Katalog

tın ıçın kamavalın edebıyatla edebıyat dışının maksımum temas noktası olmasının anlanıı budur Karnavalda ıesmı kultuıe kars.it ola rakkonunılananbıı halkkıılturunun kahka hayı, doğanın vekolektıl yaşamın rıtımlcrını, bedenın dıreneını ve ısjevlerını dılc ve ede bıyata taşıması so/ konusııduı "Gulmenın Idrıhınde Rabelaıs ' adlı bolumde bır Ronc sans ya/aıı olaıak Rabclaıs'nın boyle bır' aşı lannıa" ıcın neden en uygun konumda oldu gu anlaülıı Bır yatıdan dcvrınıcı bır altııst olıış donemının yazarıdır Rabelaıs, bıı yan elaıı da karnavalın yaşayan bıı gelenek oldu gu oıtaçağla bağlarını tumuyle kopaınıamıs. bıı duııyada yaşamakt ıdıı Rebelaıs'mn yapıtını oluşturan mal/emele ıı karnaval meydanındakı etkınlıkleı sağlaı Heı turlu resmı konıını ve uddıyete yonelık alay, tum hıyerarşılerın teıutaklak eclılınesı davramş kurallaıının kııfııı musteheenlık, aşnp'ılanı ı kabalıkla ılılalı bedensel ıstahla ı ı yonelık tum aşiıılıkların kutlanması bı<,ı mınde kendını dışa vuran bıı halk bılıncının mekânıdıı kamaval mcvdanı Bu eTkınlıkle ıın bclkı de en eanalıcı nokt ısını yaşamın maddı bedensel bovutuna yıpılan vıııgu oluştuıur Kamavalınmetke7incyetlesenbe dcn mıgesınde ınsan vaılığınm en mutlak sl nıılaıı ılılal eelılır, yaşamlaolum bıı bıı ıne ka rıs.ıı Bııcyleıın bcdcnlcıı vc olıınılıılugu va ş ııııla olumıı avnı anda ıt,ınde b.ıı ındıı ııı clcv bır bedeiı ol ııak ıns ınlıjJlıı t ııılıscl ıleıleyışı volııyla ışılır k ıııı ıval ımjesiııın b ıııudııdıgı bıı ııto pık bovutıan da 111Ln.1l ıbılcccgıgıbı kıını v ıl valnı/ca egeıııeiı sinılların ı/ın vei dıpı si ıııılaı ııınclc gcn,ekle!)en uılı ııkım ı s ıglayıp du/enın suıeklılıgını koıııv ın bıı toicıı de gıldıı O/cllıklc gulııic bıtiııımdı bıı ındıı dıgı dııcıııs ve ba^k ıldııı pımı vuksek kııl tuıle asagıkultuı ıı ısıııd ıkı sinııl ııdaıeşıt lı gedıkleı ae,arık t ııklı ıl ınl ıı ı sı/ıı Aıııa bugueuncn vıtkın anl ıtımını bııldugu alan vıne edcbıv ıttlr loplııms ıl bıı kuı unı olan kamaval grotesk peiçekeıllk olaı.ık edebı yata taşınıı Dıl dışı bıı ncıeeklık olan be den gıotesk ımpı yoluyla anlam bırınıınc donuştuıuluı (mUeskın ayut edıeı ozellı gı.bedenı dc dıın\ayı davaılık olarak değıl varoluş sıııeei olaıak donusunı sureeı ola rak temsıl etnıesıdıı Boylclıkle ınsanları ke sın lıatlatla belııleiımış, dengelı bır varolu şunsinırl ııı dısınaçıkarıı tumuylcfarklıbır dıınyanın baslea bu du/enın, başka turlu bıı yaşamın olanaklılığını sergılcr Bu yıı/ clen kaınavalın /amanı da mckmı kadaı o/elclıı Değlşım olup yenıden dogma /a manm yok edıeı vc yararıcı gucu karnava Iııı zamana ılışkın anı temalarıdıı Kaına vallaşmıs, edebıvar d.i heı şeyı 7amanla zo lunlu