Katalog

Susan Sontag'dan "Başkalarımn Acısına Bakmak" Insan kırımma fotoğrafla bakmak Susan Sontag kitabına, wolfun 1938de yayımlanan Three Guineas" adlı, savaşın kökleri üzerine görüşlerini içeren kitabındaki savaş resimlerine farklı insanların (kadın ya da erkek) farklı bakışları olacağı tezine dayalı yorumlarıyla başlıyor. Wolf, kitabında bir şeyi kanıtlamaya çalışmışti: Savaş, vazgeçilmez bir erkek oyunu olarak doğmuştur ve öyle de devam etmektedir Savaş fotoğrafları, bu konuda bir "konsensüs" olduğu üzerine sarsıcı bir etki yaratırlar ama, sonuçta bu bir "retorik'ten öteye geçmez. Böyle resimleri görmenin yarattığı şok, Wolf a göre de insanları ortada bir noktada birleştirmekten uzaktır ne yazık ki. "I Kaya ÖZSEZGİN ark ıwaın'ınbır/amanlar 'kırlısa vaş" dryerck utanç olayları bstesın de başa koyduğu çatışma, savaş ve kırımlar, en azından bir yuzyıldır ınsanların gozlerı onunden akıp duruyor I o toğraf karelerının gorsel bellcğımıze kazımakta olduğu bu acı goruntuJer, ısyan duygumuzu ka bartmaya devam etse de, fotoğrafın tanıklığı, ınsan doğasmın gızlı bir yanını da açığa vıırmu yor değıl lnsanoğlunun kendısı dışında gclışen bu tur olayların goruntusel ızlerı karşısinda ben cıl bir tatmın duygusuyla dolarak, fotoğraflara bir de bu lhlıyaç paralelınde yaldaştığl duşun ccsındcn yola çıkıyor Sontag I ler sabah kahval tı sofrasına bir çalışma goruntusuyle oturuyor, BaudeJaırc'ın "vahşet orı/ısı" dedığı olguyla ba% lıyoru/ gunc Çunku daha başından ben, herşe ye karşın banş değıl savaşrır kural olarak benun senen Bırkaç yıl once Pans te Orsay Muzesi'nın ser gılere ayrılmış bolumleunın bırınde Komun çaıpışmalaıı sııasında anıator kamerayla çekıl mış olu ınsan fotoğraflannı gorduğumde, bu totoğrafların belgesel herhangı bir ıçerık yan sıtmadıkları halde ızleyıcıleı ın bunca ılgısını çe kıyor olnıalarmın otesınde ne gıbı anlamların \SK \ı \ n ı \ ı \ \ ( I SI \ \ li \ KM \ K goruntclere nasıl bir teplcı gosterıleceğı, bir so run olarak karşımı/a çıkıyor Savaşlarda yakın çekımle atı olayların saptanmaM, 35 mm'lık fdm kullanan Leıca makıneler sayesmde 1930'Iarda olanaklı hale gelınce, şıddetın dozu da garantı lenmış olacaktı Ispanya ıç savaşı, bu yonde dk goruntulerın alınmasıyla başlıyor Savaş, pro fesyonel bir fotoğratçı grubunca ızlenmış ve ılk sonuçlaralınmıştı Vıetnam savaşı ıkıncıaşama olacaktır (1872 Komun savaş fotoğraflan, henuz bu aşam.