Katalog

Mayalar'ın yayıldığı bölgelerde 19. yy'ın ortalarından bu yana Meksika, Honduras ve Guatemala bulunuyor. Yeraltı ve yerüstü zengınliklerıyle ılgı çeken bu topraklar bır türlü huzur yüzü görmüyor. Koca Antonıo'dan Oyküler de bu topraklarda başlayan gerılla savaşı ıçınde bıçımlenmiş. ATTİLLA ERDEMLİ Selam Koca Antonio! naştıkları tahmın edılmektedır Oyıllarda Mayalar /ıraatı ok ve mı/rak yapımını, ça nak çomlck yapımını bılıyor, kopeğı avda kullanıyorlardı Yukatan bolgesınde kısa surede kent kulturune ve ekonomısıne geçtıler Mayalar savaşı değıldılet Mate matık, astıonomı mımarı, estetık /evk ve yaratı ydşamalarının ağırlıklı yanını olus turuyordu Bu nedenle askerlık alanında bır gelışme gostermedıler Maya abıdelerındekı yazıtlardan uç tur tdkvımlerı olduğu ortaya çıkmıştır Tak vımlerden bın Guneş Yılına aıttır ve bır yılın 365 gun 6 saat olduğunu gosterır Bu takvıınınbulunuşu, Avnıpa'da, Dunya ev renın merkezı değıldır, bır gezegendır ve guneşın yoresınde dolanır dıyen Gıorda no Bruno'nun Roma'da yakılmasından, Galılleı'nın olum tehdıdıyle goruşunu yadsımak zorunda bırakılmasından yu/ yıllar oncedır Ayrı deyışle Kaptan Coıtez ve Rahıp London Yukatan'a geldıklerınde Maya kulturu onların anlayamayacakları yuksek duzeydeydı Orneğın Gııneş takvımlerı, her bırının adı zıraatle ılgılı 20 gunluk 18 aydan oluşuyoıdu Kalan 5 gun ve 6 saat ıse uğursu/ sayılıyordu Haob adı veı ılen bu takvımden başka ıkı takvımlcıı daha vardı Maya takvımınde Mılat yoktu, yal nızca mıtolojık bır başlangıç kabul edılı yordıı ve bu da gerıye doğru gıden 3 tak vım (Uzun lakvımı) de arıtmetık hesap larla İO 3111 olarak saptanmıştı Astrono mı çalışmaları tıpkı Babıl'de olduğu gıbı geleceğı bılebılme amauyla yapılmaktay dı Gokyu/u go/lemlen sıtasında kuçuk ydnlışldrlapekçokdutumusdptamıs,lardı Orneğın Venus ge/egenının devııııı 580 gunde tamamladığını hesapldnıışlardl Modeın Astıonomı ısebu devıım 583 gun olarak hesaplamıştır Oıta Amerıka'da Mavalar'ın yayıldığı yorede 19 yy'ın ortalarından bu yana Meksika, Honduıas ve Guatemala bulu nuyor Burası yeraltı \ e yeı ustu /engınlık lerıyleılgı çeken topraklar olduğundan bır tuılu huzuryu/u goımuyorlar koca An tonıo'dan Oykuleı de 20 yy'ın sonlaıın da, hâlâ surmekte olan genlla savaşı ıçın de bıçımlenır "Erkek, kadın ve çoeuklar, o/guıluk ıçın savaşma vaktı gelıp gelme dığıne kalplerının sesını dınleyerek karar vermek u/ere koy okulunda bır araya gel dıler Aralannda uc grubd ayrıldılar ve tartıstılar, çoğunluk sdvdşın basjaması gerektığı sonucuna vardı, çunku Meksika yabancılara satılmaktaydı ve açlık belkı geçerdı ama artık Meksıkalı olamayışımı zın hazmedılır bır yanı olamazdı Işte boy lece 12 erkek, 23 kadın ve 8 çocuk doğru duşunduklerı sonucuna vararak anlaşma ya vardılar " Koca