Katalog

Osmanlı Dönemi Tahvil ve Hisse Senetleri adlı yapıt, tarih okumayı sevdiren kitaplardan. Yazar, Osmanlı Devleti'nde şirketleşme sürecine ilişkin bilgi, görüş ve düşüncelerini, belge niteliği taşıyan çok zengin bir görsel malzeme ile sunuyor. Bu zengin görsel malzemenin temelini kitaba adını veren birbirinden güzel Osmanlı dönemi tahvil ve hisse senetleri oluşturmakta. Bu yönüyle kitap, Osmanlı Iktisat Tarihi'nin bir dönemine açılan renkli bir kapı niteliğinde. DR. MURAT KORALTURK ir tıir olarak tarih okumayı çok sevdiğimizi söyleyebilir miyiz? Aksine sanırım tartni pek sevmediğimizi bile söylemek tniiıııkündür. Sakın kimse bu yargıyı "entelektüel bir ukalalık" olarak değerlendirmesin. Aksine çevremize şöyle bir bakmamız, bu yargıyı desteldeyecektir. Genel olarak okumayı çok sevmeyen bir toplum, tarih gibi 'sıkıcı" bir alanda neikadar okuyor olabilirki? Iğneyi topluma batırdıktan sonra, çuvaldızı tarihçiler loncasına batırmak gerekir. Bu loncanın mensubu genç bir zanaatkar, bir tarihçi olarak kişisel özeleştiri hakkımı kullanmak istiyorum ve hemen aklıma gelen şu soruları soruyorum: Türkiye'de tarihçiler toplumun tarihi sevmesi için yeterince gayret sarf ediyorlar mı? Tarihçilerin toplumun tarih sevmesinde sorurnJuluklan ne kadardır? Bu sorumluluğu tarihçiler yerine getirmek hususunda ne kadar başarılıdırlar? Bu sorulann cevaplan ve üzerine yapılacak tartışmaların bu yazının hacmini aşacağı apaçık ortadadır. Başka bir zamanda, en azından bu sorulara ilişkin kişisel yanıtlarımı ve görüşlerimi tarih severlerle paylaşmak isterim. Ama şimdi Türkiye'de tarih okumayı sevdirecek türden bir kitaba değinmelc istiyorum. Marmara Universitesi FenEdebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyele Osmanh Iktisat Tarihine açılan ' renkli' kapı Osmanlı Dönemi Tahvil ve Hisse Senetleri B rindcn Ali Akyıldız, son dönem Osmanlı tarihi ile ilgilenenlerin yakından tanıdıkları bir ısiındir. Daha ön ce yayımlanmış Osmanlı idaıe tarihi ve ıktisat tarihi ile ılgıli kitapları bulunmaktadır. Ali Akyıldız'ın bu yazıda konıı edindiğimiz son çalışması olan Osmanlı Dönemi Tahvil ve Hisse Senetleri adlı kitap Türk Ekonomi Bankası ve Tiirkiye Ekononıik ve Toplumsal Tarih Vakiı'nın ortak yayın olarak geçtiğimiz günlerde kitapçı raflarında ycrini aldı. Osmanlı Donemı Tahvil ve Hisse Senetleri adlı kitabın, tarih okumayı sevdi ren türden bir eser olarak nitelendirmemize neden olan yünü, kitapta yazarın Osmanlı Devleti'nde şirketleşme sürecine ilişkin bilgi, görüş ve düşüncelerini, belge niteliği taşıyan çok zengin bir görsel malzeme ile sunuyor olmasıdır. Bu zengin görsel malzemenin temelini kitaba adını veren birbirinden güzel Osmanlı dönemi tahvil ve hisse senederi oluşturmaktadır. Kuşkusuz kitap konu ile ilgilenen uzmanlann yararlanacaklan bir kaynaktır. lçerdiği bilgiler yanı sıra zengin görsel niteliği bu türden okurlar için ayn bir keyif unsuru olacaktır. Ancak Osmanlı Devleti'nde şirketleşme sürecini hiç merak etmeyen, dolayısıyla yalnızca kitaba Şlrketleşmo sürecl nin anlatıldığı ilk bölümünü de okumak isteyeccklerdir. Kitabın Osmanlı Devleti'nde Şirketleşme başlığını taşıyan birinci bölümünde önce Osmanlı Devleti'nde Avrupa sirket hukukunun gelışimi ele ahnmaktadır. Bu baglamda Ticaret Nezareti'nin ve Ticaret Mahkemeleri'nin kurulması. Ticaret Kanunnamesi'nde şirket olgusu ıncelenmektedir. Ardından II. Abdülhamit döneminde ve II. Mesrutiyct'ten sonra şirketleşme sürecinde yaijanan gelişnıeler ele alınmaktadır. Osmanlı Devleti'nde Kurulan Ilk Anonim Şirkeder îçin Iki Ürnek başlıgı altında Osmanlı Devleti'nde kurulan ilk anonim şirket olan Şirketi Hayriye ve yine Osmanlı Devleti'nde kurulan ilk yabancı şirket olan ÎzmirAydm Demiryolu Şirketi'nin Osmanlı Devleti'nde şirketleşme sürecindeki yerlerine değinilmektedir. Osmanlı Devleti'nde denetim mekanizmasınm yetersizliklerinden dolayı zaman zaman sorunlara konu olan yabancı anonim şirketler ve özellikle yabancı sigorta şirketlerinin denetim altına alınmasına ilişkin girişimlerin anlatıldığı bölümün ardmdan, Osmanh Devleti'nde Şirketleşme başlığını taşıyan kitabın birinci böfümü, tttinat ve Terakki Cemiyeti'nin güttüğü milli iktisat politikası paralelinde gerçekleştirilen şirketleşme girişimlerinin ele alındığı kısımla sona er mektedir. Son yıllarda ephemera ile uğraşanlann artması, koleksiyonerliğin daha çok ilgi görmeye başlaması yeni yeni objelerin Türklye Bankası'nın 17 Ocak 1860 tarlhll, her blri 22 Mecidlye (20 sterlln) deflerlnde on hlssellk hisse senedi (yanda). Altta İse IzmlrAydın Demlryolu Slrketlnln 1 Temmuz 1862 tarlhll. 