Katalog

Mavo mu Osmanlı mı AHMET TELLİ T Avkını tiDlerin sonsuz aravıslam ZAFER YILMAZ A ykııı tıpluın sonsıı/ arayışları 1 u £\ lay I tıah ın Kmnm 1 ıık , Lr J. AJick ve "Mayomu Osmanlı mı ad lı romanlarında vaşam bulan kaliıamanla rı bctımltyen bır tumce bu Kırmı/ı Lrık tckı (, ınla da Lrkck'tckı C engız de Mayo mu ()smanlı mı romanın dakı Sıret Bey de hep hu aykırılığı ve ara yiiji goruyoıuz r'crah a gore, ınsanın tcmel surunlarm dan başlıca ıkısı ıletışımsı/lık ve yabanu laşmadır lJekı ıletışımsızlık ve yabanu laşmanın kıırbanı olan ınsan neyapar^ Pe ran m kalıtamanlaıı hutun ınsanı yonleny le, kcndıkrını aramaya çıkaı lar Bu arayış suretı, aynı zamanda yaşdinın ıçine daha bır bovutlu gırış ve ozgurlugu arayış s>ure u d ı r d e Sonuçta aykın'lıkonlann vazge çılmez 'yazgı"sı oluı Boyle olunca da, Fe rah'ınkdhrdmanlannınkendıleıınıkoşulla yan değerler sıstemıyle çatışması kaçınıl maz bır hal alır ( cngı/ Herkts vaşama kendı duıdıığu yeıden bakar Insanl ırımutsuzkılan "dtğetlu sıs temı lendercsınc h ıpstdıp (.ıldııtan o/ guılukJeıı u/erıne hegemonya kuran sıste mı kendı gouış a^isıyla ııdeler ve hesapla şıı Kadın da crkek de "keııdısı olmak ıs ter KLndılcrıne ragmtn i(,ınt ıtıldıldeıı ya bancılaşma vc ılctışımsı/lığe, yaşamları bcı yuıua mııhalıf olurlar Karşı duruşları catc bizbırbıreybellıklekuşatılır Çağdaş ınsanın nasıl bır aı,mazld yu/ yu/e ofdıığunu goru ru/buıada IletışımsızLk yabancdaşma ve alnı/lık duygusu bır değırmen taşı gıbı ası durmaktadır ınsanın boynunda dıttığı heı yere bu yukle gıtmek, yaşamı boyunea bu yuku tasinıak /orıındadır ınsan "Nedcn' krı, "Nı<,m"leıı soıgulanmadı ğı surete bu yukun ağırlığı dalıa da aıtnıak ta, ınsan ıçın derın bır çozumsuzluk halıne gelmektedır Bu nedenledır kı I erah ın kahramanları butun muhalıflıklenne ve arayışlarına kar şın, /aman zaman umıtsızlığe dıışmekten de kurtulamazlar Yıne "Lrkek" romanının kahramanı Ccngız'ın bır seslı duşunuş anında rastlanz buna O, bır yerde 1 "Yaratılmıştım Bu bıldık uzere buyuk bır armafiandı Guneş tenımı ısıttı Tenımle bırlıkte top rak ısındı Toprakta bınbır renkte çıçek ac tı Sebzeler, meyveler yetıştı Bunların ço ğunun tadına baktım Bazılarını çok sev dım Ba7ilarını şoyle boyle Yağmıır kar, dolu yağdı Hayvanlar kış uykusuna yattı Bır kıış yııvasını yapmak ıan (.dtıını (,ıkarttı Bır ınsan bu yııvayı bo7 du Aya gıdıldı, Aya gıdıldı ve dunyamızla baş başa kaldığımi7 goruldu Sınırldrınıız ay gerçeğıyle bır kez daha çmldı Kafamız bo zulunca gıdecek haşka bır yer yoktu O gunden sonra dunyamızı daha çok sevıp ıçıncettık Herkes çcvrtu oldu, ama neden se dunya daha betcr duruma geldı Yaşadığın dunyada anlatacak bınlerce ay rıntı vaıdı Bıı ayııntıl )i en ahmak ınsanı bılemutlucdeıdı Ltnıelıvdı Bendebııay rıntılardan bırıydım I um ayrıntılar bırle şınce buvıılu bır yaşam tablos>u cıkıyordu ortaya Ohçekıp yan gelıp yatmaktan baş ka ne kalmıştı1 Bılmıyorum Ne ıstıyor dumr1 Sahıp olamadığım şey neydı^ Hanı şıı kafaya taktı£ım aşk n ı P ' demek zorunda kaldım Zaman /aman bıı gelgıt ruh halı ıçınde çağdaş ınsanın tı .i|i komık gerçeğıne de ta nıkoluıuz Aşk, stvgı, aık mulkıvet uretım tııke tım her şey ama h ı r ş t v ınsan aklının suz getınden geçırlır bu kuramlara ve ıteıık