Katalog

Konusunda önemli bir vanıt Sever, kıtabının onsözünde, "'Çocuk vc Edebıyat' kıtabının, çocuk edebiyatı uzerıne bılımsel çalışma yapanların, oğretmenlerın, oğrencılerın, çocukların yetışme sürecınde sorumluluk taşiyanların onerı ve eleştırılerıyle sureklı değişeceğıne manıyorum." SELAHATTİN DİLİDÜZGÜN yaşama ınsana, doğaya hav vanlara scvgı ıle yaklaşan, kenaı • • • sı ve çcvresıyle barışık hoşgoru lu, demokratık kıılruru îçselleştırmış ınsan lar yetıştırmede çocuk edebıyatına onemli sonımhıluklar duştuğu bılınmclıdır " dıyor Prof Dr Sedat Sever, Çocuk ve Edebıyat başlıklı son çalışmasında Ldebıyatın ınsa nın gelışımı uzcnndekı erkısı ancak bu den lı ozlu bır bıçımde dıle getırılebılır Çocuk kıtaplarının bılımsel anlamda araştınlması ulkemızdt çok da eskı değıl Geçtığımız gunlerdc çocuk edebiyatı araş tırmaları alanına onemlı bır halka olarak eklencn Sever'ın yukanda sozu edılen kıta bı, bu alandakı araştırmalara onemlı bır kat kıda bulundu Sanat ve edebiyatı seçkıncı bır anlayışla çocuktan uzak rutmak, onıı bı raz kuçuk gormek anlamını tasır Sever'ın çalışması bu bakımdan anne babalan ve oğ reünenlerı, çoctık kıtaplan ve bu kıtaplar dalcı edebıyat nıtelığı konusunda bılınçlen dırmeyeyonelık Çocuk edebıyatımuın onde gelen ısımle ıınden Aytul Akal, bır konuşmasında, "bır masal anlattım, dunyam değıştı" demıştı Ne kadar doğru soylenmışbır soz 1 Ger çekten de bır masal anlatmak, bır şıır, bır oyku, bır roman yazmak dunyayı, evrenı kuşatmak anlamına gelıyor Akal, bu deyı şınde kuşkusuz edebıyat ve sanatın yaratı cı, duş gumnu gelıştıncı yanını vurguluyor Sanat vc edebıyatın onumuze serdığı bu zengın dunya ıle ıletışıme gırmek, onu an lamaya çalışmak, keyıt vencı olduğu kadar, yardtıcı yanı alabıldığınc zengın bır uğraş aynı zamanda Gcrçekten de okuma olgu su, duşunmcyı gelıştıren bır sureç Çağdaş dunyada ınsanın nıtelığı okuma alışkanlığı na bağlı olarak gelışıyor Başka deyışle oku ma, ozellıkle edebıyat urunlerını okuma bır luks ve zaman tuketme aracı olmaktan çok, duşuncemızın beslenıp gelıştığı bır su recı oluşturuyor Okuma alışkanhğı ve kulturunun kendı lığınden gelışmesını beklemek, olsa olsa rastlanrılara bel bağlamak anlamını taşır Bu nedenle okuma kulturunun yerleşme sınde başta aıleye, sonra da orgun eğıtım kurumlanna buyuk gorevler duşuyor Bu ıkı kurumun otesınde çocukJar ıçın ozel olarak uretılen çocuk edebiyatı urunlen, çocuğun eğıtımınde olduğu kadar onun okuma alıskanlığı edınmesınde de apayn bır yere salııp Kısaca soylemek gerekırse, çocukken edebıyat mtelığıne haız kıtaplar okuyanlar 'ıyı bırer okur olurlar' gıbı bır ge nclleme yapmak aslında çok da yanlış sayılma? Doç. Dr. Sedat Sever'den "Çocuk ve Edebiyat" CC çocuk kıtaplarındakı nıtelık beklenen ve ıstenen duzey d< değıldır Bu gerçeğın kıışkusuz bırçok belırİe vcnıvardır Pıyasakoşul ! ırı dağıtım sorunlan, yazarların ve yayıncılann yazınsal nıtelık ve estetık konusun da dııyarsı? davıanmalan belkı de bu sorun lann başında gelmcktedır 9O'lı ^ıllann ıkıncı yannsından ıtıbaren çocuk kıtapları konusunda daha bılınçlı davranılmaya, çocuk kıtaplarının ıç ve dış yapı ozellıklen konusunda tıttzhk gostenl meye başlandı Bu gelışmeye koşut olarak çeşıtlı medya ortamlannda çocuk kıtabı ta nıtımları ve eleştınlen yer buldu oğretmen