Katalog

çdeye karşi bır armağan olarak verdığın den' soz eder levhk I duet'c gore Osmanlıca ışjen mış olanakları olan zengınleştırme ko laylıkJaıı bulunan bır dıldır Kcndısını dıl konıısıınd.ı eleştıtenlete bu gerekçelerı ılen surer, Doncmın gunluk konıışma dı lıyle ya/m ı anlayışı vagınlaştdcça, "Genç KaJemleı" topluluğunun valın dılınt gor dukçe Tevfık Fıkret lurkçeye yonelır Ama vıne de Osmanlıcadan vezgeçme mış, dıl konıısunda ıkacıklı kalmıştır levükFıkret'ın Servet ı Punun'dan ay rdışından olıım t.ırıhı olan 1915'e kadaı geçen donemde karşdaştığı cn onemlı eleştırı Mehmer Akıf ın kendısınc yonelt tığı eleştıııdıı r akat bu cleştırı "Tevfık Fıkret'ın şıır anlayışına değddır, luşdığı ne ve duşuneelerınc karşıcîır Tevfık Fık ret'ınHan ı Yağma Taıdı ıKadıın.Dok san Beşe Doğru başlıklı şıırlerındekı tt tıhat ve Terakkı eleştırısı, Osmanlı Tarı hı eleştmsı, Islam ınançlarına ters dıışen duşıınceler Mehmet Akıt ın saldıtdarına neden olmuştur Bu açıdan ' Fevfık Fık ret Mehmet Akıf kavgasını bu edebı vat taıtışması olarak gormemek gerekır Bu bır ılerı gerı kavgası da değddır lev fık Fıkıet Mehmet Âkıl çatışmasına Atıl la Ozkınmlı'nın değerlendırmesıyle' Ba tıcı lslâmu" çatışması demek dalıa doğru olur ( enap Şehabettın leviık Fıkret'ın he men olumunden sonra va/dığı I ıkret uı Vefatı başlıklı vazıda daha ÇOK şaırın kı şılığı uzerınde durmıışrıır ( Fasvıı ı Lfkâı 28 Ağustos 1915) ( enap Sehabettın'ın yazısından ba/ı bolumleıı gunumuz Fuıkçe sıne aktararak} ıkret'ın sanatı ve !}iın konusundakı duşuncelerını şoyle sı ralayabılnı/ "Lânet etnıe ve kutsamaya aynı şekıl de vaklaşan mertçe bır so7 sovleyışı var dı Yıne de 1 ıkret daıma şaır ve sozu her zaman şıırdı " 'Duşuncelerı ışte ıtıraf edıyorum bı raz duygulara ve d di i çok hayallere da yanır /ekâsı ozellıkle şıır de ekdmi![tır " "Vezın ve kafıye de kelımelerı teren num ettırdı Fıkret ın her jurı kelımele rın ahengı bakımından bır edebı beste dır" Butun bu değerlendıımelerde Tevfık Fıkret'ın olumunden çok kısa bır sure sonra vazdmış olnıanın duvgusallığı sezılebılır Yıne de Cenap Şehabettın yakın arkadaşını ve kendısinı edebıyat dunya sına tanıtan sevgılı şaırıni değerlendırır ken Tevfık I ıkret konusunua can alıcı ozelldderın altını çı/mıştır Ahnıet Haşım'm Tevfık Fıkret konu sundakı dıışıınteleıı degışkendır Icvhk 1 dcret'ı ve Fransız şaır Sully Prudhom me"u bırlıkte değerlendırır Bu tur şaır lerı "ahlakı ıçtımaı, fclsefı" dıye nıteler ve "taşıdıkları koca kanatlaıa rağmen bır tuılu semava doğru havalanamayışları nın sır ve hıkmetını eseılerının duşun cenın bıçımden evvel hazırlandığı duygu sunu vermesmde bıılur Cunku "ahenk ve kahvenın tesaduflerınden doğmayan fıkırler sanata mal eddemez ' duşunce sındedır Ahmet Haşım "( enap de Fıkret arasındakı fark, bı rıncısının okumu!) ve gormuş olması, ıkıncısınınıseko7asınıdelememışbırke lebek halınde kalmasıdır " "Edebıyat ı Cedıde etıketı mulecanıs bır/umrenıni!>mıdeğddır ZıraC enab'ın Avrupa'dakı modelletı olan sembolıstler nazarında dunyanın en soluk, en tatsız ve mânâsı/ nâzımı, Tevfık I ıkıet ın Avtu palı modelı Françoıs ( oppee'dır " " Fevfık Fıkret, şıırın run ve cevhennı anlamaktakı ısabetsızlığını, şıırın şeklı hakkındakı telâkkısıyle gostermıştı Fık ret 'şuı ın 'nebir'den busbutun ayrı yazıl mak ayrı okunmak ve ayrı duyıılmak uzeıe vucut bulmu!