Katalog

Doğan Hızlan yayına hazırladt: Ercümend Behzad LavTüm Şiirleri Öncii ve yenilikçi bir şaip ADNAN ÖZYALÇINER Çağdaş şiirimizin gelişmesine katkılan olmuş birçok yenilikçi şairimizi, antolojilerde yer alan üç beş şiiri, kısa özgeçmişi, edebiyat tarihi açısından önemini ve yerini belirten birkaç cümlelik bir yargıyla tanımaya çaüşırız. Ya da sayılı olan edebiyat tarihi kitaplarında, bir iki sayfalıkbir tanıtımını bulur, kimi de bir iki cümle içinde yalnızca adını öğrenmekle kalınz. Haklannda yazılmış ne bir inceleme, ne de bir monografi vardır. Fi tarihinde basılmış kitaplannı da ara ki bulasın. Doğan Hızlan, şiirimizin yenileşmesiyle gelişmesinde büvük emeği geçmiş olan Ercümend Behzad Lay'ı, yenıden gündeme getirmekle bir eksikliği tamarnîıyor. "Ercümend Behzad Lav / Bütün Eserleri" adlı kitap: Doğan Hızlan'ın Ercümend Behzad Lav ın şiirini irdeleyen, oyunlannı tanıtan, sunuş yazısı. kitaplan üstüne tek tek notları ve yorumlan, şairin kendi kaleminden özgeçmişi ile 5 şıir kitabı ve iki oyunundan oluşuyor. Ercümend Behzad Lav. aktör şairlerimizden. 1903'te îstanbul'da doğdu. 16 Mayıs 1984'te aynıyerdeöldü. Lav, Istanbul Erkek Lisesi ni bitirdikten sonra 1921 1925 arasında Berlin'de müzik ve tiyatro eğitimi gördü. Yurda dönüşünde 192526'da Muhsin Ertuğrul ve arkadaşlanyla Ferah Tiyatrosu'nda çahjtı. 192730 dönemini sonradan Şehir Tıyatrolan adını alacak olan Darülbedayi'de geçirdi. 193035 yıllan arasında gazetelerde eece sekreterlıği yaptı. Dergflerde çevirilerle vazıları, şiirleri yayımlandı. Bu arada Muhsin ErtuğruTun yönetmenliğinde Ankara Postası, Kanm Beni Aldatırsa, Bir Millet Uyanıyor filmlerinde oynadı. îlk şiir kitaplanndan S.O.S. ile Kaos da bu dönemae yayımlandı. 1935'te devletin açtığı bir yanşma sonucunda Ankara Radyosu spikerliğine atandı. 1943'ekadarbuisteçalıştı. 193547 yıllan arasında Halkevıeri Rejisörlüğü görevini üstlendi. Bu görevden aynlınca yeniden Şehir Tiyatrolan'na döndü. 19521962 döneminde İstanbul Konservatuvan'nda öğretmen olarak çalıştı. tlk şiiri 1926 da Servetifünun Üyanış dergisinde yayımlanan Ercümend Behzad Lav, ölçüjü uyakk şiire ilk karşı çıkanlardan biridir. Doğan Hızlan, kitabın başında yer alan "Sunuş" yazısında.kaynaklaradayanarak genişlemesine ve derinlemesine Ercümend Behzad'ın şiiri ile poetikasını inceliyor. Lav, şiirini çok değiştirmiş bir şair. Kitaplannın her baskısında dihni arîlaştınp özleştirmiş. Bu yüzden Hızlan, şairin çok değiştirdiği şiirleri kitaba alırken, okurların karşılaştırma yapabilmesi icin, iki biÇİmini de koymuş. Az değiştiroiği şiirleri ıse notlarla belirtmiş. Bunun için baskıya esas olarak şairin kitaplarının son baskıları örnek alınmış. Bu titiz çalışmadan da anlaşılacağ^ gibi, Ercümend Behzad Lav'ın "Bütün Eserleri" kitabı, sunuştaki inceleme de göz önüne almdığında, bir eleştirel baskı niteliği kazanıyor. Doğan Hızlan, Sunuşj'ta Ercümend Behzad Lav'ı. Türk şiiri ıçindeki yeri ve etkilendiği yabancı akımlann ışığında incelemiş. "Araya sıkışan şair" diye nitelediği Ercümend Behzad Lav için şöyle diyor: "Ercümend Behzad Lav'ın ilk şıir kitabı yayımlandığında Türkiye'de biçim, içerik ve şiirin işlevi üzerine değişik görüşler tartışılıyordu. Lav, bu tartışmaların arasında sıkışıp kaldı. Oysa onun da özgün bir sesi vardı, o da diğerleri gibi sınır dışındaki edebiyat tadlanndan, akımlanndan yararlanmıştı. Ne var ki Türkiye'de altı çkili bir SAYFA 8 Ercümend Behzad Lav akımın, bir toplııluğun içinde yer almamıstı." Onun için Nâzım Hikmet, Garip, 1940 Gerçekçi Toplumlan ile 19^0'h öteki şairlenn arasına sıkışmıştır. Doğan Hızlan'a