sık meydan ı zuhura gelıyor, nastahane tertıbatı tamamıyla gayn kâfı ıdı Bırçok yarahlar nakdlen ıçın uç hafta bekle meye mecbur oldukları gıbı, vapura gırddc len vakıt ağır bır hummaya mubtclâ ıdder " TEBLİĞI RESMİLER Çanakkale Cephesı ve savaşın seyn konu sundakı en kapsamlı bdgder, Osmardı Or dusu nun Genel Karargâhı (Karargâh ı Umumı) tarafından verdıyordu Genel Ka rargâh tarafından her gun muntazam olarak bddırı duyuru yayımlanıyordu Bu bıldırı lcr Mıllı Ajans a verdıyor, oradan yayın or gaıılanna dağıtdıyordu Resmı bıldırder buyuk onem taşıyordu Zıra Osmanlı Devletı hcnuz savaşa gırme mışken, 6 Ağustos 1914 gunu Başkuman danldc Vckâletı tarafından yayımlanan ve 7 Ağustos gunu gazetelerde yer alan bır bddı n de 'sansur uygulanmaya başlanıyordu 6271 numaralı tkdam gazetesı'nde yer alan bu 'Sansur bddınsı'nın 3 maddesınde şoy le denıyordu "Pâyıtaht'ta munteşır bdcurrde gazeteler sabahieyın ıntışar eden nusha ı evvelıyelen nı (dk baskdan nı) kontrol ıçın gece zevalı saat (alafranga) do kuzdan on dcı'ye kadar ve akşam nushaları gun duz on ıkıden uçe kadar Istan bul Postahane sı'ndekı sansur odasına tevdı ederler Ve gaze telerının tama men kontrol edddığını muşır olmak uzere zîr dekı 'talımata mutabıktır' kay dıyla sansur me murîne ve no betçı zâbıtıne ımzalattdctan sonra gazeteyı neşrederler" Bu bddınnın dığer maddelen sansuru da ha da ağırlaştırıyordu Dolayısıyla gazeteler kendı haber kaynaklarından çok, karargâ hm yapacağı resmı açddamalara mahkum oluyorlardı Bu açduamalar ıse 'Teblığ ı Resmı' adı altında yapdıyordu Orneğın, 11 Mayıs 1915 gunu 6547 nu maralı Ikdam gazetesı'nın bınncı sayfasın da yer alan teblığ ı resmı'de şoyle denıyor du "27 Nısan sene 331 tardııyle Karargâhı Umumı'den teblığ olunmuştur I Çanakkale Cephesı nde Arıburnu nda dun gece duşmanın dort defa ıcra eylcdığı me'yusâne taarruzlan sungu hucumlanmız la tamamen tardeddmıştır Duşman bu taarru/larında buyuk tclefâ ta duçar oldu ve tahmınen uç taburluk kuv vetı mahvedddıl )" Okıır gunu gunune yayımlanan bu îcsmı bddırder sayesınde savası muntazam bır sı ra çerçevesınde kolaylıkla ızleme ımkânı bulunuyordu Çulcunun yapıtında C anak kale Cephesı de dgdı gelışmelerı, bılgılerı ve açddamalan ıçeren tum bu Teblığ ı Resmı ler dk kez yenı harflere eksıksız olarak ya yımlanıyor BİÜNMEYENLER dcdam sutunlarında yer alan Çanakkale Cephesı de dgdı yazdar ddtkatle ıncelenıp 'satıraraları' da okunduğunda, şımdıye ka dar bıhnmeyen veyâ unutulmuş olan pek çok konunun ıpuçlarına da rastlanabdıyor Bu bılınmeyenler/unutulanlar.kımı haber ve yorumlarda açdcça onaya konmuş bulu nuyor Orneğın, saldırganların Kızdhaç'a aıt nakLye araçlarını askerı amaçlar doğrultu sunda kullanmalan Yaralı gorunumunde muhanp kuvvet sevk etmelen Kızdhaç ge mdennı, savaş gemdenne sıper etmelen Ambulanslarla savaş araç gereçlen ve cep hane taşunalan gıbı Aynca onemlı konuşma ve açddamalara da rastlanabdıyor Orneğın, Başkumandan Vekılı Enver Pa şa'nın zaferden sonra Meclıs ı Mebusan'da yaptığı konuşma gıbı II Ocak 1916 gunu 6893 numaralı Ikdam'da yer alan bu konuş madan bır bolum "Anburnu'nda yuz ellı bın kışdık bır kuv vetın bır gecede çekdmesı tabu tasavvur eddemez Şuphesız kı kuvvetlennın kısm ı kullısını evvelce çekmış bulunuyor ıdı Ka lan kısm ı mutebakî ıse ufak bır muharebe den sonra hepsı salıde çekdıp gemılerme bınmışlerdır Oradakı arkadaşları herhalde tahtıe etmıyorum (yanlışlarmı çdcamııyo rum) Bununla beraber Ingdızlcrın de ken dden ıtıraf ettıklerı veche uzere bızım keşıf kolları Ingdız sıpcrlerıne yırmı otuz adım mesafeye kadar sokulup tngılız ve Fransız lan tacız ettıklen vâkı ıdı Boyle olduğu hal de Ingdızlenn farkına vardmaksızm çekd meye muvaffak oldukları ıçın hakdcatcn ne kadar ıftdiar etseler yerı vardır Arıbumu ve Anafartalar'dan çekddıkten sonra duşma nın Seddulbahır'de kalması ımkânsızdı ( ) Duşmanın çekılmekte olan kuvvetlerı bır kaç esır mustesna olmak uzere hepsı oldu rulduler " Benzer bır çarpıcı açddama ıse General Hamdton'un savaşla dgdı raporu ıdı Bu rapor Ingdtere'de tartışmaya açdıyor, 7 Ocak 1916 gunu Tımes gazetesı tarafından şıd detle eleştınlıyordu 3 Subat 1916 gunu 6815 numaralı Ikdam'da bu eleştın yazısına yer verdıyor ve şu satırlara dddtat çekdıyor du "Suvla'da bulunan ve takıb olunacak en doğru yolu bden Hamılton boyle muhhk (oldurucu) anda ne ıçın mutavaatı teslımı yetkârânede bulundu kaldı ^ (Sır lan Hamılton) 8 Ağustos akşamı Suvla Korfezı'nde bulunuyor, ne yapdmak ıcab edeceğını bdıyordu ve fakat yapdacak şeyı yapmadj • " 'Ikdam gazetesınde Çanakkale Cephe sı'ne son sozu ıse unlu şaır Namık Kemal soyluyor Fıtrat (yaraddış) değışır sanma/Bu kan, yıne o kandır • Ikdam gazetesınde Çanakkale Cephesi, 3 Kasım 19143 Şubat 1916 Murat Çulcu Denızler Kıtabevı Mart 2004 XXIV+928 say/a SAYFA 17 SAYI 749