Katalog

Balkanlar'dan Anadolu'ya TUFAN ERBARIŞTIRAN Kader Otelinde Bir Ask Cinaveti İSMAİL İPEKÇİOĞLU ykü biı gözlemden.izlenimya | da tasarımdan vola çıkarak bir olayın, bir durumıın, bir kesitinbiı an'ınanlalıınıdırdenilebilir.lnsana ve insanın yaşamına dair her şcyin belli bir zaman, mekân kavrarnı eksetıin dc yeniden tasarlanarak anlatımı öykünün ba.şat özelliklerindendir" diycrek öyküyü genellediğimizde Baki Koşar' ın okuyucusuyla yeni bulıışmuş olan Kader C )telindt Bir Aşk Cinayeti adlı öykü kitabını bu laııımlarla çok yakından hatta tanımın karşılığı diyebilcceğimizbirbaşarıyı yakaladlğını söyleyebiliriz. Günümüz Türk edebiyatının gcnç simalarından olan Baki Koşar, "Kilidi Sıılı Anahtaı ' adlı romanıyla okuyucusuyla tanışmış vc cdcbiyat dünyasına ctkili bir giriş yaptıııştı. Bıı kitapta, lstanbııl'un Kur tuluş semünde yaşayan, kalan, zamana, günümüze ııysal bir direngenlikle karşı koyan son Frmenileri, Ruınlan vc paralelindc dc günümüzün Beyoğlu'sundaki diğer "azınİıklar"ı, eşcinselleri aıılatan Ko şar, "azınlık" kavramma evrensel bir bakış açısı gerirerek, kitabını yeryüziindeki lünı azınlıklara vc kcndini azınlık hissedcnlcrc adamıştı. Bu girişinin hcmcn ardından gelen bu öykü kitabında zamanın ve mckânın birikim algılarıyla kurgulandığı vekarakterlerin sürckli kendi içlerindc devindiği vc bir o kadar da anlaşılabilir bir yol izlcmiş olan yazar, övkülerinin genelinde Anadolu insanının tonı ağından gelcn zorlu yaşam bicimini vc değcrlcrini kcndinc perspektif olarak almiş. Bu zorlu perspektif, öykülerin okuvucu laralından algılanma vc bircr scnıbol olarak kcndini var ctmcsindc çok giiçlük çı karııılyor, aksine vazarm zor bir yol seçip hatlaklişediyebileceğimiz normlariçinde çok daha avangard bir arayışı kıırgulatnasl bclli ki kcndini izlcycn okuyucusunuşaşırtacak. Bu anlamdakatmanlı vedcrinlemesine bir boyutla öykiilerine yakla şan Koşar, tııtarlı çizgisi vc iislubu ilc ge fecckteki ycrini şimdiden sağlamlaştırmayı başarınış. Kitapta ilk dikkalimizi çeken öykülerinden biri olan "Kuyuda" özelliklegünümüz öykü vc roıııan yazarlarının hızla ııcuzlaştırdıkları tcmaları tekrarortaya koyarkcn, yazar, özcnlc bu tcmaların altını çizmeden tadında okuyucusıına ula.ştırıyor. Oysa bir lck bu öyküsii bilc sulandırılıp cinselliğin satış yapan vapışkan ağdasında sunulabilir, belki dc birçok yazar abisinin ablasınm .saiışlarına, gülünç tıyamklıg*ınayaklaşabilirdi. Batman'dakigenç kız iııtiharlannı, oıalı bir yazar olarak iş lcdiği bu öyküsündc Koşar, intiharlann üzcrindcki dcrin sır pcrdcsini dc psikolo jik ve topluınsal bir analiz vc gözlcııı gü cüylc irclcliyor. Kitaba adını vcrcn "Kader Otelinde Bir Aşk Cinayeti' isc siyah bcvaz Türk Hlmîcrinc sık sık göndermelerlc örülü ama o Yeşilçanı duyaılıklaıının aslında yaşamı mızm içinde bir biçimdc ycrini bıılan kaçmamayaaığımız bir gerçeklik oldıığıınu bir kcz dalıa vurgukıyor. Oyküden birkaç satır: "Dcmck ki bin sivalı bcyaz bir Türk filnıiııin duyarlığını ödüııç alınışlım vc iş tc hiç kinıscvc, lıiçbir şcve cyvallah demcden hesaplaşıyoıdum... ' (iumhuriyet döncminin vc günümüzün lzmir inde gcçcn bu öykü, Koşar'ın farklı vc zengin ayrınrı gÜLÜylc bu kcntc değişik bir penccreden SAYFA 14 "Öi bakmaınızı da saglıvor ve îzmir'i bir de böylc görmck gc rcktiğini dü^ündürtüyor. "Dcnizi Olmayan Yıısııl" isc iki gözünü dc