bıı baö nınde, hep bıı donuşum anı olan şımdıyle maksımum temas halınde, gecmı:;ten O7gıırlcşmış, geleeeğe a(,ılmış vonleııvle temsıl eder Bakhtın'ın edebıyat uzcrıne bırçok ya/ı sı kaınavaldan romana dogru uzanan yolu bu mekân ve 7aman temalarını ı/leyerek kat cder Buyıık olcude Lukacs ın roman kıı tamına yanıt olarak Rabelaıs kıtabıyla aynı yıllarda ya/ılan ' Lpık ve Roman " bu v.ta de monolopk bır fııı olarak epışı lomanın karşısına koyaıak ' Romanda Soylem"de a(,ımlanan romansi ozelhkleı ı bıı ke/ daha tartışir Aneak epıkle ı onun arasındakı kar şıtlığın en fa/la vuıgıılanan vonıı epık me safe olarak adlandııılan bır kavramla dıle getırılır Lpık mesale epıöın anlatıcısıyla, temsıl ettığı dunya arasınddkı ai}ilma7 7a man uçııı umudur Lpık, yalnızea geemışlc ılgılı bıt şıır eleğıl, geçmışın şıırleştırılmesı dıı I ur olarak tanımlayıeı O7cllıgı, temsıl ettığı sozleıın zamanıyla temsıl eden so7iın /amanı arasındahlebıı dokunuş hıçbn su reklılığın olmayışıcîır Lpığın temsıl ettığı dunya gcc,mıstc tamamlanmış son sozunu soylemış bıı uunyadır ()nıı temsıl eden şa ıı ın soylemı ondan sonra gelır, onun otoıı tcsı altındd e7ilır Lpıöın nıonolo]ik butun luğunu sağlayan da değışimm dıle gelı^ını olanaksı/ kılan da bu /aman yapısıdır Oysa lomana damgasını vuran ılke 7a maııdasjıktıt, temsıl edılen so7, temsıl eden so/ ve her ıkısını de dışarıdan kuşatan dıl ve gcıçeklık dunyasının /amand ışlığı 1 Ibet tc bu, romanlarda geçmış donemlerın ta ınamlanmış olayların temsıl edılmedıgı an lamına gelmez Aıııa lonıanın dılı ve dıya lo|ikyapısı, bu temsıl nesnesı olan geçmışm, kencıısmı betımleyen dılden valıtılmasina C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 6 1 3 Karnavalın zamanı ve mekânı ı/m \erme7 Kendısinı ı,evıeleyeıı dıöer kultuıel ve toplıımsal dıllefleetkıleijimuen ka^ınamayan loman temsıl ettığı gecnıışı de ıncak kendısıyle /anıanda^ olan dılfcı vc gerçeklıklerle tem.ıs halınde betımlcyebılır, onlar aracilıgıvla anlamlandııabılır Dostovtvskı deolay oıgusunun dıi7enle nışjnı taın^an bundan sonrakı bolum, Bakhtın'm ılk olaıak 1929'da yayımlanan kıtabı Dostovcvskı nınPoctıkasının Sorun ları na 1963 tc cklcdıgı bır bolumdııı Bıı bolumdc kaınaval kavramı merke/ı bıı yeı tutaı vc karnaval dılının edebıyata taşını^ı somutlanır Bakhtın'e goıe, Dostoyevs kı'nın ıomanları karnaval geleneğını' anım sar" Rom ının dıv ılojık ol ınakl.