Katalog

mücadeleşindeyanığını iyi biliyorlardı. Aylu Hasan Ali Yiicel, 1928 yilında Latın harflcrinc geçildikten sonra, Latin hartlerıyle basılan ilk kitap olıııa onurtınıı Fikret'in I aıihi Kadim'i ilc Doksan Beşe üoğrıı şiirlerine veriyordu. Şcytaıı da hiz/Z cin dc, ne yyttin nc melt'k var; diinya döncrck ccnnctc ı/ıscirı/a, inandım 1940'ların önemli tartışmalarından biri, Sabiha Scrtel'in kitabının adıyla söylersek, "HericilikGericilik Kavgasında Tevfik Fikrer"tir. FikretAkii kavgasıyla başlayıp iki ayrı diinya görüşünün, tarilı ve toplunı anlayışının dinmeyen çatışması Fikret'in ismi ııe bağlı ularak zaman zaman alevlcndi. Şiir vc aydınlanma eyleminde cıddı bir atılım yapmak isteyenlerin dönüp hesaplaşmak ve ona bakarak kcndilcrini tanımlamak gere ğini duydııkları bir sanatçıydı Fikret. îıpkı Nâzım I likmet gibi. Şiikran Kurdakul'uıı geniş kapsunılı incelenıesi, Fikret'in şiirini yaşamı vetarihsel koşullaıı içinde elealıyor. Kıırdakul, I'ikret'in yalnı/ca yeni bir içerik değil, bıı yeni içerigin zorladığı yeni bir şiir biçinıi geliştirdiğini vc serbest nazıına gidcn yolıı açtığını belirtiyor. Fray Canberk ise,Tevfik I'ikret'in şiirine yönelik eleştiri ve değeı lendirmeleri rarihsel boyutu içindc clc alıyor. Bu bildiriden öğrendiğimiz önemli şcylerden biri de şu dur: Fikret'i yalnız perieiler değil, "îkinci Ycnici" (AITUII Siireya da k.ıba birbiçimde cleştirmiştir. Na/.ıın I liknıet'in Fikreteleştirisi ise yctkin bir gerçekçi eleştiri örneği. Kitapta yer alan incclemelerden biri de, Tevfik l'ikret şiirinde "kadın" temasını incelivor. (iülsüm (.engiz, kadınlann birçok baskmııı kıışatması altıııda vaşadığı bir toplunıda Fikret'in şiiılerinin kadının özgürleşmesi açısından içcrdiği duyarlılıgı orraya koyııyor. (iülsüm Ceııgiz, aynı zamanda bir cğitimci olan I'ikret'in çocıık şiirlerini de inceliyor. Oneı Yagcı, bıldırısınde 'l'cvtik likrct'in Aydııılanmaıun önciilüğünü nasıl üstlendiğini gösieriyor. I'ikret'in Kemalisr Aydınlanmacılar üzcrindeki derin ctkilerini araştıratı Oner Yağcı, özcllikle Mustata Kemal'in l'ikret ilf ilgilı düşüncelerini bir aıa , a getirerek bıı konııdakı bilgilerimizc kat<ıua bulunuyor. TevHk I'ikret'in yaşadığı tarilıscl dönenıi irdeleyen Tevtik Çavdar, en haşından başlayarak 1 iirkiye Aydınlanmasının kısa birözetini vcrdigi incelemesintle, Tevtik likret'i, bıı süreç idndcki ycıiyle karşımıza getiriyor. "Pı'S nin yaynnladığı kitabın Tevtik Iikrct'i anlamamız w yeni bir tarihsel doncmde yenidcn tartıs>mamız için son derece zengin verıler sıındu^ııtuı bclirtmek gerekiyor. Kitabın başına konıılan, Aydııı Hatipog lu'nun lıa/ırladıöı kısa bıryaşamöyküsü sanatçıyla ilgili özlii bilgiler veriyor. Kitabın bütününe yayılan Tevfik l'ikret rotoğrafları ise kitabı zenginlcs.tiriyı>r, ba^ eğmeyen jestleıin adamı Tevfik Fikret'i bugüniin