ının çok gensındedır) Tclevızyon ve vı dco fılmlcn artık sıradan olgular halıne gelmış olsa da bu konuda lotoğıafa ontelık verıyor hakJı olarak Sontag ü n u n daha derınden bır can acıtma, ınsan belleğınde daha denn bır ız bırakma gucune sahıp olduğu gerçeğının altını çızıyor haklı olaıak (s 21) Nıtekım Walter Lıppmanndaha 1920'lerdetotoğrahn hayalgu cunu aşan bır ağırlığı olduğunu soylemıştı Fo toğraf, "hatırda tutmanın yoğunlaşmış bır for m u ' d u r çunku Buyonuyle "vecızbırsoz",bır "ozdeyış" gıbıdır lotoğraf Hepımı/ belleğımız de "anında hatırlanmava hazır" yuzlerce foto ğraf kaıcsı bıııktırırız (( apa nın fotoğrafı, bu nun tıpık bır orneğıdıı) Parıs Match ın sloganı da bu gırçcğı doğrulamaktadır So/cuklcnn ağırlığı, fotoğıallaıınşoku Nıtekım Breton'un gerçekuslucuıdealıdegu/ellığın 'sarsıcı' olma sını ongormuyor muydu? sanatçıları bu alanda vapıt uretmeyc yonlendı rır Sontag'agore bu noktada Goya'nın urettık lerıyle sanata "yenı bır standart' geldığı bık soylenebılır Burada KMmle fotoğraf ın ustlcn dığı ışlcvlcr farklı olacaktır ıstcr ıstcnıcv Resım bır anlamda "vorum 'dur oysa fotoğıat ya da fılmkarcsı "aynen"gostenı Ancak boyle bır ay rım, Capa ıçın dc so/ konusu olduğu gıbı savaş totoğratçıllğında kuşkulan busbtıtuıı gcçtrsız kılmıyor (îunumuzde savaş fotoğrafçıhğı, bu tur bek lentıye donuşmuşsc, bu konuda ılk akla gelebı lecek ısım, 1855 te Brıtanya hukumetınce Kı nm'a gonderılen ve savaşın yarattığı hoşnutsuz luğa karşı kışkırtıcı bır ızlenım yaratması ken dısınden ıstenen Roger Fenton'dur Artık savaş en "karşıkonulamazhabcr "olacaktır I enton a gore savaş, crkeklerın katıldığı "vakaılı bır se ruven'dır C) halde bu seruvenın bellı bır mı zansen e gore saptanması gerekecektır Kırım Savaşı'ndakı tanıklığından sonra 1885 tc Su dan'dakı somurge savaşlannı ızlcycn f clıct Be ato, savaşın ' çıplak" yuzunu yansıtmıştı fotoğ raflarında Gene dc savaşı belgeleyen ılk kapsamlı totoğ raf çalışması, Amerıkan ıçsavaşına katılmış olan Mathew Brady'ye aıttır Ondan, fotoğrafın "ka yıt" olduğuna daır yaşanan gerçeklen saptan ması ıstenmıştı Amerıkan ıç savaşı, o donem de "kardeş katıllığı' olarak algılanmış olsa da Whıtman gıbı yazarlaı ca aynı zamanda' destan sı ve kahramansı bır muzık" olduğuna daır go ruşler de ıçermckteydı MEÇHUL KURBANLAR Sontag, savaş fotoğraflarınm, orneğın Doıs neau'nun çektığı opuşen âşıkJarı gosteren fotoğ raf gıbı kurgusal değıl, gcrçck" olması duru nıunda kendısınden beklenen etkıyı vansıtabı leceğı kanısındadır Vıetnam'a gclmceye kadar çekılen savaş fotoğraflarınm bır bolurmı ıse "do ğal" değıl ' duzmece'dıı Doğal lotoğraflarda, orneğın 1972 de Vıetnam da napalm bombala rından kaçaıken teryat eden koy çocııklarını gosteren fotoğrat, poz verdırılerek çckılmesı mumkunolmavangoruntulersmıtındandır Ga rctccılık dumstluğu de bunu gercktırır /aten ülunı anını gosteren en dramatık fotoğraflaı dan bırı de Guney Vıetnam polıs şehnm bır Vı etkongluyu kalasına davadığı sılahla vurmasını gosteren fotoğraftır 1968'de Eddıc Adams ta rafmdan çckılmıştı bu lotoğral Bınleıce Kam boçyalının ıdam edılmeden once kavda geçırıl mış totoğrafları da "meçhul kurbanlaı 'ı onu muze getırır 1930 larda