Antonio bu kaıaıı açıkladıktan sonra tedırgındır Savaş dağ lardan ınen coşkun sular gıbıdır Savaş dağlardan ınen bır goçtur I akat "dere ler aşağıya ındıklerınde artık gerı do nuşlerı yoktur toprağın altından başka " Savaş başlamamalıdır Zorunlu kalıp, bır kez başlayınca sonu alınmaz "Çunku kavga daıre gıbıdır, herhangı noktadan başlar ama hıç sona ermez " Koca Antonio gorunuşte, sarma sıgara sını keyıfle tellendıren, yaşlı, okuma ve yazması olduğu kuşkulıı, dınlemesını ve soylemesını bılen bır dağ kovlusu Oyku lere bıraz daha dıkkatle baktığımuda top raktan bılge denılen turden bır bılge kışıy lekarşılaşırız Maya bılgelığının bır uzanımı, doğanın dılıyle yaşamı anlatan, bır mı tos soylemcısı Oyküler sankı bır belırsız lığı yaşatmak ıstergıbıdır Ortam savaş or tamıdır ve ne olacağı bellı değıldır, ortam bır tropık ormandır ve orada herkesın kendı yolunu bulması gerekır, oıtam yağ murlu ve sıslıdır Sısbeıırsızlığıartııır Bu radakı Sıs ıle Unamuno'nun Sıs'ı koşut Maya kültürünü günümüze aktaran kitap "Koca Antonio'dan Oyküler" su gece alır "Başlan gıçta valnızca gece nın sulaıı vardı Her scy su, heı şey gecey dı I anrılarfa ınsanlaı k.ıcıklar gıbı etralta dolanıp durmakta yaşlı bunaklar gıbı bııbırleııne toslayıp de\ rılmekteydıleı Aıtıklan adımlarıgo recek ışık, tatlı yor gunluklarla aşkı yatıracak toprakları yok tu " Tanrılar bu yuzden sınırlıdırler, ofke lıdırler "Hertarafldiıkulakkesılebılenka dınlı erkeklı ydrdsa ınsanlarsa (yarasa ın san>bılge ınsan) korkup bır yerlere sın dıler Oyle olunca tabıı, tanrılar tek başla rına kaldılar ve ofkeleıı geçtığınde bıı de farkettıler kı yapayalnızlar O kadaı ağıı lanna gıttı kı ydlnı/ olmak, başladılar hun gur hungur ağlamaya Baktılar kı tanrılar boyleolmayacak lnsanları yenıden mağ aralarından çıkararak, adımlarının onunu aydınlatacak ışığı ve tatlı yorgunluğu ıçın aşkın aradığı topıağı getırecek gu/el bır anlaşma uzerınde duşunmeye başladılar O /aman duş gorme kataıını çıkaıaıak tum guçlerıyle ışık ve toprağı duşlemeye koyuldular Koca Antonio nıın dunyası ve yalnızca tanrıların değıl tanrılarla ınsanlaı ın oıtak urunudur Insanların yaşamı yıne de sıs ıçındedır, belırsızlıkleı le yukludur ve ora da gereklı bılgı ıçın yıne UnrıUrd, tanrılar la însanlann çabalanna gerı gıdılır Antık Yunan mıtolo]isındekı tanrılardan onem lı bıraynmı vardır buradakı tanrıların Yu nan tanrılarının çekışen kavgacı karakte nne karşılık bıınlar konuşan, anlaşan, uyuşan tanrılaıdır üunya uykuda ve uyanmak ıstemezken, buvuk tanrılar yapacak ışlerlc ılgılı bıı an laşmaya vardılar ve ışte o zanıan dunyavı erkekle kadını yaratma kararına v aı dılaı Boylece ınsanın, savaş korku, kendını ta nımak, evıenın yaradılışı, renkler, sorıı sozcuklerın oykusu, kılıç, ^idi, dıışleı, gokkuşağı, gece ve yıldızlar, dıl ve yaşam bulut ve yağmur, taş ve su, yollar ve voku kavga, olum başlangıç ve son gurultu ve scssızlık, acı, otekı taııh \e tarıhlılık, as lan ve ayna sudakı balık ve aslan ustune .