Katalog

Sonuç olarak Tevtik Fikret "bir şair değil, bir aktüalite. bir ihtifal oldu" der Cemal Süreya ve ekler: "Tabii şairler ve şiirin soluguntı canında dııymak isteyenler için." Sabiha Sertel, Tevfik Fikret'in gördüğü tepkiler karşısında, "Faşizm vc gerici dincilik, akılcı öze sahip bir sanatı öliimciildüsnıan göıür' demişti.(lenıalSüreya'vı okuduktan sonra, rahatça "Yalnız onlar mı?" diye bir ek yapabiliriz bu söze. Cıiinümüzde, virmiııci yüzydın sonıında, daha öncc nurada konuşmacıların söylediği gibi, Tevlik Fikret hâlâ güncelse, görüşlerinin, önerilerinin, çöziim ola rak ileri sürdüklerinin bugüne de yanıt vermesiyle ilgili bir dıırıım olmaktan çok, bu görüsjeri dile getirişinden, o görüşlerin arkasında duruşundan, bedelini gö ze alışındun, bunu şiirle yanacak r>ir "ozan tasarımı"nı yenileyerek, çagının zihniyeti içinde sürdürmesinden geliyor. Bııgiin, (.emal Süreya'nın dediği gibi, valnız "şiirin soluğunu canında duyanlar" için değil, kiireselleşmenin soluğıı nu da canında duyanlar" için Tevfik Fikret güncel. Şöyle bir anımsayalım küreselleşmenin dayattıklarından birkaçını: 1) Enıck düşmanlığı, yani değer yarat ma işlevini 'emek'ten alıp 'bilgi'ye aktarma savıyla toplıımsal yaşamın kurucu öğesine yer değiştirtnıe, 2) Metafizik idealizm, yani dinsel inancın giicüne ve kurtarıcı etkisine yapılan vıırgıı, bilimsel bulıışlar yüzünden ma teryalizmin iflası propagandası, 3) Tarihsizlik, yani "tarih bitti' savıyla toplumsal degisimin, bir tarihsel evrecıen ötckine geçiş olanağının kalmadığı çıka rımı... Bıınlar gündemdeyse savaşım da gün demde. Bu savaşıının yandaşları, gelenekleri, örnekleri de. "Savaşımcı ozan ta sanmı"nınatalamıdaıı TevfikFikretgüncelse bunun için güncel. • dirilnıesi ilginçtır. Bu köşe gerçek bir mimari çözümdür. Ust katta öteki yatak odalaııyla birlikte, Tevfik Fikret'in yarak odası vardır. Bu oda dogrudan çalışma odasına baglıdır. Çalışma odası bir köprüyle bançeyle ilişkilendirilir. Bu ilişkiler onun günlük yaşamının izdüşümüdür sanki... Bu katın çevresindeki balkonun, Boğaz'ı her yönüyle algılamak için yapıldığı besbellidir. Ama tüm katın sunduğu sıcacık ortamı göz ardı edilemez bir mimarlık başansıdır. Evin içi ile dışı genellikle birbirleriy le uyuşur. Taş dııvann ağırlığı ve biçimciliği dışında çöziime içren başlanmıştır denilebilir. Bu da sivil mimarlığımızın özelliğidir. Savaşımcı bir şair olarak T. Fikret B. SADIK ALBAYRAKNİHAT ATEŞ T evfik Fiktvi'ien önce toplıımsal belleğiıııizc iijleyen dizeleri grliyor aklımı/.ii. "Kiinıın diyc, kanun dive, kanun tepclcndi " diyonız ve anayasayla yeni tamşan liir tdplıımda bunu yazabifen I'ikret i, ceçen yüzyılm ikinci varısını, her on yılda bir "tangır tungur" ediletı anayasalar ve kunuularla aştıktan sonra, hâlâ yeterince anlayabilmiş dejjiliz. Şimdilerde insanımızı tepeleyen kanunhın Ingilizceden ter eiime ederek 15 günde Meclis'ten geçiren vekiller var. Hâlâ "Hârıı Yapıııa "nın deyinıleşmiü dizeleriyle "yiyin cfendiler, yiyin!" cıiye çöziimsüzcc söyleniyorıız. l'ikret'in hizi ay dınlatmak için ^iirleştiıdiği çığlığın geregini yerinegetirmekıen uzak bir topluıııun insaıılarıyız Peki, ya "Sis "c nc denıeli... Yirminci yüzvılın basjindaki Istanbul'u resimleyen Sis'i bugüniin Istanbıırıına daha ııyguıı düşüyui" görmek, ııtanca bogmuyor nuı bizi' U»ıidi»ıiz hıı: öliirsck biz, yaijar ımttlak, vü/ıiıı siziıılc, şu zttıdan karatıltfcından uzak! Tevfik likret'in, geleceğin aydınhk Türkiye'siniyaşataca^ııu üınitettiğigençlerbugLiıı neredeler? Cîcçen aylarda Bilim ve Ütopya dergisinin yaprıgı ve yayımladığı bir anketin sonuçlarına göre, tıp ve temel bilimleregitimi alan üniversiteögreneilerinin yaklaşık yiizde sekseni meleklerin, einleriıı varhgııiii inanıyor, insan yaşamını kader ve alınyazısmırı belirledijiini düsiiniivorlar. Ankete verilen cevaplara göre, bilim egitimi gören gençler arasındn astroloji, AtlemI lavva efsanesi gibi lıaşka hurafeler deyiiksek ra{*bet görüyor. Universitededoğa bilimleıi ve tıp cgitimi gören geııçlerin duruımı buysa. gerisinin karanlı^ını varın siz diişüniiıı. Tevtik I ikret iıı giiçlü bir ses le şiirleştirdi^i aydınlanma kavgasının so mııt bir mulıasebesi niteliğindeki bu ankel, önümüzde ılaha ne kadar zorlıı görevlcıin oldugunu bir kez daha hatırlatıyor. Bu zor yolu a^ınak için bu toprakların birikimine dayannıak zorundayız. 19. ve 20. yüzyılın Türkiyeli Aydınliinmacıları da bu birikiınin temel taşları arasıııda bıılunuyor, I .1 CMMIA «•l.l.l \ birkaç yiiz sözcügü ögrenmeye siz de girişcceksiniz. Kemal ()zer, bildirisinde Tevfik likıet'e yepyeni birkavramla yaklaşıyor: "Savaşımcı ozan tasanmı "nınatası olarak Tevlik Fikret. Bu kavram aracılıgıyla,Tevlik Fikret'ten Nâzmı 1 likıııei'e sıçrayan ve bugün Kemal Ozerveeagdaşlarındasomııtlanan,toplıımsalçatışmalar karşısında bilinçli vedeğişim den yana tavır alan ozanın yeni bir taııımına kavuşuyorıız. Her tarihsel dönenıin egenıeıı ozan tasanmı ve gclecegc uzanan sınıtın yeni ozan tasanmı, şairin önünde ayrışan yollar çizivor. ()zer, Tevfik l'ikret'in yolıınu şöyle belirliyor: "Ad koymak gerekir se, bir 'savaşımcı ozan tasanmı' diyebiliıiz girdiği yola. Sözle, saptamayla yetinmeyen, sözü sözcülüge, saptamayı devinime do£m geliştiren bu ozan tasarımı, neredeysc şiirin tarıhi kadareskiye uzanmaktadır. Siirin heı kesi kapsayaeak kadargenişsolııkuı,ozanın heıkes adına konuşacak kadar önder nitelikli oldugu o eski çaglara kadar." Tevfik 1 ikıel egemen ozan tasarımının tersine savasımcı ozan tasarımına uygun etkinlikte bulunurkençagının ileri degerleriyle do nanmıştır. ttcşcrın btivtc dalâlellen var; puluntı kendi yapar, kendi /a l'ıir!.. "Aiasgülüşü "yleson nelesitıi veren l'ikret imgesini çözünılüyor: "Tevfik likret in ayrıntılarıyla anlatılan bu son güliinısemesi ()'nun, küçük kapalı dünyası içinde sürdiirdüğü yaşanı mi'u'adelesi, yazgısı, kişiligi ve dünyaya bakışı üzerine ayııca önemli bilgiler verir bize. Oııu, ideal dünya özlemesine ragnıen, yaşadıgı gerçek dünyaııııı seviyesizliğine karşı duydu^u öfke ve bunun örtündügü 'patolojik erdemliliği çıldırtmıştır'. (.), yapabildigi son bir edimle hem