savaş estetı Lrnst Jun ger, fotoğrafsız savaşın olamayacağını soyler ken, gerçeğı gorunluleme ışmde lotoğrata çok onemlı bır gorev duştuğunu dılc gctırnuş olu yordu Sontag bugoıuştenhareketle savaş yap makla(*) resım çekmenın bırbınne uyumlu şey ler olduğu sonucuna varıyor Leonardo'nun da notlarında belırttığı gıbı savaş sahnesı çızen ressamın başarısı konuyıı butun trajık boyutlarıyla yansıtmasına bağlı Sa vaş fotoğraflarında ıse guzellık gormek kalp sızlık"le eşanlamlıdır Bır başka sorun, guzel olanın "sahıcı" olamayacağı yolundakı ıddıadır Salgado'nun kırk kadar ulkeyı kapsayan goç fo toğraflan dızısı, guzel kurgulanıııış resımlen ne denıyle o zaman saldıı ılara maruz kalmıştı Oy sa acıyı dışa yansıtmak, fotoğrafın estetık değer lennı dışlamayı gerektırmıyor gene de Aynca fotoğraflann ıçerdığı felaket onemlı değıl Son tag'a gore "guzelleştırmek", kameranın klasık ışlemlenndendır Bır şeyı en kotu halıyle goster mek ıse, "daha modcrn" bır ışleve ışaret eder Tepkımızı davet eden de budur Sakadanmış ve acı gormuş bedenlenn, aynı zamandabır"çekıcılık"yaydığıkonusunda,yu karda değındığımız Sontag'ın goruşu, ılk bakış ta aykırı gıbı gelebılır Uysa akıl ıle arzu arasın dakı "mucadele"nın doğal bır sonucu olacaktır bu Nıtekım Platon, ınsanoğlunun acı çektırme ve sakatlanma sahnelerıne karşı doğal bır ıştah duyduğunu kabul edıyordu Kıtabının altıncı bolumunde bu "aşağılıkdurtu' u/crındc duru yor yazar, kanıt olarak da başkalarının acısının bıze zevk verdığı te/ıne ınanmış olan Edmund Burke'yı ve olum torenı sırasında Çın dc bıçak M saklı olabıleceğını duşunmuştum Şımdı Son tag ın kıtabını (*) okurken, bu ılgının gerçek nedenını kavramam bıraz daha kolaylaşıyor Susan Sontag kitabına, Woll'un 1938 deya vımlanan "Three Guıneas' adlı, savaşın kokle ıı u/eııne goruşlerını ıçeren kjtabındakj savaş resimlerine farklı ınsanların (kadın va da erkek) tarklı bakışları olacağı tezine dayalı vorumlarıy la başlıyor Savaş yasaları her ycrdc gcçcrlı olsa da, s.ıvaşların onlenebıleceğıne daır goruşlerın geçeılı olabıltceğıne ılışkın omekler yoklur 1928'dc ABD'nın de aıalannda bulunduğu bn grup devlet tarafından ımzalanan savaş karşıtı pakta rağmen, çatışmaların aralıksız surmckte olınası, başka nasıl açıklanabılır' Wolf, kıtabın da bir şeyı kanıtlamaya çalışmıştı Savaş, va/gc çılmez bir erkek oyunu olarak doğmuştur ve oylede devam etmektedir Savaş rotoğraflaıı bu konuda bir "konsensüs" olduğu uzerıne sarsı tı bir etkı yaratırlar ama, sonuçta bu bir "reto rtk "ten oteye geçmez Boyle resimleri gormenın yarattığı şok, Wolfa gore de insanları oıtada bir noktada birleştirmekten uzaktır ne yazık kı Sontag'ın kitabında hareket noktası, bu tur fotoğraflar ıçın bir kanıt belge nıtelığı taşıyan R Capa'nın Ispanya ıçsavaşı sırasında çektığl un lu