ıı ını en vet kın bıçımdc kıılfın ın Dostovevskı boylc lıklc butun bıı kaın ıvallas.mis. ruıleı larılıı ııı olay orcusu du/eııınde ymıden canlan dırıı Bu du/enın tcmel ılkesı yıne dcği!)im ve /amanda^lıktıı kaınavala o/gu cıonu ^um anı Dostoyevskı ııııı romanlarına c^ık ımgesı aıacilığıvla taşınıı Bu romanlaıın butun kalııamanlan va^amla olum, akıllı lıkla delılık suı,la masumıyct gıbı uç nok taların bııbııınc dcödıgı e^ıkkrde konum lanmiijtıı Konıanda temsıl cdılcn heı an bır krı/ anıdır (ıiındtlık ol ının egemen olduğu ıskrıtı IILI /amankı gıbı vıııııdııgu /aman dılımlcrı betımlcnme/ 1 şikluı /a man donu^umkıcgcbc bıı konıını olduğu îçııı anın j(,ık U(,lulugunıı /amaııın doguı g<ınhfîını d ı içındc t ışıı Anlatıci va/aı k.ılı ı ıınaııın bıı konıımıınıı b.ı^k.ı bıı aııııı l'.ı^ k ı bıı mck ının olıı^tııı ıc ıgı bıı ıı/ ıklıktan b ık ııak bı tımknıc/ Nc dcncvlııılcı ıııı bı ı ıktıı ıpolf ıınl ısmısbıı bılııu ol ııak uc(,ıııı sc b ık ın ınl.ıtki kahı ımııılıı nc Jc kalı ı ım ının /aman ufkıımı ış ııı bıı ııılatıpcıs ps ktıh so/ konusııduı Bu vıı/dcıı anlatıcı \ ı/ııla kahıamanlaı aıasmda da tam bu c; ınlılıktan so/ edılebılıı Butun bu kesı^nıelcı kalııanıaıılaıla ın laticinın so/lciınm du^lcilc gcrsck ol ıvla ıın, tıajcdıvlc gulmcnın bııbııı ıçine ge^tı 2ı kamaval mcKanlaııoluştuıuı Kapıeşık lerı p ı/ ıı ınudanlan hatt ı komık od ıl ııı kolayca kamaval mcydanlaıını donu^uı Orneğın Su<, vc C e/a da Rosk ılnıkov'un odasının kapısı hıçbıı / ım ın kılıtlı degıldıı Bu oda, gcnı, adamı tanıy ın t ınımavan bıı suru ınsanın buluşm ı veı ıdıı L n malucm ılı^kılcrden ulkenın geleceöıne kadaı her konııda ulıı oıra tutı^malınn yapıldıfiı O7CİİC kamusalın sınıılaıının suıeklı ıhlal cdıldığı bır meydan ı^levı goıııı Bu bulus malarda ust sınıltan saygın vatandaslarla yoksul gençleı eulemlı aılc kadınlarıyla fa hışeleryan yanaotuıuı Dostovcvskı'ciebu tıın mek ınl ıı kaı^ıla^ma mckanlarıdır tkıncı bıı vaılıyı baundırmayan, yalnızca tek bıı bırcyın eksıksı/ dcnetımıaJtında hıç bıı yeı voktuı Guek cpıklc ıoman arasındakı k ıışıla^ tıımada, gcreksc Dostoyevskı nın ıoman larındakı tııı o/ellıkleıının ıncclcnmcsin de ortaya \ikan bu zaman ve mekaıı vurgu sununaıkıplanında ' Romanda Zaman vc Kronotop Bi(,ımlen" ba^lıklı ya/ı yeı alır Kıonotop kıvıamının ardında yatan du şunce, toplumsal ya^am i(,ınde taııhscl o/ gulluk taşıyan larklı /aman ve mekan du /enlemeleıının bulundugudur I ıpkı hıe bıı nesnenın çıplak olarak kendısı ıeıncıe varolamayı^ı nı<,bıı dılm hertuılu kullanı ma açık olmayışı gıbı, 7aman ve mekâna ılışkın deneyımler de ham algılardan oluş nıaz üınegın zamanın gorelıhöı duypıısu ya da kamusal mekanlarla ozel mekânlar arasında yapllan ayrım, belırlı toplumsal gelı^melersonucundaoluşun, çeşıtlı kultu reJolguIararacılıgıylagıındelık ya^amın ıçı nesındırılır Toplum ıçınde larklı sınıflaıa uyc bırcylerın mekân ı^ındekı haıcket oz gurluklerı eşır nlmadıgı gıbı kultuıel bel leklerının sınırları