Iere ılışkın ıtıra/ notları dusunur Aıle mı Mevcut hdlıylehiL de kutsal değıldır Aşk mı Aslının taklıdı gıbı duımaktadır ()z gurluk mu Bızı koşullayan nesnellık karşı sında, sandıgınıı/ gıbı o/guı dcğılız Buuı da yaşamın algılanışındakı gt>rcı.elılık \e derın vanılsam ılarımı/ da çıkaı karsımı/a lıibanı ı ahatsız eden hatta kışkırtan bır du rumduı bıı () hakle sonsıı/ aı lyış sıırdu rulmclı, ardından koşulabılecek utopyalaı bırıktırılmtlıdıı Fulavbcı ıh ın romanlanndakıbuaıayiş Mayo mu ()smanlı m ı ' adlı son yapıtında başka bıı boyııt kazanır Bıı romanda, ıç ıçc gec,mış zanıanlar ve Lııklı donemlerde ya şamış kahramanlaıla karşılaşırız Bu kıırgıı ve yazım tarzı romana yepyenı ve ahşılma dık bır boyut ve rcnk kazandırır Seh/ade Ahmet Mıhrı Hanım, Halıde Lclıb H Kahmı Cıiırpınar Sevgı Soysalgı bı farklı tarıhbel donemlerde yaşamış kışı lıkler, geçmıştcn gununıuze kopııı olan so runlar ve olaylar etrafında bır araya gelıı ler Bunlara CıeorgeSand Sımonc de Be auvoır Sartıe ve Vırgınıa Woolf gıbı Avru palı kahrarnanlar eklenır Artık, Osmanlı tmparatorluğu son gun lerını yaşamaktadır Ama zamansal kola]la rna romanı, ımparatorluk sonrasına ya da daha oncesıne dt ıısıı Kabuğunu kırmak, değışmek, modern leşmek ısteyen bır toplum ve bu toplumun aydınlanmiş kesımlerı, bıryandan Batı nın ıdeolojık ve kulturel hegemonyasının ote yandan Osmanlı gelenekçıhğının baskısı al tındadır Buyuk bır kışılık parçalanması ve karmaşa yaşanmaktadır Gelışmede ve de ğışmeue geç kalmışlığın bır bedelıdır bu T Ftrah'ın romanlarında gorduğumu? ıronık tarz burada bır kez daha one çıkar Demok rası Insan I lakJarı ve modernızm konula rında donemın aydınlan (gunumuzde de guçlu bır şekılde hıssettığımız) ıkırcıklı, da na (,ok da Batı ya oykunen bır tutumu be nımserler Batı'nın mudah<ılclcrıyle zaten deformas yona uğrayan vt agır aksak ayakta duıan Osmanlı duzenınden memnun olmayan ay dınlar, 'mulıahr kımlıklerıyle kendılerını ortaya koyarlaı Ne var kı bır rurlu kendı lerı olmayı, ya da başka bır deyışle ger< ek anlamda kendı o/gu bır duruşu gerçekleş tıreme/ler (, ıınkıı onların da bcslenme kay nakları Batı dır ve ulaşılan sonuç trajıktır Perah ın kahramanlarının pratıklerı yıi7 yu/ ellı yıllık tarıhsel bıukımımı/ın i|iğı al tında "Uygarlaşma Batılılaşma ' gıbı guntel/tarıhsel tartışma konularına ıronık gondermelerde ve ıtırazlarda bulunarak, tartışmaya kaptlarını açıyor Mayo mu ()s manlı mı adlı son runıanındakı kahraman ların bıı y.ıklaşımını bıı tur bellek venıle me taııhsel pratıkltrdtncdınılenamaunu tulmuş gıbı gorıınen ba/ı gcrçeklcrı yuıı den anımsama çabası olaıak da yorumlaya bılırsını/ Celal I Iafıfbılek ın bır yazısındakı ıfadey le 1 ıılay 1 erıh, romanımıza yepyenı bıı ışık ve ıenk getınyor " • ıılay I trah klasık roman yapısına mudahale eden deneysel yazma yolıınu scçcn lomancılaıımı/dan / rkık adlı rom ınında ' erkck bcdenınde vebevnındc ıdı Bıı voll ıgundılık havat ta, moduıı /aıııanlaıdakı eıkeğın egılını ve yonelımlcrını \ ınsıtıvordu Ycnı roına ıu Ma\o >mı (hnnnılı mı da isc /atnan ılc /anıana kavdııılaıı kışilerın kurgusalkim lıklerının fotoğrahnı çekıvor /aman ha ııtasının k.