kuşaklanna gösteriyor. Kitapta Tevtik Fikret'in resimleri de var; bıı ömekler sanatçınıtı rcssam yöniinü değerlendirmcmizeolanak veriyor. Kitabın sunuııa konıılan, Oner Yaga'nın hazırladıjiıTevtik l'ikret Kaynak cası araştırmacılar vc okurlar idn önemli bir kaynak. Tevfik Fikret'in şiiri konusunda bazı eleştiri ve değerlendirmeler ERAY CANBERK T evfik Fikret'in şiiriyle ilgili eleştiri ve değerlendirmeleri "doğrudan doğrııya şiirine, şiir ve edebiyat anlayışına vönelit olanlar" ve "siyasal tavrı, siyasaf diişünceleri dogmltusunda diinya ya bakışını önde tutmava yönelik olanlar" dive iki böliimde irdeleyebiliriz. Başka tiirfü söylersek; Tevfik Fikret'in şiiriyle ilgili eleştiriler ve degerlendirmelerde iki ayrı bakış açısı, iki ayrı anlayış söz konusudıır. Bıı iki bakış açısı ve anlayış, si yasal kimliğiyle de öne çıkan her şair ya da edebiyat ve sanat adamında olduğu gibi Tevfik Fikret konusunda da çoğu zaman iç içe sergilenmiştir. Bu durum birçok sanatçı i(,iıı geçerlidir ve her zaman bir tartışma konusıı olmuştur; daha doğrusu ayrı bir tartışma konusudıır. Tevrik Fikret'le ilgili eleştiri ve değerlendirmelere baktığımızda şiiri ile siyasal durııştınun çoğunlııkla birlikte ele alındıgını görüvoruz. Tevfik Fikret'in siyasal clıırıışu elbette ki diinya görüşünden kaynaklanmaktadır. Buradaözellikle "siyasal durıış" sözcesini kullanmamızl'evtik Fikret'in yaşadıöı dönem içinde siyasal alandaki etkin aıırumu, mııhalif kimliği yii zündendir. Rkrerin Aydınlanma önciilüğü l "1 lerkes edepsizliöc hak veriyor; bana di yorlar ki: Zaman haklıdıı, akıllıdır; sen bııdalasın! Allah ,ıs,kına siz öyle yapmayın, siz bari devini/ ki: Sen budalasın; lakat /anıaıı haklı, akıllı tleğildir! \'e'sımın dereeesini düşüncmezMiı kardeşinı; kendimi taijlara çarpacagım geliyor. l'akaı hani beııim hunı namiyerimle (yıırtsever kaıııınla) kirlenecck bir temiz taş!" Vf "•'• "A likıel'in bu tıajik e.ıglıg'ı bugün bile ne kadar yakıcı geliyoı bi/e. Bu durıını, F'ikrct'c hâlâ, "temiz tas"larla, nuıtltı insanlarla doltı; kardcijlikle, dayaııı^mayla doııanmış bir ülke borçlıı oldug'umuz anlaınına gelıııi yor mu? Dileyelim, ya/arlarının ve TYS'nin cıııeöiyle oıu^turulaıı bıı kitap, hak ettiği okurla bulıiijarak, Fikret'in istediği yanıtlardan biri olsun. • SAYFA 6 Tevfik Fikret'in sıiıi ve siyasal duruşu gercekten bir iç içelik, bir birliktelik sergiler. Bu ncdenle şiirini ve siyasal dııruştınu aynı çerçeve içinde cleştirme ve de|;erlendirme doğal katşılanmalıdır. Bu nunla birlikte Tevfik Fikret'in dogrudan şiirini ele alan, şiir üzerinde yoğunlaşan eleştiri ve değerlendirmeler de vardır. Böylesi yaklaşımlarda bile şairin siyasal duruşu yine işin içine girmiştir. Şairin özgiil durumıı bunu kaçınılmaz kılmaktauır. Tevfik Fikret'in şiiriyle ilgi li eleştiri ve değerlendirmeler konusunda