Katalog

Jean PaulSartreın Baudelaire'iyeniçevirisiyle... udelaire'in azısı ya da zgür seçimi bckkycnlcı' vc 'kadLruıı scçcnlcr' dıye ıkıye ayırmak pek de yanlış olmaz herhalde Ve yı neSartre ın aynı so7unden yola çıkmışken, " Ia çocukluğumdan berı yaJnızlık duygusu Aıle ye rağmen ozelllkle de arkadaşlar arasınday ken sonsuza dek yalnız bir kader duygusu dıyen ve ıçınde bulunduğu bu yalnızlığı, bir alınyazısı gıbı goren Baudelaıre'ı anlamaya ça lışmak yersız değıl Tıpkı Sartre'ın Baudelaire adlı kıtabında yaptığı gıbı Pekı neydı bu lkl devı bir kıtapta buluştu ran'' Ne ıstıyordu felsefeci şaırden' Bunlargı bı pek çok soru uretmek mumkun ve kıtap sa dece bu değıl benzerı pek çok sorııya yanıt ve rıyor neyse kı Lğer çalıijmak dışında bir urerme taalıyetı ıçtndc dcğılsck yazmak çalmak soylemek, çızmek vd kendımızı kendımızle anlatnıak (an başka seçeneğımız yok demektır Sanatçı nın ıse, bu konuda bıraz daha şanslı olduğu ke sın ' Kendını ıfade so/konusııoldugundasa natçının ıkırıcı bırdılı ıkıncı bırdurıiiju vardır sankı ona aıt ve ondan bağımsı/ Bu ıtade zengınlığının tamamıyla sanatçının tasarruhın da olnıası bir yana nıhayetınde sanatçı dedığı mız kısı de bir ınsandır ve kımı /aman orncğın bir şaırın hıç yayımlamadığı bırkaç dıze, va da kendısıne daır aldığı bırkaç not ya da bir mek tup çok başka anlamlar taşır HAK ETTfĞİ CtBİ YA$AYAMAOi' Sartre da bunu ınerkez alarak bir anlama çabasına gırişıvor Baudelaire ı Kıtabın onsozun de Mıchel Leırıs soyle ıtade edıyor Sartre ın Baudelaıre'ı ya/ma amacını "Lanetlı Şaır ın neredeyse efsaneleşmı^ ılk orneğı olan Baudelaire ın yaşadığı deııevıının goıunııı vaıılarını vaııı dışardan ıneeltvcrck ele alnıakla vetınmck ycrıne tam tersıne ıçer den ycnıden vas,amava çalışmak Bunun ıçın de gerçck anlamda yapıtı denıleıı bııtunun dı şında kendısınc ılışkın vaptıgı ıtıraflan ve va kınlarıyla yaziijiııalaı ından cdınılcn vttık rı asıl temel alarak kabul etmek lşte bu çalışmanın yazarı bir felsefeci olarak bovle bıı amacı be nımsemısu Anlasılıvor kı Sartre'ın bu kıtapta peşınde ol duğu şaınn ıkıncı dılı şuılerı, vapıtlaıı hanc. yazdığı anlattığı dılı Yanı Sartre, bıı şaır olan Baudelaire ın bir ınsan bir kışı olarak havat karşısindakı duruşunu anlamava, buvuk şaırın ardındakı ınsanı tanımaya çalışıyor Burada onemle belırtmek gerek, Sartre, Ba udelaıre'ın ardındakı Baudelaıre'ı anlamaya ça lışırken onun sanatçı kışılığıne en ufak bir say gısızlıkta bulunmuyor, bu çalışmasında Sart re, butun tmzlığıyle belkı de insanın, hatta bir şaırın hayat karşısindakı insanın ınsan olmak yolundakı seruvenıneaydınlatanbırçentıkatı yor, bir soruya daha yanıt venyor belkı de ın sanlıkadına yaşamı, bu tesellı edıcı sozun gorkemlı bir or neğl gıbı gorunuyor Kuşkusuz ne bu anneyı, ne omur boyu katlandığı bu rahatsızlığı, ne bu vası mahkemesını, ne bu cunrı metresı ne de bu fırengıyı hak etmıştı " Baudelaıre, henu? altı yaşındayken babasını kaybeder, annesıne tutkuyla hayrandır ve go runuşe gore hayatındakı ılk buyuk yıkımı, ne redeyse aşk derecesınde sevdığı annesının ye nıden evlenmesıyle ya§ar rar çızmek gerek kı, Sartre'ın bu kıtapta yap maya çalıştığı Baudelaıre'ın kcndı yazdıkların dan hareketle Baudelaire ı anlamaya çalışmak tan başka bır şcy değıldır Baudelaire ın hayatını kaplayan ınelankolı ıçınde kendıne bakışı ona şu kaçınılmaz dıze lerı yazdıracaktır Hem vura hem dı bıçügım \\em