ılünyanın ve hem de kendisiııiıı bu tıajikomik çeresizli^ine gülümsemiştir." Teber'e göre, bu gülüıııseme dünyaya bakışa ilişkin önemli bir kavramı da iceriyor: eleştiri. Bütün aydın lanmacılargibi, F'ikret de, yaşadığı topraklara eleştirel bilincin tohumlannı ekeıı biri. Utc hürriyctı hakîkıyc: Nf nıuharip, tıc barb ü iatîla, ne tasallııl, ne saltanat, ne fckaa; ne ş/kâyet, ne kabrı islibdâd; hetı benim, sen de sen, ne rab, ne ıbad! Tarihi Kadim'in yazarı, bu kitapta, tarih anlayışı ve tarih felsefesi bağlamında da in celeniyor. Betiil (,.otuksöken, Tevfik Fikret'in bu şiirinde ortaya çıkan tarih göriişünü, Tarihi Kadiın'e Zeyl'deki gclişimiyle tartışınaya açıyor. Bir başka felseteci Betlia Savaşımcı bir aydın l'ürkiyeVlc ayılınlannıa kavgasına güçlii şiiriyle katılan levlik l'ikret'in günccllig'i de, bu biıikiıııin ya^amda kar^ılık. bıılması11111 bir bajjka kanıtı. Türkiye Yazarlar Sendikası'nın, 1617 Aralık 2000 tarihinde, (r.\latasaray Lisesi'nde düzenledigi "levlik likret'i Annıa Cîünleri'nde su'iulan bildirileri içeıen bir kitap yayınılandı. I YS'ııin yayımladıjiı, "Tevlik Fikret, Savaşımcı Bir ijair Tasanmı" adlı kirap okıındııgıında, Fikret'in sanarçı kişiliği çeşitli yönlerden aydınlanırken, yapıtının ve mücadelesinin giincelligi ıle ıfaha iyi görülebiliyor. Yazdıkları ve yaptıkları her yönüyle bugün de islevsel bir sanatçı; ilkeli, savasjimcı bir aydın var kars,ımızda. Kalbindc her dtikika j u ıdvî tahdssüriin minkarı âteşbüni dııy, dâima düytn: Onlar niçitı scrıiıhhı, niçin bcn gıkurdayım? Cıülsün ııcdetı cıban bana, bcn yalnız ağlayım?.. Yükselmek âmmâııa uc gülrnck. >ıc latlı ! Güncel, islevsel, aydınlanmacı bir şiir ama bugünlc arasında önemli bir dil enge li var. likret'in dilini anlayamıyoruz. Konur Ertop bu engeli aşmak için şu öneride bulunuyor: "Dogrusu, onun dünyasını yakından kavramak, sjiir yenilikçisi bu ozanın anlatımındaki tatlara ulaşmak için birkaç yiiz Arapça, larsça sözcüğü öğrenmek boşa gitmiş sayılmayacak bir çabadır." Tevtik Fikret i biıaz lanıyınca, Konur Ertop'un kapsamlı incelemesindc ortaya koydufu, yapılan çevirilerin yetersizliklerini görünce IILI Tutarlı kişlllk Kısacası Tevfik Fikret'in tutarlı, ilerici, siirekli arayan kişiliği yttnsıvor bu evde. Şiirinde resamlıgı nasıl belli olııyorsa, mimarlık duygusunun aynntıya inen ögesi de gönilüyor bana göre Tevfik Fikret'in... Onun, inandığını savunan, doğTuyu bu dünyada söylemeye çalışan kişiliğinden hüzünlü b ile olsa vazgeçmediğini görüyoruz Aşiyan'da... Bana göre burası bir kaçış yeri olmaktan cok, yeterince ıızak, yeterince yakın, bir düşünme evidir. Aşiyan 1940ta eşi Magirae Hanım'dan satın alınarak Doktor Lütfü Kırdar'ın vali olduğu günlerde onarılır, döşenir otuzuncu öliim giinünde, 19.8.1945'te müze olarak açılır. Sonradan Abdülhak I Iamid'in, Şair Nigar Hanım'ın kimi kirapları, eşyaları da buraya getirilerek bir lidebiyatı Cedide müzesi durumuna getirilir. îstanbul Biiyükşehir Belediyesi Kültür Işleri Daire Başkanlığı Kütiiphaneler ve Müzeler Müdürlügü'ne baglıdır Aşiyan