20 sterlln değerinde hamlllne alt hisse senedi. toplayıcılığı ve koleksiyonerliğini de gündeme getirmıştır. Bunlardan birı de "scripophıly" yani tahvil ve hisse senedi koleksiyonerliğidir. (Bu konu hakkında şu makaleye bakılabilir: Cengi/ Aslantepe, "Scripophıly'eGiriş", Collectıon, Sayı 1,2000, s. 4246) Osmanlı dönemi tahvil ve hisse senet lerine ilişkin son yıllarda iki yayın yapılmıştır. (Bu yayınlar sunlardır: (^engiz Aslantepe, Eski Tahviller ve Hisse Senetleri, Ankara 1993. Cengiz A;.lantepe, Beginning of a New Millenium with Nostalgia For Ouomaıı Bands&Shares. Istanbul 1999.) Ikıncı, üçüncü ve dördün cü bölümleri ile Ali Akyıldız'ın kitabı bu konu hakkında gerçekleştirılmiş son ve en yeni çalışma olarak karşımıza çıkmaktaaır. Osmanlı Devleti'nde şirketleşme sıırecinin anlatıldığı, Osmanlı arşiv belge leri ve dönemin gazete ve dergilerinde yayımlanmış yazı ve haberlere dayanarak kaleme alınmıs olan birinci bölümiin ardından gelen ikinci, üçüncü ve dördüncü bölümler içerdikleri bilgiler yanı sır.ı görsel niteliği yüksek tahvil ve hisse senetleri ile bezenmiş bir haldedir. îkinci bölüm Şirketlerin Çıkardıkları Bazı Tahvil ve Hisse Senetleri, üçüncü bölüm Osmanlı Devleti'nin îç ve Dış Borçlanmalarına Ait Tahviller, dördün cü ve son bölüm ise Koleksiyonda Bulıınan Osmanlı Dönemine Ait Diğer Tah vil ve Hisse Senetleri başlığını taşımaktadır. Osmanlı Devleti'nde kurulmuş anonim şirketlerin 104'üne ait hisse senetlerinden birer örneğin fotoğrafının yer aldığı ikinci bölümde her t>ir şirkete ait hisse senedinin karşısındaki diğer sayfada şirketin ismi, kurucu veya kuruculan, kuruluş amacı, kuruluş tarihi, imtiyaz müddeti, idare meclisi ve sermayesine ilişkin bilgiler yer almaktadır. Bu bölümde gezinirken Osmanlı Devleti'nin son döneminde kurulmuş olan şirketlerin fa aliyet konuları, kuruluş yerleri ve kuruculan gibi bilgileri göz önüne aknarak bir iktisadi topografya da çıkartmak mümkündür. Üçüncü bölümde OsmanL Devleti'nin 18601918 tarihleri arasında 31 kez çıkarttığı çeşitli iç ve dış borçlanma tahvillerinden birer ömek ve bir önceki bölümde olduğu gibi bu bölümde de her tahvilin karşısındaki sayfada o tahvil hakkında borçlanmanın adı, alınma nedeni, tarihi, mİKtarı, borç alınan şahıs, faiz miktarı ve ödenme tarihleri, nazineye giren miktar ve geri ödeme takvimi hakkında bilgi bulunmaktadır. Dördüncü ve son bölümde ise ikinci ve üçüncü bölümdeki sınıflandmna dışında yer alan ve kitabın dayandığı tahvil ve hisse senedi kolcksiyonunun diğer parçaları olan tahvil ve hisse senetlerinin rotoğrafları yer almaktadır. Türkçe metne paralel olarak lngilizce çevirisinin de aktığı kitap, Osmanlı iktisat tarihinde şirkedeşme sürecinin anlatımı yanı sıra oldukça göz alıcı görsel nı teüğe sahiptir. Bu yönü ile kitap, Osmanlı iktisat tarihınin bir dönemine açılan renkli bir kapıdır. Osmanlı dönemi tahvil ve hisse senetlerinden örnekler ve bu tahvil ve hisse senetlerine ait içerdiği bil gilerle bir envanter niteliği de taşıyan kı tap bu çok yönü ile hem profesyonel tarih okurunu hem de artmasını gönülden dilediğimiz "merakh" tarih okuruna hitap eden bir çalışmadır. Başta yazarı ol mak üzere bu özenli çalışmanın ortaya çıkmasında emeği geçen herkesi kutlamak gerekir. • (*) Marmara Universitesi îktisadı ve Idari Bilimier Fakültesi îktisat Bölümü Arasttrma Görevlisi. Osnuuıü Dönemi Tahvil ve Hisse SeneÛeti/Ah Akyıldtz/Türk EkonomiBankast Yay., tstanbul 2001/ 531 say/a. irdsadl topogpatya Yabancı şntttarln denotbni tabı edinenler ise kitabın bu bilgi ile belgeyi bir araya getiren yönünden dolayı Osmanlı Devleti'nde şirketleşme süreci SAYFA 12 CUMHURİYET KİTAP SAYI 605