kurban ht m Je tellat Baudelaire ın gerek annesıne, gerek dostla rına yazdığı pek çok mektubunun, hatta haya tının ozetıdır sankı bu dızeler Annesıne yaz dığı butun mektuplarda yaptığı ona hayat kar şısında kurban olduğunu hıssettırmek değıl mı dır ? Şurası kesın kı Baudelaire, 'acı çekmek ve 'kendı olmak' arasında mutlak bır ılışkı kuru yor, kendıne çektırdığı acılaı hayatının neden Ien ve sonuçları oluyor hem biçağı hem yara sı, yanı yara da kendısı bıçağı tııtan elde Sartre, bu çok ıncelıkle ı^lennıış çalışmada Baudelaıre'ın kışılığının uzennde temellendığı pek çok noktaya dıkkat çekıyor Bunlardan bı rı 'kendıne acı çektırme duygusuysa, bır dığe rı dc yalnızlığına da bır neden oluşturan otekı lık duygusudur Yararlı olmak bana hep ığrenç bır şey gıbı geldı, derken farklılığıyla ovunur, ama goru nurde kendısıyle çelıştığı şu cumleyse kışılığı ne daır bır başka ıpucu venr "Kendımı olduruyorum, çunku başkaları ıçın yararsız, kendım ıçın de tehlıkelıyım 1845 tanhlı bır mektubundan alınan bu cumlede şaırın kendını oldurmekten soz etnıesı de tesaduf değıldır, sureklı mutsuzluğuyla paralel yaşadığı ıntıhar duşuncesı Baudelaire ıçın yaşamına son vermekten çok, yaşamını korumak uzere kullandığı bır araçtır BİR İNTtHAR ALIŞTIRMASI... Baudelaıre'ın bu ıntıhar duşunccsının teme lı, neredeyse gurur duyduğu acılarının da asıl nedenı, doyumsu/luğudur bıraz da Baudela ıre şu ya da bu neden ıçın değıl, yeryumnde hıç bır şey onu tatmın etmeyecegı ıçın acı çekmek tedır Aynı zamanda acı çckmeyı 'bılınçlılık' olarak goren, ınsanların gcnclının 'ıyı dedığın den ığrencn, kadınları bayağı bulan bu adam Sartre ıçın bır çeşıt dandy'dır ** Çunku doğa dan tıksınırBaudelaire cmsel soğukluğa tapar, kadının aşağılık bır hayvan olduğunu, çırkefın ta kendısı olduğunu duşunur, genç kadınlan ancak yaşlandıklarında, aşıkları, çocukları ve bır de kendı hataları vuzunden çok acı çekıp, gençlıklerındekı du/ensız bunalımların, baya ğılıklann yennı huzunlu bır denge aldığında se vecektır Yıne kıtaptan oğrenıyoruz Baudela ıre ın Edgar Allan Poe ya sevgısmı, kaderlen nın benzerlığme şaştığını Ama Edgar Allan Poe olmuş olduğu ıçın ılgısını çekıyordu, dgınçtır kı, eğer yaşasaydı, Poe da kendısı gıbı belırsız bır ct yığını olacaktı çunku Baudelaııeın bır dandy olduğunu duşun mesınden hareketle ( repet nın Baudelaire ıçın çok yeıınde bır tespıtmı almtılar Sartre " lntıhaı dandı/ınuı en vuce dınsel cylemı dır 1 latta dandı/m bır ıntıhar elmıijlcr kulubu dııı ve uveleıının heı bııının vaşaını aralıksi7 bıı ıntıhar alıstıımasından ba^ka bırşev değıl dır' Kıtabı okıırken duşunmcden cdemıyor ın san acaba Sartre varoluşçubıı felsefeci olarak, bu felseluun en başta alıntıladıgımı/ vc gunu muz ınsanının temcl ıkıkmlıiııulcii bın olan kendıne yabaneılasmak ve kendını gerçekleş tınııek arasında Baudelaire ı lıangısıne daha yakın bııluyoıdıı' Ve acaba belkı de asıl sorıın zaten ıkısının bırlıkte yaşanagclmesı mıydi'1 Bu çalışmayı ılgınç ve bır solukla okunur kı lan, sadece ıçınde bır felsefeci, bır şaır ve hep sınden oncc bır ınsan olması değıl, insanın se faletının ve yucelığının kendinden ve ınsanlar dan nefretının ve hayranlığının keza yaşamın bıncıklığının ve sıradanlığının, ve en genel an lamda tyı'nın ve Kotu'nun aslında nasıl ıç ıçe geçmiş olduğunu gösterirken, bır felsefecinin rehberlığtndc butun bıı kavramların bır bır sor gulanrnas/y/a, /cafamızclafcı