tarklı olan toplumsal ke sımlerın bılmı, yoluyla 7aman u/eiındeku rabıleceklerı egemenlık deıecesı de eşıt de ğıldır Kronotop zamanla mekân arasında, ı,e şıtlı toplumsal deneyımler araeılığıyla fark Iı bi(,ımleıde kuıulan i(,sel bagların cdcbı yattakı o/gul gorunumlerının adıdır Bıı anlamda eciebıyatla toplum, bı^ımle ıdeolo jı aıasmda bıı kesışme noktası daha olııştu lur Ldebıyatta kronotop ıı ıcılıgıyl ı /a man ete kcmıgeburıınuı nıek'ın yıne aynı yolla /aman ve taııh taıahndan aıılamlan dırılır Bu somutlama ve anlamlandııma sureçlcrı yıne dogıudan doğruya tur t)lgu sıınabağlanıı 1 pıkle ıoman arasındakıkaı şılaştımı ının ıı,ıkçagosteıdığıgıbı,tuılersı nırlı kronotop olanakları ı«,enr hatta bu ola naklaı tııalından tanımlanıı Ileı 7aman kronotopık olan yanı hep uıekanla /aman aı asında bellı bıı kesısmc noktasında ycr a lan ınsanın tarklı tııı lcı ıe,ındc betımlcnı^ı de avnı olanaklaıea bclıılenır Bakhtın ın bırkae \a/ısını o/etltmeve \a lısmak bılc ayıı noktalardan yol ı ı,ıkıp a\ ıı yollaı ızlcyeiek surcklı aynı kavıam ve ıl keleıe gerı donmcyı gerektırıyor 1959 61 arasında yazdığı ve ıi7iın bır aradan sonı ı lelsefeyc ve yontem sorunlanna geıı doııu sunun urunuolan Dılbılım.l ıloloııveBe seıı Bllımk rdc Metın Soııınu" Bakhtın ııı du^uncesının n ısıl yınelenıeleı yoluyla ıleı kdıgını.avnı temalaıı nasıl suıeklı larklı suz fKclerden gecııeıek deıınle^ludığını (,aıpı cı bır bic,ımde gosteıı>oı I'ıpkı lomanın ayııdeduı o/ellıgının dılın kullanılı^ının temsılı olmasi gıbı be^eıı bılımler de mctın leıın ve nıctm uietme ıslevı ıçınde ınsanın anlasilmasını amaejadıkları ıeın doğa bılım lerınden ayulıvorlar Bu da beşerı bılımle rın kendıııc ozgu kaçınılma/ dıvalojık nıte lığını a<,iga çıkaııvor Bu alanda bılmenın nesncsı scssı/ madde degıl kendı adına ko ııu^ ıbılen bıı ba^kao/ne ve onun so/u In saııı anlamida so\ut vıpılaıın \etersı/lıgı bovlı bıı ınl ıvışın ıın ık \a^a\an sovlenıle ıın tck tck so/cckıın bııbıı leııvlc etkıle sımlcıı baf'lamında geı^ekle^tııılebıktegl bıı kc/ dalı ı oıtaya (,ıkıyoı Bıı son \ ı/ı B ıkhtın ııı b ışka bıı tıpık o/elllgını d.ıha goı ıınuı kılıvoı saplantılı ım ı ram ınıl ınmamı^ Iıı. ı ın yenıclen goz dcn geijiıılmevı lxklevcıı i(,ık ıı^Iu bır du şıınım ve va/ma bı^ıını paıca pan,d tum eı leilt kendısı 1 , 1 duştugu notl 11 la ılcılc 1 1 1 vı 11 sık sık ılericle gcKeklestırılc(.ek (,alış m ıl.