Katalog

Nahit Sırrı Örik'in romanı filmiyle yine gündemde Sultan Hamit Düşerken Bir düşüş romanı Sultan Hamit Düşerken. Adından da anlaşılacağı uzere, bır döncmın kapanması ve yeni bır dönemin açılnıası sirasında keskinleşcn çıkar ilışkılcrını, kayan zeminde tutunmaya (.alişan hcsapçı ınsanları, ıktidarsızlığın yarattıgı bo^lukta kendi iktıdarlarını inşa ctnıcyc çalıjjan hacıyatmaz namzetlerinı görüyoruz roman boyunca. A. ŞULE SÜZÜK N ıhıt Smı Oıık'ın romanı 1LH)H Icmmıı/ undabasjar 51 Maıt'ın b.ıstıtılmabi ıçın Haıeket Ordıı su nuıı Aycstefanos'a (Yesjlkov) gın^ıy k Nısan 1S)()9 cla son buluı Bu son de leeeearpıeı romanın.klasık ıomanınıı/ dakı oneiıılı bıı vapıt okluğunu sovkmek gcıtkıyor farıhı lonun fıırvasının yas,andıgı CX) lı vıllaıdan dahagıtıvc b.ık tığımı/da l'Md'da kaleme alınan Sultaıı Hanııt Diüjcikm, aynı /amanda tarıhı romanın ıı.ısıl va/ılatagını seıgıkmesı açısmdan da bu turun meraklıları taıa lından atlanmamasi geıeken bıı loıııaıı Ronıanın adı ıse, Nahıt Sırrı'nın tttı hat veTeıakkı vu '1 Maıt'a vc donemın padı^ahı Abdıılhamıt'c bakışjnın ı\<\ bır gostergesi nıtclıgınde Sultan Hamit tlıycanılması padı^ahabağlılığın bıı ıfade si ıken Abdullıanııt dana çok ıııulıalıl k ı ınnı kullanm u ı fı i c ıh t ttı£ı bır ad Rıı dırçıış lonıanı Sultan Hanııt Du şetkeıı Adından d.ı anlaşılacağı U7ere, bır doncnıın kapanması ve veııı bıı do ncmın açılnıası sırasında kcskınle^en çı kar ılüjkıleiinı kayan/emındc tutunmava ealib.au hesapeı ınsanları, ıktıdaısı/lı £ın vatattıgı boşjukta kendı ıktıdarları nı 1 15 etmeyc calib,an hacıyatma/ nam 1:a 7ctlcrını goıuyoıu/ roman boyunea Lscn ıu/garın sıddetınegoıeyon değış rıren ınsanlaı, kcndı tıajedılennc bı?le11 d< ortak cdıvorlar Roman /amanı ıle geıçek /aıııan oıtu^uyot ve vukaııda so7 ettıgımi7 vaklas,ık ') aylık bır sııreçte ta rıhm çok da lıı/lı aktıgına tanık oluvo 111/, heı clcvrım surec ınde olduğu gıbı Roıııanda bııçok gerçck kış,ı var An cak romanın omıııgasını oluşturan kışıler, Mehmet Salıabeiıın Pa'ja, Nımer Hanım ve Şefık Bey kurnıaca kaıaktcı leı Aneak bu kuı maca karaktcrlerın gel gıtk rı vc tcmsıl cttıklci 1 sınıf 111 davı anı^ bı<,ımlcııııı kcndılciınck cısımk'^tırmc lcrı toman dokusıındakı ger«,ek havayı dalıa da pLkı^tırıvor "Zat 1 sahaıiL son dakıkada Mc^ıutı yct'ın ıadcsını ıradc buyurdular Meclı st dc m.i7bataha/ıılatıp takdımcdıldı " Rala kalkan Mc^rııtiyct, fttıtak vc Tc rakkı'nın baskisı sonıiLiında ıkııiLi kcv ılan cdılnıi'jtıı tttıhat VL Tcrakkı'nın yonlcndıru ılıgındc mcLİis veıııdcn a<,ılır vc cskı dorKinın scmbollc^mış pa^alaıı arasında bıı "lemı/lık ' laalıvctınc gıri!}ilıı Halk, bır sım sonra hurrıyetı selam lamak u?ere sokakJaıa dokulurkcn, sa rayların vc konaklann azametlı kapıJaıı ardında bıı telas,tıı ba^lar I^tc romanın ncsncl arka planmdakı gelıyncleıın bı rebıı yaıibidıgı bu konağa gottırıır h\?