Katalog

Humevniden Bıraüne Iran Robin Wright, kitapta Iran'ın siyasi günaemini şekillendiren yeni bir kuşağın doğuşunu anlatıyor. DENİZILGAZ Kobin Wright 'Son Büyiik Devrim'e bakıyor I ran'da Ayetullah I lıımeyni'ninsiirgütıdcn gcri dondükten sdiııa başl:ittı£ı büyiik devrımin, keııdi içindeıı diğer devrimlerdoğuraraksiirdürdiıgTıyükselişin ve döuüşiimün sürükleyıoı hır biçimde anlatımı. îjcııi/ Türköme r'in Son Bi'ıyük Devrinı adli çevirisinde aktarılmakta. Yazarı Robin Wright adlı bir kadııı ga/ctcci olan özgiin yapıt, The Last l ıreat Revolution/Turmoil aııd Transrormatıon in Iran başlıgıyla 2000 yılındayayımlanmasından kısabir sürcsonra Doğan kitapçılık tarahndan dilimize kazandırıidı. Iran'da yas,adı£ı süıelerde, "zaman zaman uhlak polisiyle bas.un dcrde girmedi değil" diye yazan Robin Wright'ın başın dan gcçen ilginç olavlar oldııkça çarpıa. Yi nc dc, "yabancı bir kadın olarak dış, düııyaya mesaj verınek isteyen birçok üst düzey niikümet vetkilisiylc ^aşılacak derecede kolaylıkla göriis,mc inıkânı bulabiliyordutn" divor. 197} yılında Iran'ı ilk /iyarct ettiğinde restoıan ve barında rahatça olurup içki içtifii Hilton ()teli'ndc, devrımdcn sonra adı "Istiklal" olarak degistirildiginde ycniden konaklamış.. Nc vaı ki Robin Wright bıı otelde 1987 vılında lıem davıanışları hem degiyimikonıısıında tehdiıboyutlaıınava rarı baskılaıla kars.ilas.mis.. "Otel, teleion ınesajlan ve relefonla aranan kimscnin adıııı anons ftnıe konusıında oldııkça gevs.ekti. Ben dc randevularımla ilgili olarak birkaç telefon bckliyordıını. Hıı nedeulelahran Univcrsitcsi'ndesiyaset bi limci l'erheııg Reraiyi bir röportaj içiıı ote lc geldıöiııdc kendisinden odaına çıkmasını istcdim. Odanıın otıırma bölümündc otıınıpkoniüjiını/. diyedü^ündüm. C löriişmemiz haşjavalı bırkaç dakika olımıştıı ki teleron çaldı. kendını tanılınayan birerkck sesi,'()danı/da bir erkek oldug~unu biliyo ruz' dedi. '!jıı anda ikinı/ birden dıs.arı çık mazsanız, içeriyc /oıla girccvğiz. Koridorıın heıııen karşiMiıdavız.' Recaiyi ve ben oldukça tediı gin bir şekilde hemen lobiye inip eaııı kenaıında bir ıııasa huldıık. Bırkaç dakika soııra otelin yardııncı nıüdiirii yanımıza gcldi. 'Ruradan kalknıaıııı/ı ı.stcnıek zorundayını. (îönjyorsunuz eıkekler spor vapıvor' dedi. Seçtig'imiz ıııasa otcliıı lenis kortlarına ve yii/me havuzuna bakıyordu ve benim bir kadın olarak yeterli şekilde giyinik olmayan erkekleıi görmem tıygun değildi. Aynı nedenle kadınlaıın lutboi maçlarım ve güreş karşılaşmalarını izlenıesi de yasaktı. Recaiyi'yle tekrar yerimizi değiblirip bıı kez lobinin iyiet iç kısmına geçtik. Otur dukran kısa bir süie sonra, Darttı Vadcr i anımsatanbirkadınınsırl gözlerini.bumıınu ve ağzını acıkta bırakan çadoru içinde lobiye girdiğini gördüm. Benim larahnıa doğ ru bakıp çay ve pasta servisi yapan garson lardan birine bir şeyler söylcdi. Garson sol kolunun üstüne beyaz bir peçete örtüp bir tabaga pembe bir kart koydu ve getirip bana vercli. Pembe kartta tngilizce olarak,' Islam topluınu, kurşılıklı saygı geregi adetleıine uy manızı riea ecleı. lyi ilişkilerimizin geliijine sine