ıtın tasaıılaıına doııııscıı bıı t ırtışm 1 liclkı Bakhtın ın dıl vc cdıbı\at anlayı^ına \oiicltilccck gec,erlı bu ckştııı olarak, bı cıuılc ıdcoloji atasında so/lc yasam uasın tl 1 kuıulan bagiarın her / ım ın Bakhrın ın du^ıındugu kadar sikı vt o/gul olmadlğı soylencbılır Aıııa onun va/aılıöıııda boylc bagiann ornekleıını goımemcK mumkun dcgtl Stalın donenıınde ya^ayan bıı aydı nın ııstelık de dın uzeı ıne du^unen \ lı ıstı van bıı aydının, ' dolaylı", "eıh anlamlı 'ıkı seslı' so/ saplantısı Ya/dıklarının bu yıık kismını yavmılama lırsatı bulam ıv ın sesıne yanıt alamayan bır duşunuıun her a/dığına damgasını vuran dıyalog k.ıvı anıı nıeı duşuncesinı bır polcmtk bagl ımıııd 1 gc Iı^tnmesı Ya^amınınbuyukbolumunıısııı gunde, valnız, hasta ge^ııen bıı ınsanın kı taplarını dolduran otekl, kalabalık k ıııı 1 val ımgelcıı Orta yaşa gelmeden Iı ıst ılık yu/undeıı bırbaeağı kcsilen bııının toplum salutopyasınınmerke/ındeduıan ııısan be denı En oncmlı yapıtl ııından bırınm bu vuk bolumunu sııımıııde sigaıa kâğıelı ola ıak kııllanıp yok cüı.n buyıık olasilıkla bıı (,ok yapıtını dostlııının ımzasıyla vavıınlı yan bır ya/aı ın otekının sesıne e)zgurluk ta nıyan ya/aılık otorıtesını en Aid ındııgcyciı anldtım bı^ımlerını yuceltı^ı Bakhtın e gore kaınavalın sundugu h 1/ /ııı kaynağında sozun somut geiı,ck!ıkk bagiaıını vcnıclen keşkdışı yatar Onun vı /ılaıını okumakta da ben/er bıı h 1/ \ ıı çunkıı Bakhtın so/un yaşama dokundugu anın va/aı1 • Knmavaltliin RomanaEdebiyat Teoı ısınden Oil Felsefesine Seçmc Ynzılar/ Dı 1 \ı hı l \rzık/ (tı ı ( c ı>ı \oyJı///tr,/A)iı>ı/ı )<i vnLın ">()<) 1 1)\\akhlw AnthorınulMero ııı A( \/ht th Aılıvtly \rt (tnd An\wırabtlıty I ıiıl\ Phı louıptmtit l \\<n 1 h M M liahhttn /<///</< (< ı ınııVıidıınl uıpttııoı (Atnitıı, lexa\ !')')()) > " )i\d.htw EptLu Romaıı Kaıınıiıilılıin Ro/Miım ntndt (,tımn( cnı S<r\dı ır/ıı ( lı rıntı )tnmları 2001) <, 167 1) Trom tht Pnhıstory of Nrıt ılnlıı Dn tounc , ihı Dıalo£iı Imagtnatıotı ıt,ııulı 4) Romıindti Soylrm , Kıirnavaldaıı Ro man a ntndı, \ 62 5) Adalı t Ağaoglu, Olmeye Yalmak {istaıı bul, 1WX), \ 5/ Türkiye'nin aydınları Hema! Harpar Zaman ve mekân düzenlemeleri Ufuk'ta buluşuyor ÜMİT MERİÇ YAZAN S UMİT KARIŞMAN Edebiyatın Huzurunda Ahmet Hamdl Tanpınar AHMET TURAN ALKAN II Meşrutıyet Dönemınde Ordu ve Sıyaset ORHAN OKAY Kendı Sesının Yankısı Necıp Fazıl Kısakurek BEŞİR AYVAZOĞLU Dogu Balı Arasında Peyamı Sala AYKUT KAZANCIGİL Osmanlılarda Bılım ve Teknolojı MUSTAFA ARMAĞAN Duşuncenln Gökkuşagı Cemıl Morıç Holif Refio MEHMET AYDIN Islam Felsefesı Yazıları Iblam ın Evrensellıgı Alemden Allah a KEMAL KARPAT Osmanlı ve Dunya İLBER ORTAYLI Gelenpkton Geleceğe llber Ortaylı ıle Tanhın Sınırlarına Yolculuk HALİT REFİĞ Gerçeğın OegışKenlıgı Kemal Tahlr İlber Orraulı UFUK K İ T A P L A R 4 Ufkun ardındaki ufuk Mehmer S fludın Cumhurıyet Cad No 209/4B 80230 Harbıye Istanbul • Tel 0 (212) 232 17 51 Faks 0 (212) 231 82 34 SAYFA 13