yitircn muhabbet kıışııyla kurduğu sevgi kön rüsünün iizcrindc yüriiyen ve yalnızlı gını bu ku^la payla.san kariycr sahibi ama ruhsal dünyasında lırtınalar cscn Ankaıalı bir kadınm öykü sünü anlatıyor. C}cnç yazar, bu öyküsünde de aşk vc kadın olgıılarını bu kez bir başkcnt atınoslcrindeokuılaııyla paylaşı yor. "Şatonıın Saklı Surlan" ise sanırım edebiyat sevcrlerin ve galiba tiim âşıklann " hit "i olnıaya aday enrcs, aykın bir aşk öyküsü. Divarbakır'dan îstanbul'a uzanan bu öyküdetı birkaç satın aktarmak istiyo rum: "Diyarbakır'dayken de böylc sessiz, böyle içine kapalıydı. Hançepek erkeklerinin tutunulmasıgüç.kendineözgüdüıv yasında uysalbiryansı gibi durmuşfu hcp. Orada büyütüyordu Diyarbakırlı bir erkek olmanın gerçekliğini..." Lvct, Tiiı kiye'dckitap okuyucLisu az vc kitap yazmak, onu basmak vc okııyııcııyla bulu^nıak bir delilik. Ama bu deliliği sadccc "Dcli Vesilenin Çölü" adlı öyküsünde oldıığu gibi kendi etiğinde çözmek vc saygıyla, ictcnliklc, ayıplara kacmadan or taya koymak gcrt^kiyor. Sanırım bu anlamda Baki Kosar, bu övkü kitabınıla oldıık ca samimi, kcndi gibi davraıımıs. Nc biraz daha fazla, ne biraz daha az, olması gcrektiği kadar kcndini ortaya koynıuş, yap tıgı i^i ui'uzla^tırmamı^. Kitapta aynı zamanda ödüllü öykülcı ine dc yer vcrcn Baki Koşar, "Bakırdan 1 üıküdür 'l'aş Oymalan'adlı öyküsüvlc 2002'lesk IZdcbiyatçılar Dcrncöi vc " Ahır Katro ( son kalile ) 1 1I1 öyküsii île 2()( )2 C ii 1 .I la Kolıeıı Oykü Yarışınası'nda dcrccclcr almış. Süryanicc'dc "Son Kafile" anlamına gclcn "Alııı Kafru" adlı öyküsündf Baki Koşar, lıeııı ilk kitabında hem dc bu vcni kitabında vazgeçilmezi oldıığıınu dii şündürtcn güncydoğunun otantik atmos lcrinc ıızanıyor yine; Mardin'in Midyat şelırinde, zamana, ılağılınaya, yok olnıava dircncn son Süryani ailcsinin Îstanbul'a uzanan hüzünlü öyküsünü anlatıyor. I lc lc, kör vc yaşlı bir Yczidi'nin ctralına cizi lcn halkaya rıapscdilmesi, adcta tüm azınlıkların itildiğ'i bir halkanın çarpıcı bir scmbolü olarak karşınııza çıkıyor. "Bakırdan Türküdür 1 aş()ymalan" isimliöykiisündc ise Koşar, yine I Iarran'ın sımsıcak atmoslerindc, yinc zamana olan direncini, değişim karşısındaki miicadclesini ustıl UMII yitircn larklı bir olguyu, bakır (kalayıılık) sanatını vctaş işçili^ini, kcndineözgü ayrıntı zenginliği, imge genişliği ve etkilcyici bir duyarlıııkla işliyor. Oykü yazmayı daha doğrusu "yai;ma"yı bclli ki kcndi içinden okıırlarına sıınarak tckrar kcndinc bir yol gibi görcıı yazarı ge lcccktc Türk cdcbiyatında çok daha büyük sorumluluklar vc yürünmesi gereken VDİlar bckliyor. Baki Koşar'ın, f'unıncıı Mcdva'dan çıkan "Kader (heliııde bir Aşk cinayeti", sağlanı, öykü tadında öykü okıınıavı öz lcycnlcr için kaçırılmayacak bir kirap. • Kader Otelinde Bir Aşk Cinayeti/ baki Koşar/ lurunaı Mcdya Yayınalık/ 227 s. Öykü tadında öykü "Kuyuda" Yıl 1912. Osmanlı İnıparatorlugu "1 Iasta Adam" diyc anümaktadır. Birinci Dünya Savaşı'nın ardından Balkanlar'da ve Orladoğu'da sürekli olarak toprak kaybedilmcktcdir. Siyasi vönetim aldığı yanlış kararlarla, halktan kopıık, keyti uygula malarla koca bir inıparatorlugu batırmak üzeredir. Balkanlar'dan Anadolu'ya, Kars'tan Iilistin'e kadar çok geniş bir bölgcdc siyasal vc sosyaJ karışıkhklar, isyanlar, başkaldırmalar birbirini izlemektedir. Zeki Frgas böyle bir tarihi dönemi, bir Yahudi ailesi olan Barzilay'ların yaşamöyküsü içinde anlalıyor. 