ınlatılan oykulerde hep ınsan ve yaşamı nın bır yanı a^dınlatılır lnsan ovkulerı bı raz, durup duşunerek okuyunca kendı ve kendındeKi yaşamın derınlığıne ulaşacak kapılarbıılııyor Hoyıatgelışmeler ıçınde kı ınsan ıçın bu hem huzuı, hem hıı/un ve ren, hem yalnı/ bırakan, hem de yapılma ddn yaşadım denılemeyecek bır duı up du şunme oluyor 2001 yılının son gunleııydı Butun yıl boyunca renklı, ışıklı, parıltılı gotuntulıı le, şakırtılı şukurtulu danso/ seialarıyla anamlı bacımlı, lanlı ulanlı yaıışma pıog ramlarıyla eğlence, sanat, hatta çagdaşlık adı altında topluma sureklı veryansın cdıl mış vıcık vıcık bır post arabesk kultuı bu kez yılbaşı eğlencesı dıye paketlenmış sus lenmış, ekranlardan reklamı yapılıyordu Gecenın bır geç saatıydı Koca Anto nıo'dan Oykuler'ı bıtırmıştım ve sankı ıyı bır dosttan aynlmışcasına huzunlenmıs tım Koca Antonio ıle yenıden karşılaşmak ıster gıbı, ona "Selam Koca Antonio1" de mek ıster gıbı kıtabın saytalarını çevıre rek, altını çı/dığım, kenanna ışaret koydu ğum satıı lara gcv atmaya başladım Bellek dıyordu geleceğın anahtaı ıcfır tanh ıse ters donmuş bır perıskop lnsan kendı yolu nu kendı sessızlığınde, kendı sessı/lığını kfndı ıçınde bıılabılır Kou Anronın'yıı varedenın bu olduğunu anladım Yıne an ladım kı, ınsan ancak kendı pcrıskobunu, kendı sessızlığıneçevırebıldığı zaman "Se lam Koca Antonio1" dıyebılıyor • Koca Antonio'dan Oyküler / Subto mandantc Marcos/ (, c vın n l/kc r Ozunlıı/ Anahtar Kıtaplar/ 141 v CUMHURİYET KİTAP SAYI 632 Üç tiir takvim T arıh boyunca en çok /arar verılmiş kulturlerden bırıdır, Maya kultu ru Ulkemızde de az tanınan bu kulturle ılk tanışmam 8 9 ya§ donemıme rastlar C) sıralarda evımıze alınan yenı bır kıtapvardı "însanların Dunyası" Neden se ılgımı çeken bu kıtabı sık sık karıştırır, ılgınç bufduğum yerleu okuıdutn Maya sozu o yıllarda, o kıt jpla soz dağarıma gır ımştı Daha sonra ortaokuldakı ılk yılla rımda, hcı seferınde Hayat Ansıklopedı sı'nın bıı cıldını karıştıımak ve ılgımı çe ken bolunılerı okumak ıçın Kıtaplığa gı derdım Mayaları ıkınei ke/ o sırada oku dıım Yıllar sonra Istanbul Unıversıtesı Ldebıyat I akultesı I elsefe bolumıındt oğrencıykcn yardımcı sertıhka olarak Sos yal Antıopolojı ve Ltnolojı bolumunu al mıştım Oıadakı deısleıde Pıof Dr I lart'dan Maya kulturunu dınledım Çok etkılendım Kısa bıı suıe once Mehmet Atay "Bıı kıtabı okumalısın" dıyerek "Ko ca Antonıo'dan Oykuler"ı verdı Maya bü gelığının yenıden eanlandığı bu kıtabı bıı solukta okuniddım, tersıne nergun bıroy kuyu keyıfle, tadına vaıarak, derınlığıne sokulmaya çalışarak okudum Bıtınce de huzunlendım Maya kulturu Oıta Amerıka'da genış bır alana yjyılıı Mayaların yazısı ve kul turlerıne ılışkın pek çok yazılı metınlerı ve kıtaplıklaı ı varuı Kendılerıne nc ısım ver dıklerını bılmıyoru/ Maya adı gıbı, kul turlcıının en gelıştığı yerolan Yukatan adı da yabancılar tarafından venlmıştır Ya bancılaıla ılk kez 1502 yılında Yukatan Yarımadjsindd k.