göre, biçim konusunda yaptı^ı yenilikler o dönemde olmasa da lkıncı Yeni hareketinde benimsendi. Ddnci Yeni'ciler Lav'ın vabancı akımlan özümserken yarattığı diıvebiçimcüikten çok yararlanmıştır. Şiırinin değışmeyen özelliklerinden olan ironi, ilk kıtaplarından başlayarak ortaya çıkar, sonraki kitaplannda buna toplumculuğu da katmıştır. Bence Lav'ın şiirinin bu özelliğinden de Garipçiler yararlanmıştır. Lav'ın şiiri geniş kapsamlı bir uygarlık eleştirisi olduğundan mesaja önem vermiştir. Bu tutum, onun şiirinin zaman zaman düzyazı sınınna varmasına neden olmuştur. Lav, toplumun yerleşik değerlerine, kişüerine başkaldıran bir şairdir: "Lav'ın andması gereken bir başka özelliği de, Osmanlı'ya^geçmişe karşı olduğu eleştirel tavırdır. Gelenekten Karagöz söylemi dışında yararlanmamışür. Osmanlının bütün kavramlarıyla alay eder. 1930'lardan bu yana Türk şiirinin çizgisi içinde Lav, biçim ve içerik açısından köktenci bir yenilikçidir: Söz gelimi, din kurumunu eleştirmede, gerçekçi kuşak şairlerinin önüne şeçrniştır." Şiirinin başta gelen özelliği, serbest nazımdaki yenilikçiliği ile öncülüğüdür. Onun şiirlerindeki biçimsel başarı sessel özelliklere dayanmaktadır. "îmge yapısını, gerçeküstücülük. fütürizm ve dadaizm karışımıyla açıklamak mürnkündür. Metalsi şiir yazan ilk Türk şairidir. Hatta bazen şiirseDiği yok edecek derecede. Bu özelliğinden dolayı kurgusu ve imge düzeniyle günümüz şiiri için modern bir kaynaktır. Gerçeğin oluuğu gibi aktanlması Lav'a göre yanlıştır. Bir yazısında bu görüşünü şöyle açıklamış: Sanatçı gerçeği olduğu gibi aktarmaya yönelen bir kişi değil, kendine gerekli verılerden yapıtından yaşamayanı atıp kalanından bir bireşim yapabilen bir düşünce işçisidir. Oysa anlamı soyutlamada şiirin içeri ğindeki matematik denge bozuldu mu şiir, somutun altındaki ilkel ve kaba çizgiye düşer. O zaman da ortada şiir kalmaz." Doğan Hızlan, Ercümend Behzad Lav'ın şiirinin özelliklerini böylece saptadıktan sonra onun şiirlerinin Kaynaklannı ele alarak incelemesini şürdürüyor. Yazısının başında şunu söylüyor: "Onun serbestlikten anladığı, şiiri kalıplarından kurtarmaktı. Istiyordu ki içeruc biçim cenderesine girmesin." Lav, şiirlerinde başka başka akımlann öğelerinden yararlansa da kullandığı şiir yöntemleri, ağırhklı olarak "sürrealizm teknikleri"dir. Bu deyim biçimle içeriği kapsar. Bu tekniklerin ilk pasamağı da humor'dur. Gerçeküstücülük (Surrealisme) kitabına göre, humor'dan anlaşılan şudur: "Gülünçlülderi göstermek, göreneklerle alay etmek, sonunda ister iştemez kurulu aüzene başkaldınya götürür kişiyi. Humor, başkaldırma düşüncesinin, toplumsal önyargılara boyun eğmeyi reddedişin değişik bir yolla anlatılmasıdır." Bu tanıma dayanarak Hızlan, Lav'ın şiirine şu yorumu getiriyor: "Lav'ın sürreafizm akımı içinde değerlendirilme gerekçelerinden bıri de, psıkolojik derinfiği olan ve metafiziğe yaklaşan şiırleryazmasıdır." Edebiyat, sanat akımlannın siyasal görüşlerle bağlantılarına bakıldığında sürrealizme bağh kimi yazarlar, Komünist Partisi'yle düşünce alışverişine girerken fütürizmin de siyasal uzantısı faşızme kayar. Gerçi fütünzm Mussolini faşizmtnin nizmetindeyken Sovyetler'de de partiye bağh şairlerin akımı naline gelmiştir. Fütürizme faşist bir siyasal anlam yüklenmiş olsa da bu akım, kendinden sonra gelen dadaizm, sürrealizm gibi akımlar üstünde etkili olmuştur. Lav, bu akımlann baskaldırı tayırlannı benimseyerek getiraikleri yenilikleri şiirine uygulamıştır. Bu yüzden onun şiirini tek başına herhangi biriyle açıklamanın olanağı yoktur. Sürrealızmin politikadaki devrimci tavn, bu