yetıştıren eğıtım fakuJtelennın ozelnkk sos yal dallarına "Çotuk Edebıvatı" dersı 70 runlu bır ders olarak kondu, bu alandakı bı lımsel çalışmalar hız ve nıtelık kazandı Sedat Sever'ın kıtabı da, oncelıkle yaş gruplarını ve çocuğun gellşım sureçlerını goz onııne alarak çocuk lutaplarını ırdele yen bır çalışma Kıtapta ulkemızde çocuk kıtapları uze nne yapılan çalışmalarda sıkça goz ardı edı len çocuk kıtaplannın edebıyat boyutuon celıklc cle alınırken edebıyat urunlennın okuruyla kurduğu ılışkı, eleştırel bır bakış açısıyla yansıtılmaya çalışılıyor Çunku ço cuk kıtapları konusunda nıtelığe onem ve ren herkesın, çocuk kıtaplannın da edebı vat nıtclığını kabullenmesı, bunları gerçek bırer sanat urunu olarak değerlcndırmesı gerekır Sever de, çocuğun kendıne ozgulu ğu gerçeğınden hareketle, çocuk kıtaplan nın çocukld nasıl ıletışım kur ması gcrektığı konusu uze rınde duruyor Çoğu çocuk kıtabı yazan, çocuklar ıçın yazmayı, bıraz da kuçum seme edasıyla basıt bır uğ ras olarak gorduğunden, ço CUK kıtaplannın edebıyat b o yutu hakkında pek duşunmez Işte yukanda değınılen çocuk kı raplarının nıtelığı sorununun bır nedenı de budur Bu bakımdan Çocuk ve Edebıyat başlıklı ça lışmanın edebıyatyaşam ço f cuk uçlusunu boylesı bır f \ noktadan hareketle değer lendırmesı, bu konuda bılınç yaratacak onemlı bır gelışmedır Çocuklar ıçın yazılmış edebıyat kıtapla rının oncelıkle çocuğun gehşım sureçlerıne koşut olması, bu alanın en doğal beklentı lennden bın olarak gorulmelı Çunku ço cuk kıtabını zaten çocuğa ozgu kilan en ba sat ozellığı de budur Buındığı gıbı, çocuk lar sureklı bu gelışım ve değışım ıçınde ol duklarından ozel bır grup oluştururlar O n lann bu ozellığı, ona gore edebıyat yapılma sını da koşutlamış, bu alandakı tartışmala n da gereksız lulmıştır Örneğın Sever'ın de kıtabında konu edındığı, çocuğun gelışım sureçlerı bakımından çocuk İutaplarının ozellîklen sorunu tam da bu konuya par mak basıyor Çocuğun dıl gelışımı, bılışsel gclışımı, kışılık gelışımı, toplumsal geb^ımı gıbı alanlar, onun toplıımsallasması ıçın en onemlı alanlar olarA kabul edılmekte Bu alanlann çocuk kıtaplannda yazarlarca bı lınçlı bır bıçımde ele alınması, çotuk kıta bını çocuğa gore kılacak bır ozelhktır Se ver bu gerekçeden dolayı olmalıdır kı, sozu edılen alanlan ya^ gnıplanna gore sınıflaya rak bunlann ozellıklennı sıralamış Bunu yaparkende guncel Turk çoaık yazınından ornekler vermeyı goz ardı etmemış Boyle ce Sedat Sever m çalışması kuramsal bırbıl gı yığını olmaktan sıynlmıştır Çocuk kıtap ianndan venlen ornekler Çocuk ve Edcbı yat kıtabını rahat okunur bır hale gennrken aynı zamanda da bu alanla ılgılenenlere so mut onenler sunarak uygulama olanağı ya ratır EdoHyatboyutu Dkuma kültira Çocuk kıtapları ya da çocuk edebiyatı urunlen yetışkınler ıçın uretılen edebıyat urunlerıne benzese de aslında epey farklı dır da Çocuk kıtabında aranan en bdşat nıtelık kıtabın oncelıkle cocuğa gore otnası dır Bu kavram aslında konu, kışıler, lcurgu, dıl yaşgrubuozellıklenne bağlı olarak kav ram ve sozcuk sorunu, anlatım, resımleme gıbı bırçok alanı bırden kuşatıyor Turk çocuk edebıyatında çoğu kez çocuğa gorelık ıle çocuklaşmışlık Karı^tınlıyor Çunku, ço cuğa gore yazdığını zanneaen çoğu yazar, çok kez de bılıncınde olmadan çocuğu ku