ırşilaşırlar Bıı sefeıındc yabancı dem/uler yoredekı taş bınaları gorur veoralaıdakı yerlı halktan bınnebu yapıları sorarlar Yerlı kendı dılınde 'Cı utnan" der Çı uthan, ne soyledığını anld mıyorum, demektır Yukatan adı ışte bıı ne soyledığını anlamıyorumdan doğar Gemılene gelen yabancılann, yanı ts panyolların amacı altın vegumuştur Çun lcu o sıralarda Avrupa'da egemen ekono mık anlavış olan Merkantuızm uyarınca, bır ulkenın zengınlığı sahıp olduğıı altın ve gumuş ıle olçulmektedır Oyleyse altın ve gumıış baştd olmak uzere tum zengın lıkferın lspanya'ya taşınması gerekmekte dır Kaptan Cortez bu amaçla yoreye ege men olmak ıçın değışık yollar dener Bun lar arasında Malınche adlı kadını kullan mak bıle vardır lspanyol denızcılerı daha sonra bıı yoreye rahıplerı getırırler O ın sanları Hırıstıyanlaştırmak hem somuru yu kolaylaştıracak, hem de 1 hnstıyanlığın dunya egemenlığı amacına hızmet ede cektır Maya kulturunun yok edılmesı bundan sonra bdşldr Bu kultur oncelıkle Hırıstıyan değıldır, bıraz sonra değınece ğım bakımlardan Hırıstıyan anldyışınd da aykırıdır Rahıp London butun kıtapları yaktırır Aıdından 1566 yılında kendısı "Yukatan 1 lakkında" adlı bır kıtap yayın lar Bıı kıtabı ıyı kı yazar, çunku, Maya kul turuyle ılgılı ılk bılgılerı orada buluruz U/un /aman sonra, ancak Amerıkalılarbu bolgeye gcldıklerınde kazılar yapılır ve Mayalaıla ılgılı bılgıleıımız artaı Maya kültürü değtl, buradakı daha çarpıcı bıı sıs, ıslak bır belırsızlık, su gece dıyeceğı turunden bır belırsızlık Orada her şey yaşamak gı bı elımı/dedır ve elımı/den kaçmaktddır, bılmekteyız ve bılgımız bılgısızlıcımızle golgelenmcktedır Orada lnsan yalnızdır, kıme ve neye guvenecektır lnsan kendı sıyle kendı gucuyle başbaşa kalmıştır Gu cunıı, kendısınde duyduğu olçude ayakta kalacak, yaşayacaktır "Yureğınebakmayı bıldığı ıçın aslanın gucunu gormez ınsan, gorduğu kendı yureğının gucudur" der Koca Antonio lnsan ılkın lcendı gucune sahıp çıkacaktır Sıstekı ılk belırgınlıktır bu, fakat yetmez Hem kendısı ıçın yet mez, hem de ortaya somut, olumlu bır şey ler kovmak ıçın yetmez Bır başka guc ge rekJıdır ınsana tşte burada bır başkası, obııru ya da otekı ortaya çıkar Koca Antonio otekını şoyle anlatır "Bu topraklarda yaşayan yaşlıların da yaşlısı en yaşlılar, dunyayı doğuran bııyuk tanrıla nn hepsının aynı duşunmedıklerını soyler lerdı Yanı aynı duşunce tarzında