1939 lstanbul doğumlu olan yazar, Cenevre Universitesi'nde Siyasal Fkonomi ve Af rika Bilimleri dallarında doktora yapmış. Amerika'da çeşitli üniversirelerdc eğirim görevlisi olarak çalışmış. Zeki Frgas yakın tarihi dönemi iyi bilen birinin izlenimiyle yazdığı kitabında, sadecc savaş, siyasct, toplumbilim gibi konulaıa değinmekle kalmıyor, aşk, dostlıık, lelsefe vc tcoloji gibi konıılan da romanına alıyor. Bu arada kitabın çevirisini Mehmet Harmancı'nın üstlendiğini dc belirtelim. Makedonya. Dört yüzyıl boyunca Os manlı'nın boyunduruğunda kalan, daha sonra yeniden Sırpların eline gcçcn Makedonya; Baızilay ailesi burada yaşanıaktadır. İ ler geçen gün sorunları artmaktadır. Gelecek için belirsizlik, kararsızlık ve en dişe hüküm sürmektcdir. Yahudilcr birkaç yüzyıl önce tspanya ve Portekiz'den dinsel inançları ncdcniyle kaçmışlardtr. Hem dc bu kaçış bir hayli dramatik olmuştur. Parçalanan aileler, yakılan, öldü rülen, işkence görcıı Yahudilerin sayısı bclli dcğildir. Barzilay ailesi böyle bir dönemi andırankaosortamı içerisindesıkıntılar vc kaygılar vaşamaktadır. Makedonya Türklerin elinden Sırplara gcçcrsc, yazıkırı ne olacaktn ? 1 ler şey yine eskisi giDİ mi olacaktır? Diaspora'da yaşamak kolay bir şey değildir. Aliya sesleri ise henüz çok uzaktadır. Avranı Barzilay ıısta bir terzidir. Ailcsinin geçimini bu yolla temin ctmektedir. Birçok Türk subayı ilc yakından lanışmaktadır. Kısa bir siirc sonra pat ra patlayacak olan savaşın soluğunu duymaktadır. ııakta tin'de bir devlet kurmak için yavaş « « r * Wt Altenin Ovküıu yavaş sesfi diişün meye başladıkları bir dönemi anlatıyor. Bunlaruı hepsi Barzilay ailcsinin yaşamıyla birlikte karşımıza geliyor. Barzilaylar'la tari lıin içinde gezintive çıkıyor, birçok olaya ranıklık ediyorsunuz. Romanda belirli bir yer tutan, Yahudi dcvletinin kurulmasına yönelik tartışma lar, ileri sürülen görüşleı, bunlara yönelik itirazlar hayli çarpıcı bir biçimdc anlatılıyor. "Biz Yahudilerin kendi yuıdumuza ihtiyacımız var. O ülke de vardır. Filistin'de. s/59". llerleyen bir bölümde yine aynı tema işleııir. "Filistin mi? Yani l'ilis tin'egöçetmemizi mi istiyorsun.' Aliya mı yapacağız? Eğer Siyonistler lıaklıysa vc orada bir gün bir Yahudi dcvleti kurulur sa şimdi gitme zamanıdır. s/18i". nuçuıı utssıınncicr Kitap doğrudan bir Yahudi ılevleti ku rulması üzerincyazılmamış. Ayrıca, Yahudi dininin öne çıkarılması da söz konusu değil. 1 ler şev belirli bir kurgunun içinde, düzeyli ve ofması gcrcktiği kadar anlatılmış. Ailede yaşanan vasak aşklaı, yanılan kavgalar, küskünlükler, dostluklar okııru etkileyen, zaman zaman sarsan, hatta şa şırtan inişli cıkışlı bir görüntü yaralıyor. Yine romanda karşımıza çıkan küçük değinmeler de hayli ilginç vc üzerinde diişünmeye değer nitelikte. îjinıdi dc bunları sıralayalım. "Baba dönmc ncdir, diyc sordu Bin. ( )n yedinci yüzvllda sahtc Mc sih Sabatay Sevi ilc birliktc Müslüman olan Yahudilcr. Sevi X().