çumseyen, onu bır şcyden anlamayan ku çuk bır varlık olarak gorme alışkanlığını taşır çoğu kez Bunun yanı sıra kıtabın kapa ğı ıle resımlenn kıtabın albenısını guçlendır dığını sanıyor Boylece nıtelık konusunda kı yakınmalar haklılık kazanırken, okur çocuklar da, deyım yenndeyse, televızyonda kı pembe dızıler orneğındekı gıbı keçıboynuzu yıyerek yalnızca noş zaman geçınrler Bu bakımdan çocuk kıtabında çocuğa go relığın gozetılmesını, bu alanın olmazsa ol mazJanndan bın olarak değerlendırmek zo rundayız Prof Dr Sedat Sever de kıtabın da bu bılınçte hareket ederek çocuk kıtabını oluşturan en onemlı oğelerı mercek alnna almıştır Bu oğeler şoyle sıralanmıştır Karakrer, konu, ıletı, dıl, anlatım ve resım leme Ö e alınan her oğeyı yıne guncel ço cuk kıtaplanyla orneklendırmıştır Bunu yaparken Sedat Sever, elbette yazarlara yonelık bır reçete vermek kaygısın da değıl Tam tersıne çocuklannı onemse yen anne babalara ve oğretmenlere, çocuk kıtabı seçme konusunda bazı olçutler gelış tırme kaygısı gutmustur Sever kıtabında, eğıtbılımcı ve edebıyatbı lımu bakış açısmın yanı sıra, estetık kaygı lan vc dıl duyarlı ğını da hıçbır za man gozden yıtır mıyor Boylece geLştınlen olçut ler de sağlam, doğru ve haklı ' bırtemeledayan dınlıyor Orneğın çocuk kıtaplannda ka rakter konusu ele alınırken çeşıtlı karakter ozellıklen, edebıyatbılımsel bır bakışla betımlenmış Karakterlenn ge lışım ozellıklen, bu karakterlenn çocuk KI taplarında nasıl gelıştınldıklen dunı bır an latım ve yıne omekleyıcı bır anlayısla sergı lenmış Bu nokta ozellıkle ÇOCUK kıtaplan konusunda araştırma vapacaklara ve Turk çe edebıyat oğretmenlenne yol gostena bır ozellıktedır Çocuk kıtaplan ıçın karakter konusunda bu denlı aynnrılı bır çalışma as lında ulkcmızde ılk kez yapılıyor Bu yonuyk Sever tın kıtabı anne baba ve oğretmenlenn yanı sıra, araştırmacılara da kaynaldık edecek onemlı başlıklar ve ıpuçlan taşıyor Çocuk UtamanmnlteRği Çocuk ve Edebıyat'ta çocuk kıtaplarının nıtelığı konusunda dıle getırılen uiğer bır nokta ıse, ele alınan konudur Konuyu ya pılandıran oğeler, orneklerle ve değışik baş lıklarla anlatdıyor Ozellıkle duygu somurusunc varacak derecede çocuk kıtaplannda sıkça karşılaştığımız merak oğesının abartıl ması rastlantısallık duygusallık gıbı oğele nn kıtabın nıtelığını nasü belırledığı açıkça sergılenır Çocukkıtaplannda elberte merak oğesı canlı tutulmalı Çocuk okunı kıtap larda anlatılan oğeye bağlayabılmek ıçın merakını dengelı bıçımde uyarmak gerekır Çunku çocuğun dıkkatı yetışkınlere oran la çok daha kısa surede dağılır Ancak nı telıksız çocuk kıtaplannda yazarın yapay ve abartılı sunuşu nedenıylc merak konusun da denge o denlı yıtınlır kı, çocuğun oku ma gudusu zarar gorebılır Sever, çalışma sında bu konuyu bılımsel atıflarla açıklamib ğın duşmestne neden olan bır başka oğe de, rastlantı oğesıdır Kı ı ıpldrdakonucdınılen olaylar arasında oylesı rastlantılar vardır kı benzcrlerı ancak ma sallarda (ya da eskı Turkfilmlerınde1)go nılebılır Gunumuz medya çocuklannın sanılanın tcrsme çok daha bılınçlı ve duyarlı oldukları gerçeğını goz onune alırsak, aslında çocukların aşııı rastlantıların gerçekleştığı kıtaplan anııya nedeyımıyle yavan bulacakları soylcncbı lır Yanı, çotııklar boyle kıtapları ınandın cı bulmazlar Eğer çocuğun okuma