ıtl ınan palt ısında van yanage ıııılcn kışılcıın o/tllıkltn kaışısmdaokuıu ıkna ctmcyc çalışan iomancının /orlu bır deney yaptığını goruyoruz Bu turlıı /aman ka\dıımalanyla ılgınç yapıtlar okumuştuk dalıa once Bunlardan en onemlısı vc ılgınu Icııv 1 agleton un Azızlcrıc Alı/Nİı r ı ıdı Bukıt ıbında bag leton.Ludvvıg V ıttengensteın'ı Bahtın ı, C Katolık Marksıst James Connoly'yı ve ) Joyte ıın Ulysscs romanmdan Leopold Bloom u bıı arava getırır Ya/ar bu kışı leraraulığıyla felsefenın dıınyanın veh.ı yatın anl ımı ustıınc duşunur, duşunduı tıır ve ^a^ırtır komık ve dramatık arasm da bııakn okııııı Romanı bıtıulığını/de kışılerın bır arava getırılışıiHİckı /aman kavdıımasını neredevsc unıınıı \c bılgı sczgı dencv ve dıışlu ın ııst ııste bındırıl dığı olgıılaı ı kendını/ı kaplıııı \d d ı k ı tarsınız Bıı reknık bır fotograr karesındc ust ustc bıınlıı ıluı cnstant mı k rın komık dramatık buvulu ya da dıış kuıduıuıu o/ellıgı gıhıdıı Bıı\uk tskendcı ı Boğa/ Koprıısıı nden geçitebılccegını/gıbı, Ro meovı Julvct ı btı gecckondunun bahçt sınde baş başa yansitabılırsınız Bızım edebıvatımı/da btı yontemın ı n guzel or neğı, Mclıh ( evdet Anda\ ın "Iroya OnundeAtlar şıırıdır Melıh( evdet An day bu şıırınde 1 Iz Alı nın Dııldul ıınıı Koroglıı'nun Kırat'ını ve Jroya Savaşı na katılan atları bır araya getııır Hatta Pc gasus vc lahta At <.\d oradadır 'jaır, bu anakronık yontemlc okuıunu 'olmaz değıl metaforık du/lemde yenıden du şunmeye çağııır ^ıaır ge<,mişin bellı /a man dılımlcrını ııst uste bındııeıck bu Anadolu mıtolojısı yaratmak vc bu top laklaıdakı uygarlıöın evrensel yanlanna ışık tutmayı amaçlar I ılo/olık yanı agıı basan bu şııı clbettc I urkçıvlc yaıatılan şıırlerın de basv ıpıtl ıımJ ın bıııdıı Tulayt crah Laglctoıı'unkıtabındaya hut Melıh ( evdtt ın şıırınde dtncdıfı anakronık vontemle Ikıncı Meşrurıvc t doncmındc bulıışturdıı^u kışıleıın bı/dı kı ımgelerını tcrsvu/ cdt rtk onların cıd dıvetlerını gıındtlık h ıvat ıçındc tazla da dcrınlıklı olnıadıgım ve bovlece kısıleı m /aman vc gundclık havatm nasıl da ncs nesı duıumıına geldıf'im posttrır bızc /aman, Ikınti Mcşıııtıyet donemıdıı Mekan tstanbul Ama /aman gunumıı/ alışkanlıkları ve aracları ılc donatımlıdıı kleton elektnk t ıksı ııcakvb I k ı ş c v modern hayata yakındır Kışıkı, I lusıvın Rahmı Halıde hdıb Adıvar VırgmaWo olt Sımone de Beauvoır, Sevgı Soysal Şehzade Ahmet'ın gozdesı Mıhrı I lanım George Sand Bu dc mcşhur olma tut kusundaga/elecı anlatıtı Sıret BııSırtt I ulav îerah'ın daha oncekı romanında k ı ' erkek"tırbıra/ Buanlatıcı gunumuz medyasındakı unlulcrın de bır karıkatu ru gıtıdn aynı zamanda Romanda, kadın hakları konusunda ya pılacak bır sempozyum ha/ırlıklarının oncesını, kışıleıın bıı otelegelişı surecını kapsar Absurd gıbı goıunsc de lomancı nın ıradesıyle dramatık olan konudıyc, cıddı olan şakaya, deıınlıklı olan sığlığa donuyor Sıret'ın, Kassandravarı Selı/a de Ahmet'ın boğdurularak oldurulnıesı nı Mıhrı Hanım'a soylemesıyle tra|iko mık bır yon kazanan olaylaı, taı ıhı kışılık lerın bu olay karşısında devreyc gırmcM ve kışılerın karakter nıçımlenmelenyle sıı rup gıder Artık okur olarak olayların akı şı bızı fazla ı,ekme/ Bılırız nc olup ne ol mayacağını Ama yazar romanında bıı araya getır dığı kışılerın kurgusal davıanışlarıyla şa şirtıcı bır renge