\ 'a/ar 40 yıllık dtvlet mcmurıvetındcn ttılıat(,ılaı taıafındaıı mcn cdıfcn Meh cc u/aktıı vckendını bagladığı /ınciıleı o kadar kalındır kı, soğuk vc sınsı l)iı ık tıdar hırsının tum benlıgını ck geıiıdı ğının doğal kı taıkında dcğıklıı "Artık her ycre halkın kınını halkın kustahlığını hesap cderck gıdccık ol duktan, lccndı adamları, carıye ve hı/ metkârlaı 1 vanında da hakaıetc uğramak ıhtımah bulunduktan sonra o sa/lı, o ka panık Cıoksu va gıtmektc nc nıana var dı " Meşrutıyet kaı^isında ısc, nıallarını vc ^ereflcrını Ittihat vc Terakkı dcn koıu mak, kentlı koııaklaıının vağnıalanması nı ve babasının tevkıt cdılnıesinı onle mek ıcın elınden gcleiıı vapar S( rvct 1 Funıın'dakı ya7iva karsilık, tckzıp va/ısinı babasına vazdırarak, ga/ctenın ıda rcsıne bi77at kendısı gotıuuı Romanın ucıınc 1 kahramanı lttıhatçı 1 Şefık'lc kar^ılaijmalaıı îse, Servet 1 F 11 nun'da oluı "Fakat bıı ga/ete ıdaichancsının lo^ odasında doğuveren bu a'jk, vaıın bu kı mın nesı okfııgu nicçhul zabıtı kendısı nı sevk ederse nc yapılacaktı'' Şchk, bu 7ekı, gıızel konu^an vc pck alımlıolaiTjıa^a kı/ına vuıulur S,elık ısı, Ittihat vc Tcrakkfnın t< ııedekı adamla ıından bıııdıı Ialat'ın lıem^cıısı vı en yakın arkadası Roylcsı onemlı vc gclc ceğı dolavısıvla ıktıdarı tcmsıl cdı n gc nç ve yakıjjiklı /abıtın karvsında Nııucl 1 1 1 de kayıtsı/ kaldıgı sovkncmcv Ustelık devır Ittihat vc I'eıakkı nın devııdır Rıi7gâı o vandan esmektedır Ustelık İttıhatcılar "10 1cınmıi7 zaferındcn sonra lıtıhat vc Terakkı yc akın akın gırnicvı ııııına sıp bıılan ısjcr aksı bır ıstıkamct alıisa akın akın e,ıkmaya da hazır bırcok ınsa nın etraflarını sardığını goieick kcndı lennı gıttıkçe daha kuvvetlı savmışlaı dı " Düşüş ve vazgeçiş Gerçek kişilikler Narılt Sırrı nın Romanının adı Ittihat ve Terakkı ye 31 Mart a ve dönemın padl;ahı Abdulhamit e bakışının da Dirgöstergesı nıtpiığınde Sultan Hamit dıye anılması padısaha bağlılığın blr Ifadesı ıken Abdulhamıt daha cok muhaliflerının kullanmayı tercıh ettıgı bır ad mct S,ahabcttın Pasa'nın konağıdır bu lası Mehmct îjahabcttın Pasa Osinanlı burokrasısının rıpık orncğıdır Yaşamı lioyunca ıktıdaı olmus Pa^a, olmcyc ya kındır ama ıktıdar tutkıısıınu venıp bıı tuılu ko^ebine çckılmcyı dc kal^ııl cdc tntv Ovsa Ittıhar ve Teı akkı'nın ga/etc si Servet 1 I unun'da Malıyc Na?ırlıgı doncmındckı uç buyıık boıçlannıadan ru^vct aldıgını açıklavan va7i çıkmı^tır n i c r ı tıtrcycrek ya7ivı okuvan Pa^a, kı /ının boıusunu jjoylc yanıtlar "Hcruç ıstıkra7in muzaketesındc ba ııa on paralık ru^vct tcklıf cdılmcdı 1 dılscydı reddederdım Her scicrındc muzakcrc bıttıktcn sonra, mukavelele rın uadesı çıktıktan sonra boıcu vcrcn ııuıcsscsemndıırvcmumfssıllcrı, mıı/a kerelerı ıdare etmış olanlaı gclıp bır cck takdım cttılor Daıma bır 7arf ıçındc I latfa ılk sereıınde ne oldugunu bılmc dcn acmı^tım Mıktarlar ga7ctedc na mussıi7heııtm soyledığımıktaılardı tlk .scferındc rcddctmck ıstedım Amma reddetsem ne faydası olacaktı^ Mukavc k ımzalanmi'jtı Reddetmektcn hasıl ola cak fayda, mcmlckct evladından bııının Lcbıncgırccck vconunbırtakım havıı vc hasenatta bulunnıasına ınıkân v c r t ı t k surctte /cngın cdccck olan bıı naıanın fıenkler, Hıristıyanlaı clındc kalması olacaktı " U/un bıı alıntı palıasına Mchmct Şa habcttın Paşa'vı çok tıpık olaı ak anlatan bıı boluın bıı Mcvkı tutkıınıı, vo7İa^mış bır Osmanlı Pa^ası'nın adeta nc yaptıgı nın ayırdında bılc olmamasını ışaret 11 mesı açısından onemlı 1 lavıı ısloıı îçin yaptığıysa bırkac sarav vavrusu ıcindc "karınlaıını doyuıdugu" hızıııctçiktı, carıyelerı, kâhyalan otuyor Roman bo vunca, cokmuş ıhtıyarın, çokmıış Os manlı ıçınde, ıcflcksel olarak, ncıcdcn gclnsc gclsın, ıktıdarını