Katalog

0 K U R L A RA Orhan Pamuk'un yenı romanı 'Kar', bır oncekı rotnanı kadar olmasa da yıne ılnnç eleştınler aldı Eleştınlenn buyuk çoğunluğu ıse Orhan Pamuk'un kurgulayarak anlattıg'ı Kars ue bır coğra/ı ve sıyasal mekân olarak Kars'ın bırbınne hıç benzemedığı yonundeydı Pamuk yaptığı sayısız soyleşıde bu konudakı duşuncelennı dıle getırdı Bız ıse tum yapılan soyleşı ve eleştırılerden farklı bır yontem ızleyerek Pamuk'un sıyasal goruşlenne sokulmaya çalıştık îçtenhkle yanıtladı sorularımızı Hatta romanının yazılış surecınde tuttuğu gunlupinden bazı parçaları bıze aktardı Bız de romana yoneltılecek eleştırılerde bunların da goz onunde bulundurulması gerektığını duşunerek sayfalarımıza aldık Sayın M Mukadder Yakupoğlu da uç temel eksende gelıştırdığı bır elestırıyle katıldı Orhan Pamuk'la soyleşımıze Yakupoğlu 'nun yazısına temel oîan uç eksenı soyle sıralayalım Bırıncı eksen yazarla eleştırmen arasındakı konumlann farklılığından doğan psıkolojık eksen, ıkmcı eksen romanın duşunce sıstemlen ıçınde hangı felsefı goruslerle yakın olduğunun araştırıldığı felsefı eksen, uçuncu eksen ıse yazarın kullandığı edebı tekmklerın araştmldıp edebıyat eksenı llgıyîe okuyacağımz bır Orhan Pamuk Dosyası sunuyoruz sızlere Bır de kuçük not Sevgılı Fethı Nacı Usta bundan boyle ıkı haftada bır yazacak yazılannı Bolküaplı gunler1 TÜRHAN GUNAY Ortaçağın çoğul kiiltiır imgeleri Jurgis Baltrusaitis, kitabının sonuç bölümünde kendısının de değinmış olduğu gibı, klasık mıtolojının dayandığı kaynaklar konusunda Panofsky ve Saxl'ın öne sürmüş olduğu görüşlerle bütünleşme halinde. KAYA ÖZSEZGİN rtalama yedıyu/ yıllık uzun bır do nemı kapsayan ve Ronesans'ın baş lamasından once 12 ve 13 yuzyd larda duşunsel ve sanatsal bırıkımın olgun laşmış aşamasını yaşayan Ortaçağ, tarıhın çağlara bolunmuş başka dıhmlerı gıbı koşul larını kendı felsefe dunyasından uretmış, ol dukça da karmaşık, ama yakın zamanlara kadar da uzaktan nakdmış, Ronesans'la mu kayese edılmesınden doğan kuçumseyıcı bır yaklaşıma konu oluşturmuştur Boyle edıl gen bır bakışın, venı budunbılımu bır goruşle aşıldığı sovleneblır Varlığı, kışının yo rumuna gore değd, "kendı kendıne" gore anlamak, kesınlemelerden kaçınmak, ınsanın elınden çıkan urunlere, ınsanhk tarıhının gelışım ve oluşum evrelerının doğal ve zorunlu bırkesıtı açısından yaklaşmak bıçı mınde ozetleyebdeceğımız bu aşkınlık, gu numuzun bdımsel anlayışıyla da ortuşur Le vı Strauss"YabanDuşunce"de, herbudun bılımcının aynı zamanda bır madenbdımcı, bır bıtkıbılımcı, bır hayvanbılımcı, hatta bır gokbdımu olmayışına uzulduğunu soylu yordu Boyle bakınca, ınsan topluluklarını ve on ların benımsedıklerı kultur bıçımlerını, salt "tarıhsel" olan ve olmayan şeklınde bır sınıflandırmaya tabı tutmak, çağımıza ya da gunumuze uymayan kulturlerı "ılkel "olarak tanımlamak da yandtıcı oluyor Ortaçağın Gotık mımarlığıyla gerçeğınden yola çıkan Panofsky de, gene naklı olarak, sanat tarı hındekı "donem"lerı, "tarıhın ayırt edılebı lır dıhmlerı" gıbı gormenın yanlışlığına de ğınırken, bırtakım koşutluklar kurarak, bu noktadan yola çıkmayı alışkanhk halıne ge tıren yaklaşımları eleştırır Umberto Eco Klasık sınıflandırma modelı çerçevesinde erken ve geç Ortaçağ olarak bd dığımız donemlerı, Ortaçağ kavramına oz gu ve farklı bır sınıflandırma ıçınde gormek de alıştığımız