nurundurur atmosferı Huseyın Rahmı, bır Osmanlı burokratı edasıyla yenne getıreceğı gorevde zaara uğrayacaktır, George Sand mayoyla otel de dolaşacaktır, Sımone de Beauvoır pa ra karşılığı Sartre'a ımza kampanyası du zenletecektır ve Halıde Ldıb'ın canına kastedecektır, Vırgınıa Woolf, ıntıhar sendromuna gırecek ve ulkesıne gonde rılecektır, Halıde Edıb bıraz da hafıf sa yılacak davranışlardadır Sevgı Soysal beklenmektedır ama roman sonuna ka dargelmemıştır Mıhrı Hanım Istanbul'u terk edıp, şehzadesının yanına gıtmckle ve Sıret'ın katlını sağlayacaktır Sıret bu tun yılışıklığı ıcınde meşhut olma adına yedığı tokatlarla dışlerını kaybcdccck ama yıne de yılmavacaktır Meşhur olma tutkusuyla olum korkubu arasında gıdın gelen Sıret, sankı gunumu/de kımı meu yatık adları çağrıştırmaktadır Tulay I erah, alttan alta modern /aman lar ıçın kırk katır mı kırk satır mı detcc sıne bır olgııyu karşımıza çıkarır Mayo mu, Osmanlı mı? Mayo ıle Batı nın asıl yuzıı ortaya çıkar Para karşılıgı du/enle nen ımza kampanyaları ve dunya kamıı oyunun manıpulasyonu, skandallar ma razı hallcr vs Osmanlı ıse, korkunun, şıd detın, rıyanın orgurlendığı bır hayatı sım geler I ıılay l erah, deneysel bır roman ornc fiı veııyoı, bununla bıından sonrakı us lubunun da bclırlendığını çıkaıabılır mı yi7 5 Pek emın de^ılım Bır başka roma nında çok daha ozgıın bır vontem gelıştı rcbıleceğı gıbı, klasık bır anlatınıa da baş vurabılır Şoyle soylemek mumkun Tu lay 1 erah, sıradan, benzerlerı olan bır edebıydtçı olmak ıstemıyor • SAYFA 5 Analkronik yöntem r, Nr kadımn arayışian "Kırmızı Lrık adlı lomaııında I erah, genç bır kadının (Lınla'nın) arayışlarını ve kendısını koşullayan ekonomık Kulturel ve sosyal realıte ıle çatışmasını anlatır Onun yaşamını belırlcycn koşulları onun ırade sıne rağmen kımler varetmıştır? Erkek mı toplıım mu,yoksatanrımi' ) rerah'ınkadın kanramanı, bu koşulları kendısıne dayatan "konum belırleyıcı' her kımse, onunla us turuplu bır kavgaya hazırdır "Erkck" adlı romanda bu tıplemenın başka bır versıyonuna rastlarız Buradakı kanraman bır erkektır ve bız bu kez onun dramına tanık olurıi7 Gunluk yaşamın akışı ıçerısınde omıır tukctcn bır erkeğın, gunun bırınde kendı yaşamıyla ılgılı, (sonradan tum yabamını de ğıştırecek olan) sıradan sorularıyla karsıla ^ırız Bu sııadan sorıılar, romanın kahra manı Cengı/ ı kendı yaşamıyla ılgılı çarpıcı gen,eklerle yuz yu/e getırır Cjerısı artık sonu olmayan bu yokuluga <,ıkı^ bıtmez bır arayışrır Kırmızı Lnk'te Çınla nın s>or duğu sorıılar bıı kez ' I rkck' romanının kahramanı Cengı/ sormav ı başl.ımı^tır Ka dın vc crkek ya^aına ılı^kın scırulan bırbı rınden odunç almiijlardır sankı Yaşamhrından vt kendılcrını cerıdeıeye sokan re ılıteden mcmntın dc^ıldır onlar Bu nedenle sureklı ol ırak yaşamın anla tnını vc ortamlarını soıgulaı ba^ka bır ya şamın olanaklı olduğunu du^unuıleı ()rnegın Lrkck' dt "Yasıadıglmzaman dılıylekonııştum Baktım gortbıldıgım ka daı goıdıım Ama sankı hep ba!;ka bır dıl, başka bır bakış ve gorıış gtrekıyordıı Bun ları duyumsamak bır ayrıtılık değıldı Ben sadece yaşadıgım /amana bcdenımle bıı lıkte yaslanan zamanıma bır anlam vcrmck ıstıyorclum1 ' dıyor romanın kahramanı CUMHURİYET KİTAP SAYI 613 Baü'ya öykünme