Katalog

ASUMAN KAFAOĞLUBUKE "Kırmtzı olmaktan ne de mutluyuml tçim yantyor; kuvvetliyim; fark edıldığımı btltyorum, bana kar$t koyarnadıpnızı da. Sakıanmam: Benim için incelik, zayıfltk ya da güçsüzlükle değil, kararlıItk ve iradeyle gerçekleşir ancak. Kendimı ortaya koyanm Baska renklerden, gölgelerden, kalabalıklardan ya da yalnızlıktan korkmam. Ne de güzeldir beni bekleyen btr yüzeyi kendi muzaffer ateşimle doldurmak." "Bunu ıdrak eder etmez O'nayaktn olduğumu korku ve mutlulukta sezdim. Hıçbır şeyle karştlaştırtlmayacak bir kırmızı rengin varlığtm o strada huşu ıçıttde hisaettım { .) Her yeri kaplayan ve içinde âlemin bütün görüntülenmn oynaştıg'ı öylestne harika ve güzel bir ktrmtztydı ki bu yaklaşan, onun bir parcası olntak ve O'rta bu kadar yakın olduğumu düşünmek gözlerimdeki yaslart hızlandtrdt." Orhan Pamuk, "Benim Adım Kırmızı",Iletişim, 1998. Renkler ve imneler Yazın Sanatı R enkieri anlatmak yazarların ilgisini ceken bir konu olmuştur. Bir renk körüne ya da renkieri hiç tanımamış (görmemiş) birine, mavi ya da kırmızı nasıl anlatılabilir? Belki dilin sınırlarını zorladığından, belki de sadece karşı duyulara gönderme yaparak, benzetmeler araulığıyla anlatılabileceği için, edebiyatın ve özellikle de şiirin sevgili konularından biridir. Her kişinin kırmızıyı aynı algıladığından asla emin olamayız. Baş ağrısı gibi sadece kişi tarafmdan algılanır ve ancak diğer insanların da aynı algıladığı tahmin edilebilir. Renklerden söz ederken Stendhal'in klasik romanı ilk akla gelen örneklerden Orhan Pamuk'un kırmızıyı neredeyse tek ba$ına romandakl tüm Imgeler hallne sokması edeblyatta az rastlanan bir örnek olarak gösterileDillr biridir. "Le Rouge et Le Notr" ("Kırmızı ve Siyah"), Restorasyon dönemi Fransız toplumunun karamsar bir tablosunu çizer. Romanın başlığı, başkahraman Sorel'in yaşamındaki ikileme gönderme ya "Türküleri yakanlar, yasaları yapanlardan daha güçlüdür." UĞUR MUMCU, gücümüzü fark ettnemiz için çabalıyordu: "insanlann can güvenliğinl sağlayamamış bir düzene hukuk devleti denllemez. Yolsuzluklann devlet yetkilerini sardığı bir düzene anayasa düzeni denllemez. Bu katlller demokrasisidir. Bu hırsızlar düzenidir. Biz devrimciler hangi kavganın içinde olduğumuzu billyor muyuz?" UĞURMUMCU*yuokuyarakyaşatacağu! Katlller Demokraslsl Hırsızlar Düzeni Oulsling Cephesl Amerlka Küsmesin Çağın Suçu Sağcı Düşünce Yolsuzluk, Şlddet, Bağımlılık Devlet, SHah, Adalet Kontrgerllla Oğretllerl Bir Devlet Arıyoruz Milliyetçilik A.Ş. Hukuk, Devlet, Aşlret Slstem Atam İzindeylz par: Sorel, orduyu simgeleyen kırmızı ile kiliseyi simgeleyen siyah arasında seçim yapmakta zorlanır. Sorel'in kişiliği de ikiye bölunmüş gibidir. Bir yandan küçük burjuva maddeci değerleri, politik çıkarcılık ve bunların getireceği kolay elde edilebilir başarı ona göz kırpar, diğer yanda da karar vermesini engelleyen korku vardır. Bir tek renk ile birçok imge canlandıran Orhan Pamuk'un "Benim Adım Kırmızı" romanı ise bu konuya belki de en iyi örnek. Steven Spielberg'in "Schindler'in Listesi" filminde, siyahbeyaz resim kareleri arasında kırmızı paltosu ile dolaşan küçük bir kız çok da farkında olmadanizleyenlerin yüreğine su serpercesine askerlerin arasından geçip bir evden içeri sıvıjıyor ve bir an için ölümden kurtuluyordu. Bundan bir sonrakı sahnede Nazi subayı, toplama kampına yollanacak kuyrukta bekleyen yaşlı bir kadına "Kaç yaşındasın büyükanne" diye sorduğunda, yönetmenin "kırmızı şapkalı kız" masalına gönderme yaptığmı anlıyorduk. O renksizlik içinde yaşam belirtisi gibi görünen kırmızı aslında amaçsızca yok eden ölümdü; küçük kızın kırmızı palto giymiş cesedini bir el arabasına yüklenmiş, görünce anlatılanların hiç de masal olmadığını anlayacaktık. Kırmızı paltolu küçük kız, "Benim Adım Kırmızı" romanını okurken her nasılsa aklıma geldi. Pamuk da, Spielberg gibi siyahbeyaz bir dünyada uçuşan kırmızı kuşak Ue öyküleri birbirlerine bağlamıştı. Romandaki bütün karakterleri aynı siyahbeyaz dünyanın içinde oynatarak tek renk olarak kırmızıyla