()()() kişilik bir ce ıııaat kurunca Osmanlı hüküıneti kaygılandı. Sevi tutııklanıp Îstanbul'a götürüldii, öliimle Müsliimanlığı seçme arasında bir seçim yapması istendi. O da Müslümanlığı scçti. s. ')()". Kitapta Frmeni vc Kiirt sorunları da geçer. Şimdi de bu bö lünılerdcn bircr alıntı yapalım. "Feodal çağlarda, I )oğu Anadolu'da kuzcydc Kafkas dağlarında Irak ve Sııriye'ye kadar uzanan büyük bir Ermeni inıparatorlugu vardı. Sonra ülkeleri önce Ruslar, sonra Osmanlılaı taraiından işgaledilmişti. Çok daha sonraları, 19H'te, Türklerin scrt bir şekilde bastırdıkları bir Frmeni ayaklannıası olmuştu. s/276". "Ciüneydoğu Anadolu'da üç milyona yakın Kürt yaşardı. Komşu lıak, tran vc Suriye'de bclki bu nıın iki katı vardı. Yüzyıllardıı kendilerinc ait bir ülkenin hayalini knrarlardı. Tür kiye'deki lidcrleıi !jevh Said bir isyan başlatmak için vakit kolluyordu. Scyh Said, Mustala Keıııal'in laikliğini, cfine kiilüı olarak görınekleydi. s/554 ". Yazar özellikle bu iki hassas konuyu yorumsuz anlatıyor. Belli ki asıl anıacı bu gibi konulaıa girip, tartışma yaratmak ck'ğil. Yazar sadcce zamanın Osmanlı devletindc yaşayan azınlıkların nükıs sayısını, bulundukları bölgclcri, onların varoluşlarını dile gctir mekle yetiniyor. Kalemc aldığı metnin bir araştırma kitabı değil, bir roman olduğıınıın bilincindc kuşkusuz... Yazarın yakın dönemi iyi bildiğini söylcmiştik. lstanbııl'un yüzyıl ba.şındaki halini öyle giizel anlatıyor ki, saşmamak el de değil. "Kcntte sokak dcnilebilecck caddelcr vardır. Ama gcrı kalan hepsi daraeık sokaklardır. (Jn sokaklaı, aıka sokaklaı, yokuşlar. Kinıi taş döşclidir, kimi topraktır. s/249". "lstanbııl'un 1900 yılı niihıs ıakamları bir milyona yakın. Müslüman Türk sayısı dört yüz binden az. s/254 ". Zeki Frgas, Anadolu vc Balkan tarihi ııin yakın döncmini iyi lanıyan bir araştırmacı olarak ctkilcyici bir roman yazmış. Roman kendi kurgu.su içinde birçok olavı barıııdırdığı için, okıır açısından da bir belgesel niteliğ'inde adcta. Komanda yer alan kisılcrin iiziki görüntülcı i, kişilikleri, alışkanllkları, sırları vc idealleri gerçekçi bir çalışmanın üıünii. Deboıah, lrina, Bin, Aaron, De La Roche ve diğerleri romanın içinden fırlayacakmış gibi okura yakın CUMHURİYET KİTAP SAYI J 703 r; Koıııanııı başlarında ailcııiıı yaşadığı sosyal vc siyasal sorunları gözlcmliyorıız. Biiyük cıkck çocuk Aaro, üç kız kardcş (l)cboıahHana, Rcl)cka) vcÂtatürkhayranı küçiik crkck çocuk, Bin. Bu arada ki bar ve sovlıı anncyi de unııtmayahm: Lu na. Barzilay ailcsinin yaşamı Diaspora'da oldıığu için, nc yaparlarsa yapsınlar hep "yabaneıdırlar". I ürk subayı Nuri Bey, dükkândan ayrıhrken şöyledcr: "tyi günleı, Mösyü Avranı." Devamını birliktc okuyalım. "...bunun anlamı, scn bizdeıı değilsin, bir Yahudi olarak mümınlerden değilsin. s/22". Kitap boyunca Yahudi dininin gclcncklcrini, kısa tarihçcsini, bayrunılarını okuyoruz. "...beyaz ipekli Ki pa'sıyla,.. îjabat yemckleri gencllikle..Bohor yani en büyiik crkck cvlar.." Barzilay ailesinin evlilık, aşk vc dostlıık ilişkileri düzeyli bir biçimdc yansıtılıyor. Atlenin biiyük oğlu askcrc (yol yapımında çallşacaktir) gitmedcn önce, evdeki hiz metçi (Hıristiyan) îrina'yı hamilc bırakır. Yahudi geleneklerinc göre böylc bir evlilik düşünülemez bilc. Annc Luna olaya el koyar vc kadınca dııygularla hizmetçinin evden ayrılnıasuıı sağlaı. Yahııdilik dııygusu/düşünccsi ve gcfcncklcri biraz katı vc acimaslzdır. I ler şey değişlelmezbiryapı nın/sistemin içinde yer almaya/yürümeye mahkumdıır.. Yazar siradan bir aik'nin öyküsünü değil, Baızilay ailcsinin yaşamöyküsünü diic gctirirkcn, Kıırtuluş Savaşı'nı, Anadolu'daki ulusal direnişi, Yahudilerin Filis Sosyal ve siyasal sorunlar