} bır hususı lısan ol duğunıı dıışunmeyerek en az nazma benzeyen ve nesre en çok yaklaşan bır şı ırın en mukemmel şıır olacağını zannet CUMHURİYET KİTAP SAYI 6 1 9 Can alıcı özelliklor mek safvetınde bulunmuştu " Ahmet Haşım Fıkret ın şıırını şeklen kusurlıı bulur Yıne dc benım ıçın Fıkret bır ku dııımuş denız karşısında kayalar uzerın dc yuksclcn bır altın 7iya ve bıı cdtın ku ledır Gorulduğıı gıbı Ahmet Haşım'ın eleş tırı ve değerlendamelerı dalıa çok ve doğ rudan dogruya Tevfık Fd<ret ın şıırı ıı/e rınedır Yahya Kemal'ın Tevfık Fıkret le dgılı değerlendırmelerı çeşıtlı yazdannda cumleler halınde ycr alır Tevfık Fıkret ve Zıya Gokalp başlıklı yazısı ıse karşdaştır malı bır değerlcndırme vazısıdır Bu va zıda Yahya Kemal Fevfık Pdcret ın bdgı sının orta derecede olduğunu, eğılım duyduğu sol nazauyelerı" yeterınce be nımsemedığını, Avrııpa dakı ışçı dunya sını çok a/ Lddığım bu konufarda fazla heveslı dc olmadığını den suıeı Sonra Ievfık I dtret ın şııtı uzerınde durur Bu konuda da yargdarı olumsuzdur 1 ık ret ın 1 ransızca sının ortalama oldugu nu, Fıansı/ ^ıırının en derın ve yuksek tarafını anlamadıgını (Baudelaıre den Sımgecdere kadar) Dıvan şıırını bdme konıısunda da veterlı olmadıgmı va/ar Butun bu olumsuzluklara karşın Tevfık Fıkret ın şıırımı/ın ıçınden ' olduğunu belntıı !}oyle devam cder Şıırımı?ın alafrangava doğru ıstıka met alacağı zamanda gelmış, o ıstıkame tın başına geçmış goreceğı ışı gormuş, escnnı dc şahsıvctını de Turk edebıyâtı na muebbeden hakketmıştır " levtık l tkrct varım vamalak Fransız ca şıır anlavışına ragmen, çok basıt bır nıalunıatla eskı ymmı/ı bdmesıne rağ men /amanında ışbaşına geçer geçmez, şıırımızde go/lerı kamaştıran bır venılık başarıverdı Fıkret de hıç buyuk bır şaır değd dı lakın ( enap Sahabeddın'le bulıkte furk şurının bedıını usulunu, havasını tamamıyle değıştırdı ' Nâzım Hıkmet ın Tevfdc Fdcret'e bakı şı doğal olarak toplumsal sınıflar acısın dandır Eylıd 1930 da Resurdı Ay dergı sınde takma adla yayuıdanan yazısına Nâ zım Hıkmet "Fıkret tam manasıyla ınkı lapçı cezrı bıı kuçuk burjuva munevverıdır" cumlesıyle başlar ' Iam anlamıyla devrııncı, koktenci bıı kucuk burjuva ay dını" dıye nıteledığı Tevfık Fıkret ı ayrı ca buyıık şaa olarak gorur Yazıdaku çuk bur)uva avdınının nıtelıklerı sıralanır Ferdıyetçdık degışken ruh hailerı ıçınde vaşama ve ınanmakla ınanmamak arasın da gıdıp gelme mucadele suasında vok vere olumsuzluğa dıışme, sabırsızlık ve bu nedenle kırdma va da kendını lcda et mcye kalkışma ahlakı kavramlarının mutlak kavı amlaı halınde olmaM ve bun ların hırpalanması dıırumund ı ters ravır bıle alabdme Nâzım Hıkmtt bu nıtelıklerı Tevfık F dcıet ın şıırınde ve yaşamında aıayarak şu sonııçlara varır Bıreycı devrımcı ku çuk burjuva hareketı olan anaışızmı over kendını tanımladığı' Kımseden ummıd ı feyz " dıve başlavan unlu şııruıde bırev ci bır kuçuk burjuva devrımtisının bdın cını ve ruh hahnı oıtava kovar vaşamının bırçok olayında bıreycı davranışları bı lınmektedıı ıyımserlıkten