renklendirmişti. Pamuk'un Kırmızı'sı, pespembeden vişneçürüğüne, kanlı savaş sahnelerinden kiraz dudaklara, et renginden kızıl güllere, kırmızının olası tüm tonlarını ve duygularını içine alan bir yelpazede çanlanıyordu. Bir tek kırmızıyla birçok farklı imgeyi yaratıyordu; kitabın sayfalannda kırmızı her şeklc girecek, her tonda karşımıza çıkacaktı. Kitaptaki ilk "lurmızı" sözcüğü "Ha san amcamın kırmızı kılıcı" ba^lamında geçer, fakat bundan önce de okur kırmızı Ue tanışmıştır: İlk bölüm, "Ben Ölüyüm", karatası parçalanmış kanlar içinde yatan bir cesedin anlatımıdır. Bu bölümün hiçbir yerinde "kırmızı" sözcüğü geçmese de bölüm, kırmızı içinden çıkarak ulaşır bize, kanlar içinde yatan ceset ile dünya arasında kırmızı bir perde vardır. Romanın "kamerası" sanki kıpkırmızı bir cepheden çekiyordur görüntüleri. Romanda ] 9 karakter canlanır. Birçoğu insan, bazıları ise canlanıp dillenen ağaç, köpek, para gibi nesnelerdir. Elbette bunların içinde en ilginç olanı yine kırmızıdır. Kitabın 31. bölümünde canlanan Kırmızı, sadece bir kez dillenir, fakat kitabın tümünde zaten vardır, bütün bölümleri birbirine bağlayan kuşaktır. Benim Adım Ktrmtzt başlığıyla renk kendini anlatır, ama ağaç ve köpek gibi kendi başına bir varlığı olamayacağı için, sadece sıfat olarak nelerin içinde (ve üzerinde) olacağını, varlığıyla nesneye neler katacağını cule getirir. "Renk gözün dokunuşu, sağırların müziği, karanlıkta bir kelimedir. On binlerce yüdır kitaptan kitaba, esyadan eşyaya rüzgârın uğultusu gibi runların konuştuklarını dinlediğim için benim dokunuşumun meleklerin uokunuşuna benzediğini söyleyeyim." 19 karakterden Ester dısında hepsi, siyahbeyaz dünyalarını anıatırlar. Anlattıklarının içinde geçen tek renk kırmızıdır. Sadece Ester'in gördüğü dünyada Çin ipeğinden yeşil, mavi, mor atlas kumaşlar ve sarı ev vardır. Sadece onun dilinden anlatılan bölümlerde diğer renkler sözcük olarak karşımıza çıkar. Bu yönüyle belki de kitabın en dünyevi karakteri olmaya adayda. Belki de romanın Istanbul dışına açılan penceresidir, gemilerle Doğu'dan ve Batı'dan gelen renlderi buluşturan karakterdir. Kitaptaki asıl renk uzmanı nakkas Kelebek ise kendi anlatımlarında renk tasvirlerine girmez; sayfalar üzerinde kanat çırparalc resmi şenliğe dönüştürdüğü halde, romanda onun ağzından dinlediğimiz öykülerde renk yoktur. Bunun nedeni, Kelebek kendi yaptığı bir resmin içinde değil, romanın tüm kahramanları ile birlikte siyahbeyaz tablonun içindedir. Roman boyunca, kılıç olduğunda ölümü, kiraz dudaklar olduğunda güzelliği anlatan kırmızı, son bölümde de "lstanbul'da bir yüz yıl açan nakış ve resim heyecanının kırmızı gülü de işte böyle soldu" sözleriyle dönemini kapatan resmin ve sanatın kendisi haline gefir. Orhan Pamuk'un kırmızıyı neredeyse tek başına romandaki tüm imgeler haline sokması edebiyatta az rastlanan bir örnek olarak gösterilebilir. Tabii kırmızı dışında minyatürlerin doğasıyla ilgili başka özellikleri de romanın yapısı içine yerleştirir. Örneğin, perspektiften yoksun minyatürler gibi, roman da bir tek açıdan bakılarakyazılmıstır; çokseslilik gibi görünen farkJı karakterlerin ağzından aıılatmaca.yazarın aldatmacasıdır. Bütün roman Kara'nın (romanın siyahbeyaz özelliğini tekrar vurgular) açısından anlatılmıştır: "Ben Enıştenizim" bölümünü dile getiren kişi, aynı zamanda baba, dede veya üstat olmasına rağmen, kendisini enişte olarak bir tek balcış açısına hapseder. Şeküre ise her açıdan Dakıldığında güzeldir, bu da ona her açıdan bakılmadığını ispatlar ancak. • Heyecanunı kjnrnzı giüü StyüHıayazdürrya um:ag UĞUR M U M C U A R A Ş T I R M A C I G A Z E T E C İ L İ K VAKFI PARİS CADDbSİ Nü:14 KAVAKLIDERE ANKARA TEL : (0.312)417 77 20 (PBX) FAKS : (0 312) 417 57 46 www.umag.org.tr Sayın Asııman KafaoğluBüke'nin 'Yazın Sanatı' geneî başlıklı yazısının geçen harta yayımladığımız bölümünün baslığı yanlışlıkia 'Çerçeve Öykü2' olarak yayımlanmıştır. Doğrusu 'Anlatıcı' olacaktır. Düzeltmenizi rica eder, yazarımızdan özür dileriz. CUMHURİYET KİTAP SAYI S73 DUZELTME SAYFA 18