yaklaşım lara uymuyor Lıtvanya asıllı yazar Jurgis Baltrusaıtıs'ın "duşsel" Ortaçağ'ı na sd bır Ortaçağ'dır acaba1 Gotık sanat uze rınde antık, Islamî ve Uzakdoğu etkderı ara yan yazar, kitabının başında da behrttığı gı bı, bırıncısı "Uyanışlar ve muuzeler, duşsel Gotık" adıyla 1960'ta, ıkıncısı "Duşsel Or taçağ, Gotık sanatın antdc ve egzotık yanla rı adıyla 1955'te yayımlanan ıkı ayrı ıncele menın ılkı olan bu kıtabında, zengın bır ar şıv çalışmasının temellendırdığı kapsamlı boyutlar ıçınde "klasık Ortaçağ", yanı 14 vuzydın başlarına kadar davanan Gotık duşuncenın sanatsal ve fantastık temellerını araijtınyor Gotık Ortaçag, genelde doğanın ve haya tın keşfedddığı bır donemdır Sovut ve stdı ze bır doku ıçınde kaynaşan canavarları, an tık ve Doğu kaynaklı mutızelerıyle, karma şık bır zemın uzerınde kurulu olan Roman resım anlayışı sona ermı$, canlı bır bıtkı âle mı "yumurtasını kırmış" ve guzel ınsan fıgur lerı ortaya çıkarak ' gerçeğe ve organık bır duzene doğru" evrdmışlerdır Değışmeyen bır şey var kı, onun altı çızdmelıdır Ortaçağ "duşsellık"ten hıçbır zaman vazgeçmemıştır Bu unsur, Ortaçağ'ın evrunıyle bırlıkte nep gen doner, dısardan gelen etkılere bulanmış olarak, genış bır repertuvarla karşımıza çı kar Iste Baltrusaıtıs'ın kıtabında, derınlemesı ne bır ıncelemeye konu oluşturan, bu "dış katkdar"dır Kendı ıçıne kapandığı varsayı lan bır çağı, bu dış katkdarla bır arada, bu katkdarın payını da hesaba katarak yorum layan bır bakış açısı, bızı şaşırtabdır Orta çağ'ı, antıkıtenın uzağında, hatta karsısında goren duşunce bıçımıyle yazarın yaklaşımı, burada ortuşmuyor Taş oyması resımlerde ve madenı paralarda, sus eşyasında, "gryl los"larda, katedrallerın koro bolumunu sus leyen dekorlarda, bırer doğa harıkası ("mer Jurgis Baltrusaitis'ten "Düşsel Ortaçag" O vedle de nature") olarak kendını gosteıen bu motıf zengınlığının, bu derece gorkemlı bır taşkınhk ıçınde sunıılmuş olması, kuşku suz bu dış katkdarın varlığma bır doğruluk payı kazandırmaktadır I antezderı her zaman beslemış olan Do ğu dunyasına o/gu duşsellıklerle Ortaçağ zevklerınm buluştuğu nokta, aynı /amanda doğa ve ınsan kavrayışındakı bdeşkelerı dıı şundurmektedır bıze Uzakdoğu ya kadaı açdan Doğu dunyasına ozgu bıçımlerle tur deş olmavan, kokensel açıdan larklılaşan motıfler, burada Ortaçağ'ın duşsel kavrayı şında, bırdenbıre o qap,a o/gu bır ıçerıkle butunleşebdmektedır Baltrusaitis, bu ger çeğı şoyle açdclamaktadır "Gotık Batı'nın yumurtadan çıkması, dış dunyalardan bır kopuşa yol açmıştır Eskı kaynakların bır ye ndenışıne eşldc etmektedır" (s 15) Benzerlıklerın ve alıntdarın derınlığıne ınddığınde, bırbırı ıçınden tureyen ve çoğa lan motıflerın sonsuza kadar genışleyen esın ılışkderı, suya atdan bır taşın ortak merkez lı çemberler çızmesı gıbı yenı ufuklara go turecektır bızı "Duşsel Ortaçağ", okuru bu ufuklara taşırken, bır çağın sanatsal ve du şunsel dınamıklerını çozmeye yonelık her çaba gıbı, Ortaçağ'ı lcavrama yonundekı yaklaşımların da, her tur olasdığı goz onu ne almayı gerektırdığı konusunda bdınçlen dınyor okuru Vardan sonuç duşundurucudııı "Orta çağ, yalnızca hayatın duzenıne, gerçekJığıne doğru evrdmemekte", aynı zamanda "ger çekustu" bır yan da taşımaktadır Oyuruar dan ve egzotızmden kaçmamaktadır Kutsal Kıtap'a dayalı humanıst bır Ortaçağ'ın ıçın de, canavarlar, duşsel