değıl de her bırı kendı duşunce tar/ına sahıptı ve bırbırlerını dınleyıp, saygı gosterırler dı oyle olmasaydı eğer, uunya hıçbır /a man doğamazdı Çunku buyuk tanrılar duşuncelcrı farklı dıyezamanlaıını bırbır lerıyle kavga ederek geçınr, dunyayı doğ urmaya hıç sıra gelme/aı o /aman, bu yu/ den de dunva bırçok renk ve bıçımde doğmuş, tannfardakı duşunce çeşıtlılığı ne kadarsa o kadar ustelık " lanrılar eğer farklılıklarındd dırenselerdı, her bırı yal nızca kendısı ıçın duşunup, soyleyecektı Her bırı kendı ozgu olduğundan, her bırı ıçın dığeıleıı otckı olacaktı Bırbırlerının duşuncesıne saygı duydukları ıçındır kı, tanrıhk o/ellıklerını oıtava çıkarttJar Ya rattılaı 1 leı bın tanıılaıın bır duşuncesı ne gore varolanlara gelınce onlar da bır bırierıne gore otekıaırler Ozellıkle bırey lığın bır \ arlık o/ellığı olarak ortaya çıktı ğı tnsanda Bıreyın yalnı/ca dığerlerıyle olumlu bıı şcyleı vapmasının değıl ken dısını, kendı gucunu tanımasının dd oncmlıbıı dayanağı otekıdır "farklıolan otekılerın olması ne de gu/el bır şey Ken dımı/ı bılmck ıçın olan dınlemeh" Bııey lıklerden oluşan bır ortam, otekılerden oluşmuş demektır Orada ya dağılma ger çekleşecektır >a da uyıım Uyumun daya nağı ıse otekının varlığını kabul edebıl mek yanı ona saygı duyabılmektır Bır oı nek gereksınıyorsa ınsan, ışte, tanıılar da dunyayı ve dunyadakı her çoklıığu boyle varatmamış mıydı Saygının bulunduğu yerde, otekını kabul ettığımyeıde bırey lık sılınme/, tersıne ortaya çıkar ve yaşar, değılse bır başına kalmış her bıreylık yok olur Ortak dünya Mltolojik temellendirme Oykuleıdeyaşamanm degışıkyanlarına ışık duşurulur I lepsınde de mıtolojik bır temellendirme bulunur Koca Anto nıo'nun dayandığı mıtolojı ve Antık Yu nanMıtolojısı arasında koşııtluklar vardır Bu mıtolojı olmanın bır gereğıdır Orne ğın her ıkısınde de tanıılar ınsan karakter lıdır Bu antropomorf o/ellık tannların, evrenın ve tek tek her şeyın însanlann u/e nne gore tasarlanmasınddn doğar Ne var kı, Antık Yunan Mıtolojısı, Anadolu'da gehşımını tamamladıktan sonra Gınt'tekı uygarlıklar u/erınden Yunan yarımadası nd gırer ve orada hem yerlı halk, hem Mı sır kokenlı oğelerle butunleşır ve olgunlu fiunun doruğuna çıkar Dolayısıyla gerek Kosmoloıı, gerek tcolnjı ve gerckse de dı ğer açıkldmalar sıstemleşır Koca Anto nıo'da dıle gelen mıtolojıde ıse boyle bır sıstemleşme yoktur Fanrılar yerı gelır, ba /ı ışler ıçın ınsanlara danışır, hatta onlar ddn ydrdım ısterler Her ıkı mıtolojıde dc başlangıçtabu şeyvaıdıı takat bu belırsız dıı Antık Yunan Mıtolojısındekı Kaos'un yerını Koca Antonıo'nun anlattıklarında Mayaların Bern Boğa/ı'nı geçerek aşd ğıya ındıkleıı sanılıyor Yoreye I O 2000 dolayında geldıklerınde, oradakı avcı, top layıcı ve uzun kafalı proto Mayalar ıle kay SAYFA 8