yardımcı olınak için bizimle kaldığınız sürece Islanıi giyinı tarzına riayet etmenizi saygılarımızla rica ederiz' yazıyordu. Kartın arka yüzünde hcrbangi bir şüpheye yer bırakmayacak şekilde uygun kıyafe tin rcsmi vardı. Anlaşılan benim başörtünı, biraz saçıın göriinecek şekilde arkaya kaymışrı. Komite'den olan kadın lobinin diger ucundan beni izleyerek başürtümü diizelt n eıııin olıınca çıkıp gitti. Devıimin lıevesli ve nırcın ilk yıllannda kı ııvgulamaların nasılaşırı boyutlara vardırıldıgmı yansıtan, bunun gibi bireok ömek olay nakledünıekte. Aneak otoriter nıonarsi giiı; paylaşımı konusundaki evrensel taleplere nasıl karşı koyamamiijsa, teukı asi de ne kadaı seıt olursa olsun kendini kadın ve erkek lıer iki cinsivetin eşit katılımını savunan evrensel lıareketten snyııtlayamamıştı. ()laylar da bıın.ı yardımcıolunea, gençlerin vc lraıılı kadınlaıın lepkisi dc ı,ığ gibi bii yüdü. Irak savasji, heki/ yıl boyunca erkekleıi cepheye sümıii^tü. I leın işyerınde heıtı de sava.şı desteklemek üzere kadınlara ihtivaç vardı. Nüfııs patlaması sonııcLi, hükümet bürokıasiyi gcnişletmek, okulları, saölık merke/lerini ve diğer sosyal hizmetleri lıı/ layavgınla^tıımak /orundaydl. Kadınları i^ giicü olarak kullanınadan bıınları yapnıası ımimkiın degıldi. Üslelik giderek kötıile^eıı birekdnonu, kadınlan «,'alı^miiya zorlaıııı^, karıkocaııın aralarında üc i^i birden payla^nıası olağan halc gelmi^ti. Iran'da kinıi ıızmanlar devrimin (»neıııli j llkzfyaret bir olay oldu£una ve Islam ('.ıımhııriycti'nin giderek diinyaea kabuj edilcbilir bir şekil alacagma manıyorlar. Ote yandan ba/.ı uznıanlar da teokrasının dünyadaki en telıli keli politik sistemler arasında yer aldığına ve bundan kuıtulnıanın pek kolayolmadığlna dikkat çekiyorlar. Çn^ıı kinıse ise bu iki 1 rarklı gorü. } arasında kalmı^ dıırumda. lran'ın en eski ailelerinden birine mensup olan ve surekli Tahran ile Washington, D.(.. arasında ıııekik doktıyan bir bilim kadıııı olan Halelı lisiandiari şöyle diyordıı: "tronik bir şekilde kadınlaıın tonlıım havatına katılmasına, hilmeyerek deolsa, en eok katkıda Inılunanlar din adaınlanydı. nevrim, kadınlara lıakları konusLinda daha bilinçli olmayı ögıvtti, aralarında bir berabcrlik dııygusu yarattı ve oııları bir baskı grııbu haline getırdı." Ne var ki, Iran'daki leıııinist haıekette kadınlar Islami yönetime son vermc cabasındadegildiler. Aksine Islami düzenin i(,in de iaaliyel gösteıeıek ona yeni bir yol cizmeye ealı^ıyorlardı. Yarı I'ars<,a varı lııgilizce olarak yayımlanan 1 erzane dergisinirı editörii ve tinik bir devrinıci olan Manbııbe AbbasI Ioizade, yeni tiir Iran feministlerindcn bili. Ikı kız c.ocu£u olan bo^anmış hir anne. Hafta soııları dağnlık yapan Mahbube, Marlboro sigarası tiryakisi. Kuran'ı şöyle yorumlaıııaktadır: "Cîerçek Kıırankadınlar ile erkeklerin Tanrı önünde eşit oldu&ıınıı söyler. Daha mal<bul olan kullar, iyi Miislii man oldııkları için öyledirleı, erkek ya â,ı kadın oldııkları için degil. Biz Kuran'daki bazı ayetlerin bir listesini yaprık. Bıınların çogıı cşitliği desteklivor şeklinde yo rıımlanabilir." Iran Islam (.