yaratıklar, grotesk fı gurlerle dolu "kıpırtdı bır Ortaçağ" da var dır Karmasık bıı zemının uzerınde oluşan "doğaustu bır taban"dır bu Orada her şey, "farklı ııygarlıkların unsurlarını ve hayalgu cunun urettığı takıntı ve kâbuslan bırbınne karıştıran bır ortama dahıF'olmuştur Za man ıçınde yenı alanlara yaydan, çesıtlı yon lerde ozumlenen bır ortamdır bu Once he lenıstık antıkıte, daha sonra îslamlık ve nı hayet Uzakdoğu, uç buyuk repertuvar olıış turur bu ortamda " Buyulu olanın cazıbesı" bu uç koldan Ortaçağ sanatının ve duşun ce dunyasının ıçıne sızmış, "aynı optıkten bakdması nedenıyle" butun egzotızmler, ay nı gızemle yukJu ve "aynı prestııe sahıp ola rak gorulmuşler ve bırtırlerıne karışmışlar dır" (s 317 318) Ve bır başka ılgınç sonuç da şu olacaktır Ronesansa ozgu egzotızmferın ve tuhaflık ların "derın kokler"ı, doğrudan doğruya Ortaçağ'ın "ıçınde"dır (s 322) Jurgis Baltrusaıtıs, kitabının sonuç bolu munde kendısının de değinmış olduğu gıbı klasdc mıtolo)inın dayandığı kaynaklar ko nusunda Panofsky ve Saxl'ın one surmuş ol duğu goruşlerle butunleşme halındedır Hu ızınga da, Ortaçağ'ın estetdt beğenısını an lamak ıçın, az rastlanır değerlı bır nesne kar şısında şaşkınlığa kapdan bır kentsoylunun gosterdığı turden aşırı bır tepkıyı duşunme mız gerektığını vurgıdamıştı • "Düşsel Ortaçağ"/ jurgıs Ballrusaıtn/ Çevıren Mehmet Alı Kıltçbay/ tmge Yay/Kasım 2001/ 338 s "Doğaüstübirtaban" Hayatın keşfei Gizemll atmosferl Bdımsel yontemlerın dışında, Ortaçağ ol gusuna, bu çağın duşunsel ve yapısaldına mdderı doğrultusunda yaklaşarak, en azın dan ortalama ınsanın kemddeşmış kandarı nı sarsmakta etkılı olan kışı, "Gulun Adı" romanıyla unlenen Umberto Eco'dur Eco, bır roman orgusunun kurgusul atmosferı ıçınde konumlandırdığı oîaylar dızısıyle, okuru, Ortaçağ'ın gızemlı atmosferıne çek mekte etkılı olmuştu bu romanıyla Ama onun bu ^jfeâ olan dgısının, salt bu roman la sınırlı kalmadığını, sonradan dılımıze ak tarılan deneme yazdarıyla da bdmekteyız Ortaçağ'ın, duşlerı kışkırtan bır yonu bu lunduğu goruşundedır Eco Hatta daha de rı gıder, Ortaçağ'ı duşledığımız bır "an lam"ın varlığından soz eder, ona gore bu anlamda ıçınde yaşadığımız çağ bıle ' yenı bır Ortaçağ" olarak tanımlanabılır Gene Eco'ya gore, bu terım bırbırınden farklı ıkı tarıhsel donemı betımler Bırıncısı, Batı Ro ma Imparatorluğu'nun ortadan kalkmasın dan 1000 ydına kadar suren, halkların zora başvurularak uyumlarının sağlandığı, kultur çatışmalarının yer aldığı bır bunalım ve "yozlaşma" donemıdır Ikıncısı ıse, 1000 yı lından.bızehumanızmadıyeoğretdenolgu ya kadar suren donem Buna dayanarak, gerçek Ronesans'tan once, ılkı Karolen), ıkıncısı ıse 11 ve 12 yuzydlarda yaşanan ıkı Ronesans daha bulunduğunu one suruyor 630 KtT/UP Imtiyaz Sahibi çağ Pazarlama Cazete Dergı Kitap Basım ve YayınAŞyi temsılen cumhuriyet Vakfı adına llhan Selçuk v Yayın Danışmam Turhan Gunay Sorumlu Mudur. Fikret llkiz OGÖrsel Yönetmen Dilek Akıskalı o Baskı Sabah Yayıncılık A$ Idare Merkezl: Türkocağı Cad No 3941 Cağaloğlu, 34 334 IstanbUlTet (212) 512 05 050 Reklam. Publi Media CUMHURİYET KİTAP Du$sel varlıkiar A Doual Dua Kltabı 13221325 B Roma Plskopos aylni, Lyon xv yy sonu c Münlh Boccaclo su, xv yy sonu D Ispanyol kltabı (Yanda) Üs«e Ise Düşsel varlık XVI yy ba$ı bir Parls kitabının llk harfi SAYFA 3 SAYI