sureun de yoğun bır yaratıcı surece gırmesını bek lıyorsak, sağlam bır kurgıı uzenne oturan çocuğa gorclığı gozden yıtırmeden yaşama karşı cıddı bır bakış ve duruş sergıleyen bır anlayışın çocuk kıtaplanna cgcmen olması gerekır Bu anlayış doğrultusundakı kıtap lar rastlantısdllıklarld boğulmaz, duygusal Iık kotuve kullanılmaz ÇOCUK kıtaplannda anlatılan oyku kadar resımlemenın de onemlı olduğunu bılıyo ruz Bu nedenle çocuk kıtaplan, ya7annın otesınde çızerıyle de anılmaktadır Nıtelık lı bır edebıyat urunu nasıl çocuğun okuma kulturunu gelıştınyorsa, resımler de çocu ğun resım konusundakı estetık bılıncını vt gorme duyarlığını gelıştırır Çoğu ornekte rastladığımız gıbı gerek olanaksızlıklar, ge rekse buınçsızlık ve maddı koşullar nede nıyle çocuk kıtaplarındakı resımlemeler, sozcuğun tam anlamıyla kotudur Bunlar bıraz sayfa doldurmak, bıraz oykuyu ozct lemek amacıyla çalakalem çızıktınlnıış şey lerdır Çocuk ve Edebıyat baslıkla çalışmada Sever, çocuk kıtaplarındakı resımleme lere genış yer ayırarak eleştırel bır bakıs açı sı ortaya koymuş, bunun yanı sıra çocuk kı taplanndakı resımlerden bolca ornekler ve rerek bunlar uzennde açıklayıcı bılgıler sun muştur Bu bakımdan Sedat Sever'ın çalış ması bırçok kesım ıçm yararlanılacak bır kaynak nıtelığını taşımaktadır Işte Sedat Sever'ın ozgun bır bakıs açısıy la oluşturduğu Çocuk ve Edebıyat başlıklı çalışması butun bu ana çızgıler eksenınde çocuğu ve edebiyatı, aynı zamanda çocuk edebıyatını temel taşlanyla ele almış bu ala nı bılımsel olçutlerle kuşatmaya calışmıştır Okuloncesı donemden başlayarak ılk genç Iık çağına kadar çocuğu ve çocuk ıçın ure tılmış kıtaplann ozellıklennı anlatan Sedat Sever, ulkemızde az sayıda bulunan çocuk edebiyatı araştırmalanna buyuk ve onemlı bır halka eklemıştır Sever'ın bılımsel ter mınolo)i ıçınde boğulmayan kıtabı çocuk lanna kıtap seçme konusunda guçluk çeken anne babalara yol gostencı olacağı gıbı, oğ rencilenne çocuk kıtapları okutmayı ıste yen oğretmenlere de renberlık edecek nıte lıkteaır Boylesı btlımsel ve nıtelıklı çalıs malann, ulkemızde saydan çok da fa7İa ol mayan çocuk kıtaplan araştırmalannın sa yısını arttırdığı gıbı, çoaık kıtaplannın da nıtelık kazanmasına yardımcı olacağı ınan cını taşımaktayım Sever, kıtabının onsozunde, "'Çocuk ve Edebıyat' kıtabının, çocuk edebiyatı uze rıne bılımsel çalışma yapanların, oğret menlerın, oğrencılenn, çocukların yetışme surecınde sorumluluk taşıyanlann onen ve eleştınlerıyle sureklı değişeceğıne ınanıyo nım " dıyerek, gerek bu kıtabın sureklı ge lışen ve yaşayan bır kı ^ ^ ^ tap olduğunu, gereksc 4 ^ B | ^ # % bu alanda yenı kı «^ tapların da yazıla * cağının ışaretı nı verıyor • iâ&~.?Z* •• X« (*) htan bul Üntvınıttst • Hasan Alı Yucel Eğı tım Fakul tesı Çocuk ve Edebiyat / Doç Dr Sedat Sever / Kok Yayın cılık208 s KİTAP SAYI 699 Gerçekten de çocuklannı ıyı ve bılınçlı bırer okur olarak yctıştırmek ısteyen anne babaların oğrencılennın yaratıcı duşunce !>ının gclışmesıne onem veren oğretmenle nn çocuk kıtaplanndan yararlanmalan, ço cuk kıtabı ıle okuma edımının kazanılması arasındalu ılışkının tıpık bır orneğı olarak değerlendınlebılır Aslında çocuk edebiyatı urunlen ulke mızde kuçumsenmeyecek orandadır Nekı, Ozellıkle I urk çocuk,kıtaplaımdanıtelı SAYFA 10 CUMHURİYET