ıımhuriyeli'nin yeni evlemcileri girgin ve açık sözlii kadınlardı. Monaışi döııcnıınde öne çıkaıı Balılı la^mış va da seçkin sınıla air kadınlar degıldir. Bııgüııiin eylemcılerı daha ziyade geleneklere baglı ailelerden, kırsal kesinı den ve hatta mollalann çevresinden gelmektedir. 1996 Parlamento seeimlerine katılan 200 kadın adayın eogıı tasradan geleıı ve sı yasete daha onee niç kans,manus, kimseleı dir. 1999'dahelediyemeelislerii(,inadavlık lannı koyan ^OOO kadının daha da bııyiık biı çoöunluğu kırsal bölgclenlcn ve geleneklere naglı ailelerden gelmektedir. Cîüce ortak olmak için Batı'nın diizeni içinde yaşamak zorunda olmadıklarına ına ııaıı bıı kadınlar, hakları olaııın kcndileıine vcrilınesi için bu dü/cnin erkeklerinc degii venmiyorlar. "Oyumıı 1 latcmi'ye verdim, ama bu onun lıer şözünii desteklcvccegim anlamına gelmez. Oncmli konulara egilmcsini sa^lamak için kendisinc baskı yapmak benim görevim" diyeekliyor Abbas I loi/a de. Kilapla geçen liinı o/.rl ı.sınılcrin allabe tik olarak sayhı numaraları ile birlikte en sonda yer aldıgı dizin listesi, Kinı Kimdir ve lran'ın Yirtııinci Yii/yıl Kronolojisı gibi ek'ler kitabın izlediöini yakalayabilmekte okııyucııya çeşitlı kolaylıklar sunmakta. Bu kitap, tlevrim içindeki devrimlerin ka dm haklarından sanata, örf ve âdetlerden gençlerin ya^anusına, Islami almlavıstan teknolojinin ycrlcsjincsiııe kadar birçok konııya yayılmasıyla birlikte tıanlıları çağda^ Is lam demokrasisinin tanınıı konusunda ne releregetirdiğinin, biryabancı ve üstelik ka dın gazeteeinin gözünden aktarılnıası ve değerlendirilmesidir. Devrimcilerin esas amaçları başka hiçbir ülkeyc bağımlı ya da nıinnettaı olnıayan bir 1 ülke yaratmak ınıydir Bunda ne kadar ba 1 1 ^arılı olundıı.' ( )denen bcdelleı ııe olılııYoksa asıl amaç, ezilmışlerin durumunu tlü zeltnıek miydi? Oyleyse, bunda ne kadar başarılı olundıı? lran'ın en önemlı seçmen crııbıı olan gençler gerçekte tam ne ıstivorlar? Daha ciddi de^i^iıııleri zorlamayn mı lıazırlanıyorlaıv l^tebiitün bu sorulara yanıt arayan Robin Wright,kitapta lran'ın siyasi giindemini şekillendiren yeni bir kıışaf;ın doğusjiınu anlatıyor. Iran hakkında Ine New S'orker a ya/dığı makalelerle Natioıuıl Maga/ıne Odiilü'nii ka/nnan Wrıght, Los Angeles I i mes, VCashiııgton Post, The Sıınday Tiuıes (Loııdra) Chrislian Seience Monitor ga/e teleri ve CBS tdevi/yoııu aılına muhabirlik yapmışbirki^i. (larnegie Uluslararası Barıs, Vakh, ^'ale ve Duke üııivcısiteleri ve Stantord Üniversitcsi'nin Hoover luıstitiisii gi bi eğitinı kurumlarında dersler veınıenın yaııı sıra, Saered Kage: The \Vrath ol Mili tant Islam, İn the nanıe ot ( iod: The Kho meini Decade ve llashpoints: l'ronııse aııd Peril in a Ne\v \Vorld (Doyle MeManııs ile birlikte) adlıkitapların dayazarı. Îjeni/Tür kömeı'in başarılı çevirisivle yazaıın eserle rini I iiık okııyiK'iılarının daokuma \e ken disiııi taıııma lırsatı yakalamış olnıalan çok scvindiriei. • Gazetecf gözünden değeplendirme KİTAPTAN ALINTI ülliırel Devrimin Scsleri" adlı bölümde, devrım içinde vc devrımc rağmcn sürdürülmeye çalısılan ki'dtür hareketlerine