kotumseılığe, ınanmaktan ınanmamaya geçer kuçuk kışısel nedenler yuzunden mucadeleyı bı rakır, benımsedığı ahlakı dkelerekatı bır bıçımde bağlı oldııgu bdınmektcdır Bıı tun bunlara rağmen Nâzım Hıkmet lev fık Fıkret ın "ulkeye yaptığı muazzam hızmetın" ve "sanatta ulaştığı baş ciondu rucu aşamanın" altını çızer Fdcret'ı vâŞd dığı donem ve ortam ıçınde değerlendı rerek "ıyı anlamda ınsanıyetçı şaır" dıye nıteler Ahmet Hamdı Tanpınar'ın "bır anto lojıye gıriş yazısi" dıye nıteledığı vc 1937'deyayımlananbırseçkınmbaşında yer alan uzunca yazısı ozellıkle şıırı açı Blreycl davramşlar sından Tevfık Fıkret'ı değerlendıren dk ve en kapsamlı yazıdır dıyebdırz Tanpı nar'ın vaklaşımında Nâzım Hıkmet ın değerlendıı mesıvle ortuşen yanlar vardır lanpınar ın duşuncelerını şoyle sıralaya bdırız " (Fıkret) orta çapta bır kuçuk burju va şaırı dcen cenııyet ıçın bır nevı ahlâk ve medenıyct havarısı ofdu " Tıkıet butun hayatında bu jestın ada mı olarak kalmış ve kendı kendını tekzıp etmemıştır " ona asıl tesır eden, şahsıyetını de ğılse bde bır manada tarzını bubnasına yardım eden, şaır Coppee olmuştur lanpınar a gore I ıkret Hasta Çocuk şıırınde yaptığı gıbı bırçok şıırınde ko nuşma dduıe yakın bır şur ddı bulmuştur Sıradan cumlelerden oluşan dızelerdees kı şıır anlayişinın verıne yenısını getırmış tır Halıt Zıya'nın nıteledığı gıbı bır çeşıt ' nesr ı manzum ' yaratmıştır Seıbest nazma yolaçan, ortam ha/ırlayan serbest mustezatı bulmuştur Bırkaç dıze suıen cuudclerlc es>kı dızc anlayışını yıkmıştır Tanpınar 1 ıkret ın cldde eşıtsızlıge da yanan "sıradan uslııp" de 'yuce ııslup" anlavışını bır ozellık kabul eder RubaD ı Şdceste'de gcrçek anlamıyla bır duşun ceve rastlamanın guç olduğunu sovler 'HaJuk un Defterı nı bıtıren Gokten Yere manzumesınde ınsanoğlunu 'Rabbı mumkınat dıve anan Fıkret ışte ınsanlı ğa olan bu ımanıyle buyuktur' der Fevhk Fıktet'ın şıırınc olumlu bır açı dan yaklaşmış olmakla bırldcte değerlen dumesının butıınluğu ıçınde boşluklar bıraktığı sezdıt Sovlemek îbtemeuddeıı nın sovledıklerınden gıdderek anlaşdma sını çıkardmasını ıster gıbıdır Fıkıet e kaişi Ahnıet Haşım kadar acımasız dav ranmaz ama I ıkret ın şıırını kendı şııı an layişı açısından pek fazla da ırdelemez 194O'lı vdların başlarında, ulkemızde kı sıvasal oıtamın, yarattığı hava ıçınde Fevfık Fıkıet e ozellıkle duşuncelerı açı sından yenıden clcştırder yoneltdmeye başlandı tkınci Dunya Savaşı nuı dk yd larıvdı vc Alman nazızmı askerı zaferle rıyle dıınyava gozdağı verıyordu Bu sira larda, 1940 vılında, Yenı Sabah ga?etesı şaır ve vazarlar arasında bır soruşturma başlattı Tevfık Fıkret'le dgdı bu soruştur maya bazı yazarlar saldırgan cevaplar vcr dder ve Tevfık Fıkret Mehmet Akıf kav gasını yenıden gundeme getırmek ıstedıler Ozellıkle Lşref Fdıp (Fergan) yazda 11 ve vavımladığı kıtaplarıyla bu tartışma ya destek verdı Bıına karşdık Sabdıa Ser tel de Tevfık I ıkıet'ı savunan yazılar ya/ dı 1945'teTevfık Fıkret'ın sıvasal duşun celerını ve konumunu butun boyutlarıy la ortaya koyan ve F ıkrer e kaışı yoneltı len eleştırderı cevaplayan leviık I ıkret Ideolojısı ve Felsefesı adlı kıtabı yayımla dı Son olarak u/erınde durmak ıstedığı mı? eleştırı