ot/anın nıraz o/sıitl toparlanmasıdır Hıç olmazsa yeniden dağıtabilmek ıçın • * Akarsu Bedıa, Fclse/e TerımlerıSozlu&u h tanbul, 1994 *Dandy 19yy Fransa'smdaajinştklık mo da ve gtyım duşkunu zuppe Baudelaire//AM Paul Sartre /Ithakı Yayın l K İ T A P SAYI 740 "Baudelaire"i ilginç ve bir solukta okunur kılan; sadece içinde bir felsefeci, bir şair ve hepsinden önce bir insan olması değil; insanın sefaletinin ve yüceliğinin, kendinden ve insanlardan nef retinin ve hayranlığının keza yaşamın biricikliğinin ve sıradanlığının, ve en genel anlamda İyi'nin ve Kötü'nün aslında nasıl iç içe geçmiş olduğunu gösterirken, bir felsefecinin rehberliğinde bütün bu kavramların bir bir sorgulanmasıyla, kafamızdaki odanın biraz olsun toparlanmasıdır. Hiç olmazsa yeniden dağıtabilmek için... aroluşçuluk dunyada bulunan ınsan varoluşundan kalkarak onu kendıne yabancılaşma dan kurtarmayı ıster, ozgurlu j>u ıçınJc msanın varoluşu ve lcendını gerçelc leştırmesı soz konusudur bu felsefede "* Bir doncm tum Avrupa'yı ve dunyayı sarsan varoluşçuluğun en ozgun kalemlerınden bın dır Sartre Ö/gurluk, ozgur seçım ve kendını yaratmaya onun kadar guçlu bir vurgtıyu hıç bir fdozofta goremeyız "insanın kendı uzenne yaptığı ozgur seçım, alınyazısı dedığımi7 şeyle tumuyle ozdeştır " Buradan hareketle, ınsanlan 'kadere ınanan lar' ve 'kadere ınanmayanlar' ya da 'kadennı SAYFA 14 "V "I Şule CEPCEPOĞLU "'HdJt ettığı gıbı yajayamadj', Bauddaıre'm Bundan boyle Baudelaire ın hayatı yalnızlı gın adıta kutsandığı bir alınya/ısı gıbı gorul dugıı insanlardan ve ozellıkle kadınlardan kaçmava odaklı bir seyır ızlevecektır Sartre a gcıre ısı. annesının hayatından kovulan Baude laıre ıçıne terk edıldıgı yalnızlıgı ona katlan nıak zorunda kalnıamak adına ustlenmekte, valni7İığı ve tıkellıgını en yalın vaıoluşu gıbı gormektedıı Bu /orakı valnı/lık şunları vazdıracak ka daretkılenıektedıı B.URİı.laırc ın ınsaıılarla ılış kısını 'Heı alanda hı.rkesın gozundc tıksıntı VL ı^rcnmc ıı\andııdıgıııula \alnızlıgı (ethet nııi} olacajiım Baudelaire ın ıns ınl ır ı k ıdınlar ı \ e hayata kar^ı sıgındıgı \ ılnı/lıgıvl ı ınsanlan ığrcndırnıc ıstegıtım tek bırnedenı varılıı kuşkusu/ Ken dısinı ctzalaııdırmak Bıı dııı ıım kaçınılnıaz bir kısırdongıı\aratac ıktırsaıtınhavatınd ı yalnız Iığını kendısı seçmiij gıbı gorunse de bundan mutsuz ülacak bumutsuzluğıınuda ıdetaku çuk bir çocuk kıskançlığıvla annesıne karşı ın tıkam alır gıbı kullanacaktır bunca deger ver dığı bırının hayatından kovulduğunu duşun mesı, onu hayatı boyunca mecburı bir mutsuz luk duygusuyla yaşamaya mahkum edecektır Ne kadar mutsuz olursa ıntıkamı o kadar ağır olacaktır, annesının çekeceğı vıcdan azabı, onun butun bir hayatına bedeldır sanlu Açıkça gorunmektedır kı, şaırın çocukluğu, bızı onun gızlı bahçesıne goturecek çakıltaşla ndır, bu koca şaınn arkasında, babasını erken yaşta yıtırmı^, annesıne ıse kusmuş bir çocuk saklanmaktaclır sankı Bu kor topaJ çdcanmlar nedenıyle psıkolop bılımı kusura bakmasın, ama şaınn bızzat kendı mektuplannda anney lc bir hesaplaşma kaçınılmaz olarak goze çar par Sankı Baudelaire, hcr mektubunda anne sıne şoyle der Ne kadar da mutsuzum, bak, ne hallere duşurdun benı Butun bunlarla bırlıkte, tek bır açıdan baka rak, şaırın butun hayatını çocukluğuyla açık lamak elbette kı şaıre yapılacak buyuk bır hak sızlık olacaktır Tam da bu noktada altını tek C U M H U R İ Y E T