gcrı kazanma tabasını gorurıi7 Olc vandan dığcr kıırmaca kı^ısı vc romanın merke7inde dıııan Nımet, bu cvdc liuyumıı^ olmanın gctırdığı bencıl lığıne her koşulda ıktıdaıda obııak ıstc gını ckkyıncc, romanın kotu kadını çı /ılınüj olııvor Antak Nımct, "kotu" kadından daha fa/lasıolaıakcizilmı^tıı Nahıt Sırrı Oıık taraiından Nımet, zckıdır, e^ıtınılıdıı, sıyasetten anlar ve ozguvcnı son dcrecı gclısmı^ bu anlamıyla, hep talep eden, hırslı bır paîja kızıdıı Mc^rutıyet'ın ıla nı sonrasında Abdullatıf Pasa'nın tevkıf edılıp, nıalına mulkunc cl konmasmdan sonra, Abdullatıf Pasa'nın o£İu ıle vapıl mi!} nı^anı bozar "( b unku a7İcdılmıs, koıdonları, apo lctlerı sokulnıu^, nıahkcmclerde suruk knıp hııkıım yedıktcn sonıa zındana atılmi!; bıı kaynata vc butun ıstıkbalı mahvolmu^ bır koca îstemıyordu " Cjoksıı scfaları da son bıılmııştu Nı •janlısıvla go7 go/e bakı^malaıın tum bu ı>lup bıtcnlerdcn sonra anlamsızlıöını fark cdcr, 7aten Nımet "ıealist" bır k u dıı, "F.öer hayat dahı bır nevı pıycs ısc, o kcnuını ıomantık dcğıl dc rcalıstık bır pıycs lolııscçmıi} bulunuvoıdu vcbu re alıstık pıycsın kabul cttıöı rolunde a^k ıçen en ufak ba fedakâılık da yazılmış dcğıklı ' Ustclık halkın kınının onune geçılemcmcktcdır Ayaklar baş olmuş ve her dııuınıdakonumlaıını korunıanın yolla rını aramak bır odev halını almı^tıı Nı mct ıcın Huırıyet du^uncesınc o derc î, ^elık'lc Nınıcl arasındakı ılı^kı roma nın merke7ine otıırur bu ılı^kıdc V' fık'ın kııculurken, Nımei'ıngıdeıekbu yııduğune tanık oluııız îjelık'ın ıpkrını ele alaıı Nımet, tehlıkelı ıktıdar oyunu nu son tierece ustalıkla oynanıaktadır Pa^a kızının clındc ovuncak olan aıka daşlanna,ba$ta lalat olıııak u/cic dıgır lttıhatcılaı u/untuvk bakmakt.ı ancak Şefık'ın donuşune vc avıı bıı ıııccıava doğıu hı/la akmasına cngel olamanıak taclır Oylc va bıı devıımcmın atcijlc sı nanmasından daha /oru, ıhtıras, ^ohret vc paravla sınanmasidır üvsa paş,a daınadı Şchk bıı 7or ovıından sınanma dan geçemevetcgının ıpuçlaı ını daha t n başta, zcngın konağı goıııı gomıc/ vcı mıştır "Şefık Bcv'ın Mchııu t Şahabettın Pa şa'ya damat olmak hususundakı kcndı kendıncc vcrdıöı kararda genç ki7in muhtcşcm gıi7ellığı ve kamastıncı 7ekâ sı kar^ısında duymu^ olduğu hayranlıgın hıssesı pck bııvuktıı Ancak bu kaıaıda bııtakım mcnfaat ciıı^ıınt c leı 1 de mues sıı olmamı^ degıldı Bu lc\ kaladc /ckı vc gıızel kız Sultan Hamıd dcvrımle kıııul muşen buyıık seıvetleıden bnınc sahın denen Mcnmct S,ahabcttın Pasa'nın tek evladı ıdı Ve Istanbul, butun knnaklaıı ve tek mıl yalılaıı ıle temmuz gune^ı ıcindc pa rıl parıl parlayan sokaklarında muhte şem arabalaı ve denı/lerıııde valdı/lı ka yıklarla mıı^lar dola^an Istanbul, 7engın olunca havatın c,ok daha baska bır n u na, tasavvurcdılmezbırpu7ellık vemus tesnalık ka/andıgını nıcc mu/afler ıhtı lakıden sonra kenclisınedeçarçabukh stldamı^tı Şefık'ın du^u^u vc ulkıısunden va/ geçışı adım aclım oıulııı Bu anlarnıvla Şefıkkcndını csının cllcrıncbırakırken, surten çıkmı:; ak kasjik dcğıldıı ">clık'ın kendınden vava^ vavaş soyunuı ken va/ geçtığı sadece te^kılatı değıldır, annesı ve kız kardeiji kona^ın debdcbesine uy mayacaklaıı nedenıyle du^une <,ağrıl maz, yoksııl bır camı ımamı olan baba K İ T A P S A YI 7 0 7 SAYFA 10 C U M H U R İ Y E T