Müzesi.. • C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 619 1 n s a n 11 £ ı pııtlardan kıırtarmaya çalı sanların karşılaştığı güçlükleriıı atttıgı bir dönemde yaşıyoruz. İ90K I)e v i"i m i ' n e karşı girişileıı Tevfik Fikret Caiatasaray Lilesi Müdürlüğü yaptığı yıllarda Galatasaray Fut3 1 Mart gerici bol takımı oyuncularıyla ayaklanmasınAkarsıı ise, Aydınlanma felsefesi içindeTevda, gericilerin saldırmak isredikleri yerlerfik likrct'in yerini belirlcmeye çalışıyor. den biri ı.\e Tevtik l'ikret'in müdürlüğünü Aşiyan'daki evinin alt katııulaki Bogaz'a bayaptığı (îalatasaray Lisesi'dir. Bunu duyan kan odalardaıı hirinin, majiara lıavası verilTevlik l'ikret'in kendini (îalatasaray Lisemiş penceresine "Sokratcs'in Peneeresi" si'nin kapısıııa zincirlettigi ve "Benim ceseadını \eren ve bu peneereden dünyaya badimi çignemeden bu okula giremezler" dekarak diişüncelerc dalan ozanın felseteyle difti söylenir. Bilgesu Lrenus'ıın tiyatrooyuba£ını kurmak kaçınılmaz bir görev. nunda böyle bir I ikret vardır. Yakın tarihin Tevfik I 'ikret, alışılmış bir deyimlesöyler gerici salılınlarını anımsayınea levlik Fiksek, kelimenin tam anlamıyla çok yöıılü bir ret'in bu tavrmııı örnekliğini daha i\i anlısanalçıytlı. Sjairdi, denenıeciydi, ressamdı. yoıuz. efitimciydi, editördü, kendi evinin rasarıTevlik Fikret, çagınm "ahlaklı adam" niınını yapacak ve bu konııda özgün sonuç telemesiyle anılan aydınıydı. Memurluktatı lara ıılaşacak ölçiide minıardı. istihı ettikteıı sonra, calışnnKİığı bir döneKuşen Fşrel, "l'ikret'in bir şiiri de kendi me ilişkin birikmiş aylıklan kendisinegetielleriyle yııptıgı Aşiyan'dı" der. S,air, yazar lildifiinde, "çalışma karşılıgı olmayan mave ıniınar Cengiz Bektaş, onun Aşiyan'daaşı almam" diyegeri göndermişrir. "levfik ki evinin mimari çözümlemesini yapıyor, Fikret, Savaşımn Biı^air l'asarımı" kitabınFikret'in bu konııdaki yaratıcılığına ışık tudaki bildirilerde başvurulan kaynaklardan tuyor. biri olan Ahmet I laıııdi Janpınar, bu olayı l'ikret'in ressamlıgı ise ressam HüsametFikret'in yaşamına genelleştirerek şunları tin Koçan'ın bildirisinde tartışılıyor. ("engiz yazar: "Fikret bütün hayatında bu jestin Bektaş'ın w I lüsamettin Koçan'ın çalışmaadamı olarak kalnıış, kendi kendini tekzip larıtıı okuduktan sonra solugu Aşiyan'da etmemiştir." likret'in yaşamı örnek alınaalmak istiyor insan. Bıırada, sanki gelecegi cak jestlerledoludur. Kendi kendini tekzip görürcesine tasarlanmış bu evde, Tevtik etmeyen aydın, biiiji dik aydın, bu toprakFikret ve Fdebiyat 1 Cedide Müzesi var ların aydınlanması için ihtiyaç duyulan ayşinıdi. 1940larda, klasiklerin tercümesiyle dın tutumudur. başlatılan Aydınlanma hamlesinin mimari Kitapta, Tevtik I ikret'in kişili^i, Serol le HasanAli YüctTin girişimiyle, aynı döber'in "levfik I ikret'in Melankolik Dünya nemde açılmış hu müze. sı" başlıklı çalışmasındaenineboyuna irdeKemalist Aydınlanmacılaı köklerinin bir leniyor. Homeros'un Ilyada'sından bir kahbölümünün levfik Fikret'in eserinde ve ramanla benzeştiriliyor Fikret. Scrol Tcber, J SAYFA 5