fotoğrafıcîır Soz konusu fotoğraf, bılındığı gı bı cumhunyctçıler safındakı bir askerın vurul duğu anı konu alıyordu Savaş ınsan turunun doğasından geldığıne gore, savaşta vurulanlar da bu ınsan doğasının kurbanları olacaktır ve boğazlama burada olduğu gıbı "keyfı" yapıl maktadır Gene burada kımın kımı oldurduğu değıl, hangı tarafın hangı tarafça vurulduğudur onemlı olan Ancak bu aşamada one surulen ıddıalar, fotoğrafa bakanları yanıltmak amacına yonelık de olabılmekte, uluslararası bir destek toplamak amacıyla, ınsan kırımının saldırgan tarafından duzenlendığı ıddıası gundeme gel mektedır AmaSımoneWeıI'ın "şıddet.onakul luk eden herkesı şeyleştınr" sozu geçerlılığını her zaman korur, Savaş ve kırım fotoğraflarınm uyandıracağı ılk duygu, acı ve ığrenme olacak tır YÖRESEL SAVAŞLAR Sontag kıtabının ıkıncı bolumunde dunya kamuovıınun ılgısını hep canlı tutnıuş olan yo resel savaşların konu aldığı foto muhabırlennın çektığı goruntulerın onemıne ışaret edıyor Vletnam'dan Sırp Hırvat savaşına, tsraıl Fılıstın çatışmasına kadar ttkılen ve vansımaları bu gun de suren bu yore savaşları onıımu/e şıddet sahnelerı surmcktedır aralıksız olarak Ancak acıların ıkonografısı, fotoğrafla sınır Iı değıl elbct Laokoon heykelınden Isa pasyon larına uzan,ın bıı donemın bu konulara ılışkın başka omelderıne değınıyor ve savaş fotoğraf çılığının oncu ısımlerı uzennde duruyor Sontag Oldukça zengındır bu repertuvar ve ozellıkle de Hınstıyan mıtolojısınde ışlenen acı teması, me rak ve tecessusu teşvık edecek nıtehktedır "lr kılmenın hazzı" bu aşamada yabana atılacak gı bıdeğıldır 17 yy'da resım sanatının yaygın bır konusu olma aşamasına gelen savaş sahnelen, UZMAN TURİSTLER1 Başka bir ulkede meydana gelen felakederın seyırcısı olnuk, gazetecı dedığımız "uzman tu nstlcr"ın (savaş muhabırlennın) bırıkımlerıyle ılgılı "modeın bir dcneyım"dır Yazar, soz ko nusuolguya.oncelıklebugozlebakıyoı (s 17) Savaşlaı odalanmı/ın ıçıne bu yolla gırmıştır Artık bu goruntulcr neredeyse yadırganmaya cak bir du/eye gelebılmışse nedenı bıraz da bundandır Bu konudakı enformasyonun "as lan payı" ıse şıddet goruntulerıne aıttır Tablo ıd gazetelere gore ışın ıçınde kan varsa, o foto ğrafışyapar 19 yy'ın sonlanndan mbaren bu lanarak oldurulen bırınm fotografını masasın dan eksık etmeven erotızm kuramcılarından G Bataılle'ı gostenyor A Warhol da şıddetlı olum len aktaran haberlere ılgı duyduğunu soylemıştı "Acıyı bal eyledık" dıyen şaırın dı/csını bır de bu açıdan yorumlamanın tam sırasıdır • Robert capa nın 1958de Plctuure Post'ta Ispanya Iç Savaşı nda çektlğl bir dtzl fotoflrafla blhlkte yayımlanan fotoğrafı (*) "Başkalannın Acısına Bakmak" Sı/uııt Sontag, Çcv O\man Akınhay Agora Kjtaplığı Kulturel Çalijmalar Dıznı 4, 2004, htanbul KİTAP S AY I 740 SAYFA 8 C U M H U R İ Y E T