akınun beıirşn yanlanndan biridir. Doğan Hızlan'a göre: "Lav'ın cumhuriyet anlayışı bir devrim kavramını içeriyordu zaten. Sonraları bu politik devrimci tavrı, Mau Mau ve Üç Anadolu'daki şiir anlayışına da yansır." Mau Mau için:" Afrika simgesinde emperyalizmin protestosudur" diyerek şu açıklamaları getiriyor: "Mau Mau kara deriliye zulüm yapan Avrupabya bir başkaldındır. Lav, orilan sömürmek için uygarlığı araç olarak kullanan bir sisteme karşıdır. Belki de Lav'ın buriuyaziye, aracı sınıfa karşı oluşu Marksist bir yorumla örçüşüyor. (...) (....) Mau Mau, Üçüncü Dünya'da yasayanlann şiiridir ve ortaya koyduğumuz Marksist unsurlarla da bağlantılı yorumlanabilir. Lav klasik hümanizmi yetersiz bulunca, yeni hümanizme sarıldı. Aynca bu akımlarda aradığı, mizacının, şiirinin yatkın olduğu ironı ve humor da vardı. Geçmışe duyduğu inançsizlığı, geleceğe duymak istediği inançla dengelemek ıstiyordu. Artık şiiri, akımlann soyut coğrafyasının dışına taşınyor, önce Ânadolu'ya uğruyor sonra da Afrika'ya vöneliyordu.' Yeni bir içeriği anlatabilmek, serbest nazım içinde sözcüklerin serbest çağnşım düzenine bağlıdır. Ercümend Behzad bu konudaki düşüncesini şöyle açıkhyor: "Nâzım Hikmet Rusya'dan (1924) ben Almanya'dan (1925) geldiğim sırada, Nâzım hece vezniyle şiirler yazıyordu. Ben doğrudan sürrealizmi Türk şıirine getirdim. Hecesiz ve kafiyesiz. Şunu da söyleyebilirim şiirimizdelkinci Yeni akımının dildeki aeğiştirmelerini ben daha önce aptım. Bunun özgün örnekleri J.O.S.'de, Kaos'ta, Açıl Kilidim Açıl'da apaçık ve belirgindir. Fütürizmin kollarından biri olan Magic realizme (Büyülü gerçekçilik) giderek gerçeküstücülüğe şiırde açıklık getirdim. Ve şij.rimde gittikçe kahnlaşan toplumsal çizgı Üç Anadolu'da ortaya çıktı. Dildeki kurguculuğu ve ironiyi burjuva duygusallığına karşı kullandım. Üç Anadolu'daki tavir yereyseldir. Mau Mau'daevrensel." Ercümend Behzad Lav, bütün biçimsel denemelerinden, toplumsal tavnndan arta kalan birikimini, somut bir anlatımla Üç Anadolu ile Mau Mau'da kullanmıştır. Genc de tek yanlı olmamak gerekir. Üç Ânadolu'ya başka bir düzlemde bakacak olursak Lav'ın şiirindeki söz diziminin zenginliğini, değişikliğini bütün açıklığı ile görebiliriz. İçeriği vc biçirni açısından tam bir uyurn gösteren bu şiirde modern bir halk şiirinin havası vardır. Anadolu, politik tarihiyle insanının tarihinin (yaşam tarihinin) çakıştığı yerden anlatılmıştır. Ercümend Behzad Lav, ironik anlatımı, yerleşik kavramlara. kutsal değerlere başkaldmşı ile içerik olarak Ganpçilere, soyut imajlar. ail değiştirmeleri yönüyle biçimsel açıdan Ikinci Yeni'ye kaynaklık ettiğinden çağdaş şiirimizi etkileyen öncü şair ve yeniBkçderin başında yer almalıdır. Doğan Hızlan, Sunuş'un sonuna eklediği layına Hazırlarken" bölümünde, büyük bir emek ürünü olan çalışmasını, alçakgönülülülükle: "Sevdiğim bir şaire, sevdiğim bir dosta borcumu ödemek" diye açıklıyor. Ama altında yatan, hiçbir zaman unutmamamız, özelükle genç okurlann dikkatini cekmesi gereken bir uyan var: "Östelik iyıbir şairin şiirlerinin bulunamamasına ve okunamamasına tahammül edemezdim." Busöz, kitaplannı bulamadığımız. şiirlerini okuyamadığımız, kim bifır belkı de unuttuğumuz ya da unutturulmuş başka şairlerimiz için de eleştirmenlere örnek olmalıdır. Şiirimizin, açarsak edebiyatımızın gelişiminin, dönüşümünün kaynaklannı onaya çıkaracak olan bu tür yapıtlara yayınevlerimiz de ilgilerini esirgememelidir. • i Ercümend Behzad Lav/Bütün Eserleri/ Hazırlayan Doğan Htzlan/ Yapı Kredi Yayınlan/ htanbul 1996/ 697 s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 566