ycrvcnlmtş. Cjazelcleri, tclcvızyon programlartnı, kapaiılan yayınevlcrını, hıınharca oldiiriilen yazarları, tiyatro ve müzik etkinlikleritıi konu alan hu bölümde Iran sinennmna önemlı bir yer vcrilmiş. Yazar Iran sineması için, "Devrimin devrimcılcrc rag"men en çokge lır \aflayan yaıı iirünü dcnebılır" diyor. Yazar, Iran fılmlerinin farklı konıdarı işleseler de bazı özellıkleri payla^tıg'ına dıkkal çekcrek şöyle dıyor: "Karaktcrlcr ahartılı en giizel, en zengırı, en güçlü, en kahrıiman ya da en kötü, en çırkin, cn aptal vc en hılebaz de^ıldi. Aksine halklan ıilmmış kişılerı canlandırıyordıı küçük dükkân sahıpleri, jakir aıleler, çocuklar ve ev kadınları. Çekimler, kıırulu sctlcr yerıne ger çek cvlerdc, arka sokaklarda, köylerde, okul bahçelerinde, dükkânlarda ve caddelerde yapılmaklaydı. Konular da dünyaya çarpacak gezegenler, casusluk olayhırı, batan trarnatlantıkler ya da tarihtcki kahramanlık öykülcriylc ılgilı dcgUldi. (',ii\icri<jcdc yer vertlmiyordıı Iran jibnlcrinın ortak yönü, basıt olaylardan kaynaklanan basit üykiderın giderek daha kapsamlı boyutlara ulasma\ıydı Ya>mtılan kahraınattltklar, günliik yd^dinddkı sorunların üstesinden gelebılmektı. Kahramanlarm bu mücadeleden yara almadan çıkmaları pek olag'an değildi. Konularm çog~u, izleyende dcrin duygular bırakan çag~das öykülcrdi." Robin Wrighl, scnaryo yazarları, yönetmenvefilm yapımcıları için varolan katı knttlamalardan da sö'z ediyor. Orncğin, kadın oyuncu 'K 'İran Devrimi ve 8İNBIM' lar çndor gıymek vc ev içinde geçen uıhnelerde htlc tepeden tırnaia örtünmck zorundadır. Seki, vahjel sahnelerı yasak oldug'u gibi aokuz yaşırı ihtündeki aktriüere dokunmak vc uzun aüreliyakın çekim yapmak yasaktır. Hıına rağ/nen ülkenin önemlı yönetmenlcrindcn biri olan Müetcba Katyı bu kısıllamalara hiç de olutmuz birgözlc bakmayurak, "Devrim hicap gibi, bazı kimselere kabııl edilmesi zor gelen ^artlar getir di. l'akat aynı zamanda bizlerikcndimiz vc kcndideg~erlcrımiz üzcrinde odaklaştırdı lyi fılmler yapmamız için baska toplumların konulannı elealmak yerıne geldiSimiz topluma eg'ilmeyiöğrendık. . Bazı kiKitlamalar hiç de fena değjl. Hizidaha özgün olrnaya zorluyor. ()rneg'in... âşıkolmayı öpüşmcyle, dokunmayla sergihyemediğimiz için bunu yansıtacak daha artistik bir yolhıdtnaya çalışıyoruz" diye el'li yor Yabancı filmlerın yasaklanmau ile yerli filmler ıçın büvuk bir pa zar dofcmuj vc Iran Ktncması daha devrimin ilk yıllannda patlamıştı, Iran jilmleriyıllardır C.anncs, Kanada, Avus/ralya, Arjantın gıhı dünyamn dört bir köşesindekifatıvallerde en iyı/i/m, en iyı yabancı film, en iyi yönetmen, en iyi senaryo gibi hiiyük ödüller loplamak ta ve "en büyiik düsman" Amerika'da bilc ılgı görmektedır. "Cenne tın Çocukları", llollyu'ood'da J999 (hcar'ınaadaygöstertlen bc$ yabancı fitmdcn biri olınuş ve btrinalıiı ancak çelin hir çekipııc sontıcu Italyanların "Yaşam düzcldir" fılmıne kaptırmıştı. Bu sonuclar, Batı'dayıllardırkuilanılmayankameralar, çokdarbütçeler ve tıkı bir sansürle iürdürülen bir sinema sanayii için çok bii yiik bir ba;arıdır. • CUMHURİYET KİTAP SAYI 619 'Kültürel Devrimin Sesleri1 SAYFA 8