karşılaşürmalara ve yorumlara yer veren ayrıntılı bir çalışma yapılnıası ge rekliğinin altını çizmckte yarar var. Şimdi sizlere suııacağımız çalışma ise Tevfik Fikret in şiiriyle ilgili eleştiri ve değeılen dirmelerin genel havasını yansıtmayı amaçlavan sınırlı bir çalışmadır. Seçilen örneklerde bir tarih sırası izlenmiş ve eleştiri/değerlendirmeler daha çok şairlerin kalemlerinden çıkmış olanlar arasından seçilmiştir. Bu çalışma.Tevfik Fikret'in şiiri konusunda nirengi noktaları olabilecek eleştiri/değeıiendirmeleribirhatırlatma sayılmalıdır. Tevfik Fikret'in şiirleri 1889 yılından başlayarak Mirsat (Cîözetleme Yeri) ve Malumat (Bilgi/Bilinenler) dergilerinde yavımlandı.lX9()'lı yıllann oı tafarına kadar siiren bıı dönem şiirleri "ilk şiirler" ya da "eski şiirler" diye değerlendirilir ve şair bunlann birçoğunu Rübab ı Şikeste'ye almamıştır. Bu dönemde şair Batı şiirivle taııtştı. Batı şiiri içinde en biıyiık yeri Fransız siiri tııtuyoıdu. Tevfik FİKret'in Fransız şiirine, özellikle de çağdaşları olan Fransız şairlere ilgi duyması bilindiği gibi iki nedenden kaynaklanmaktadır. Bunlardan biri, hemen hemen bütiin dünyada olduğu ŞilPl ve siyasal duruşu gibi Osmanlı ülkesinde de siyaset ve edebiyatın Fransu kültürünün etkisi altında olrnası; öteki Tevfik Fikret'in Mektebi Sultani (Galatasaray Lisesi) çıkışlı olmasıdır. Şair doğal olarak Fransızca bilmektedir ve Fransız kültürüne aşinadır. Tevfik Fikret'in Şubat 1896'da Servet i Fünun dergisinin yöneticiliğine getirilişinde şiir anlayışındaki yenılika değişimin ve siyasal tutumunun istibdada karşı oluşunun belirginleşmesi neden olmuş tıır. Serveti F'ünun'da Recaizade Ekrem'in yazılarının çıkmaya başlamasından sonra "yenilikçi" genç edebiyatçıların bu dergide toplandığı göriilür. Recaizade Ekrem'in "abes muktebes" tartışmasında taraf olması bu açıdan etkili olmııştıır. Şiirde biçimsel de olsa bir değişimi, bir yenileşmeyi savunan Recaizade Ekrem aynı doğrultııda diişünen genç edebiyatçıları dergi çevresinde toplamayı böylece başarmış oluyordu. Burada Serveti Fünun dergisinin ve çevresinde toplanan yenilikçilerin II. Abdülhamit'in baskıcı yönetimi karşısında ki ilginç durumlarının altını çizmek gerekir. Derginin yalnızca edebiyatla ilgilenmesi, dergi yazarlarının ülkedeki yönetime karşı tepkisiz ve ilgisiz gözüknıeleri bıı dergiye ve yazarlarına yönetimin "zararsız" gözü ile bakmasını sağlıyordu. Oysa Servet i F'ünun'ıın eskiye karşı çıkışıveyenilikçiliğibirdeğişLmiiçeriyorve dolaylı olarak sivasal ortama gönderme yapıyordıı. Nitekim II. Abdülhamir yö netimi dtılaylı da olsa sivasal muhaleteti de içeren bu yenilikçi edebiyat hareketi niengellemektegecikmedi. BiranlaşmazItk sonucıı Tevfik Fikret'in 1900 ydında dergi yönetiminden ayrılmasından sonra yönetimi Hüseyin Cahit üstlendi. Bu olaydan bir yıl kadar