Cemal buıeya'naı yazısıdır Bu vazı Sureya'nın Papırus adlı dergısın de ımzası/ olarak yayımlanan ama Cemal Sureya'nın kalemınden çıktığı bılınen başyazdardan bıııydı (Ocak 1968, sayı 20) Nıtekım bu ımzasız başyazdar son radan Sureya'nın Şapkam Dolu Çiçeklc (1976) adb lutabında yer aldı Sureya'nın Tevfık Fıkret Ustune adını taşıvan yazısı Ahmet Haşım, Yahya Kemal ve Ahmet Hamdı Tanpınar'ın duşuncelerıne buyuk olçude katdan bır yazıdır ve Ahmet I lam dı'nın Tevfık Fdcret konusundakı duşun celeıını gelıştıren ve tamamlayan, deyım yenndeyse Ahmet 1 lamdı nın soyleyeme ddderını ;>oyleyen bır nıtehktedır Sure ya'ya gore ' leviık I dtret 'fıkrî' şıırlerı bırtakım sıyasal sloganlara dayanıı Ateıst bır dun va goruşunu onerır Ama bunlarda yıne dınsel değerlerden hareket eder Ievfık Fıkret lauc değddn "Tevfık Fıkret fıkır sloganlarıvla vetın me yolunu seçmış, şıırselvon aramamış, kurıı bır soylevcı olarak kalmıştu "Tevfık hkret gerıcılere karşı ıstıbda takarşı dırendığı ıçın şaır olatakbuyum senmıştır Kenuısıne buyuk şaır denmış tır Kısacası şıırındekı sıyasal tavır, omur boyunca ve oldukten sonra bır rant sağ lamıştır ona "Dunyada Ateıst olun da humot u bu 1 ımayan tek adam bellu de Fevhk l ıkıet tıı ' Sureya yazısının sonunda levfdc Fık ret ı şoyle değerlendırıyor "Bır şaır değıl bıt aktualıte, bır oğret men, bır dıtıfal oldu Ve bır aktualıte, bır oğretmen, bır ıhtıfal olarak kaldı Bugun bır malzeme bde değd Bır ıbret belkı Tabıî şaırler ve şurın soluğunu camnda duymak ısteyenler ıçın " Sureya yazısında levfdc Fdcret'ı Ittdıat ve Terakkı de ıçlı dışlı gostermıstır Oysa Fıkret'ın Ittıhat ve lerakkı de yakınlığı ol mamıştır ve bu fırkaya (partıye) karşı çık mıştır levfdc Fdcret'ın şıırı konusunda Nu mllah Ataç'ın Ahmet Kabakh'nın Fık ret'ı toplumsal bır açıdan değerlendıren Şukran Kurdakul un Fıkret uzeııne olumlu/olumsuz yargdarı olan F erhı Na cı'nın yazdarını da natırlatmakta yarar var Tevfık Fdcret'ın 'butun şıulerınr uç kıtap halınde ve şıırlerı o/gunlerının ya nında kelıme kelıme gunumuz ddınc aktardmıslarıyla bırlıkte, bır anlamda 'ıkı dılh" olarak yayımlavan uçuncu kıtabın sonuna ekledığı dovurucu bır Tevfık f ık ret kaynakçasından yaraılandıgımı/ Asırn Bezırcı"yı de burada sevgı ve saygıvla an mak ısterız Uzun bıı çalışmanın urunu olduğu ardaşdan bu kaynakça Tevfık \ ık ret uzerıne çalışma yapmak ısteyecekler ıçuı onendı bır yol gosterıcıdır Çok kısa alıntılarla duşunceleruıı aktar maya çalıştığımız şaır ve yazarların bırleş tıklerı nokta Tevfık Fdtret ın butun eleş tırdere rağmen şıırımızde bır donıışum noktası olduğudur Açık ya da oıtuk ola rak kabul edden budur Tevfık Fıkret şa ır yanı eleştırılse de sıvasal vanı yetersız bıdunsa da edebıyat tardıımız ıçınde da hası toplumsal tarıhımiz ıçınde kendını duyumsatan bır sarsıntı olarak kalacak tır TevfdtFdcret'ınşurınehâlâgereksınım duyduğumuzu sanıyorum Tumuyle ın sancıl bır dunya oluştuğu gun, kuresellcs menın ınsanca olduğu gun belkı Tevfık F ıkret ın şıırıne bıı gereksınım kalmava caktır O gun zaten Tevfık Fıkret'ın 07le dığı gundur ve Fdcret ın şun bu kez bır belge nıtelığı kazanıp varlığını surdure cektır • SAYFA 7 Olumlu/olumsuz yargılar