sonra, FTüseyin Cahit'in F'ransızca'dan çevirdiği "Edebiyat ve Hukuk" yazısından ötürü dergi kapa tıldı. Bu olay, günümüzde de tartışüan "edebiyatın munalii kimliği" konusunda örnek gösterilebilir. Edebiyat tarihiınizde, yönetimlere ve yöneticilere kafan tııtan şairlere rastlanmıştır. Ama Serveti Fünun ya da bir başka nitelemeyle Edebiyatı Cedide ile, başka tiirlü söylersek "edebiyat" aracılığı ile yönctiınlere ve vöneticilere karşı veni bir siyasal müca Jele geleneği başlatılmıştır. Son yüz ydlık siyasal tannimizi inceleyecek olursak yönetimlere ve yöneticilere karşı muhalefetin önce edebiyat alanında ya da edebiyat yoluyla başladığını görürüz. Burada hemen şunubeliitelim: Edebiyatın mııhalif kimfiğini yalnızca günlük siyasetin dar sınırları içinde irdelemek yanlış olur. Bu kimlik edebiyatın söz konusu olduğu her alanda varlığını duyumsatır. Tevfik Fikret Serveti Fünun çevresindeyken bıı derginin şair ve yazarlarına karşı bir eleştiri başlamıştı. Serveti Fünun ya da Edebiyatı Cedide topluluğu nun yazar ve şairleri de bu eleştirilere karşı kendilerini savundular ve düşünceleri ni yazılarıyla belirttiler. Böylece bir tartışma ve çatışma ortamı doğdu. Buna kısa ca "eskiyeni" kavgası dendi. Serveti Fünun'culara eleştiri yöneltenlerin çoğu, "Baba Tahir" Ltiye anılan Mehmet Tanir bevin Malumat (Musavver Malumat) adlı dergisinde toplandılar. Ahmed Mithat da Sanah gazetesinde "Dekadanlaı ' baş lıklı yazısıyla Servet i Fünun'cııları eleştirerek tarrışmaya katıldı. Ahmed Mit hat'ın kullandığı Fransızca "decadent" sözcüğü "gerileyiş, çöküş, kötüleyiş" an lamına geldiği gibi Fransız edebiyatındaki "Simgeciliği hazırlayan kötümser etle biyat okulu"na da bir göndermeydi. Ahmet Mithat Serveli Fünun'culann "yeni bir üsmanlıca " varattıklarını söv leyerek dil aıılayışlaruiı eleştiriyordıı. Tevlik Fikret'in "serbest miistezat'ı bıılarak serbest nazma kapı açması, Di van şıirinden lcalma beyit anlayışını aşması, şi ire düzyazı nitelikleri katması eleştirilen baş ka yanlarıydı. TevtİK. Fikret gerek "Musahabe i Edebiyye" (Edebiyat SöyleşUeri) başlıklı yazılarıyla, gerekse şiirleriyle Servet i F'ünun'da bu eleştirilere cevap verdi. Özellikle Tefekkür (Düşünme), Ruhi Es'arım (Şiirimin Özii/Ruhu), Zekâ, 'l'clelsüt (Filozoflaşma) Perii Şi'rime (Şiirimin Perisine) başlıkJı şiirlerin de şiir anlayışını, şiire bakışmı anlatmıştır. Bu şiirlerinde "bütiin şiirle rinin özünün acıma olduğıından", "şiirinin katıksız özünden ", "bu özün, sözlerin kara gecesinde panldayan ay ışığına Denzetildiğin uen", "şiiri illıam edenın hakikat olduğundan", "şiirin boş hayallc bir tutulması karşısında yaz dığı ştirlere şiir diyememesinden", "şiir peıisi nin ancak çekilen çileden sonra şaire şiiri ilham ettiğinden ve şiiri CUMHURİYET KİTAP SAYI 6 1 9 "tskiyenl" kavgası Tevf ik Fikret ve eşi Nazlme Hanım