Katalog

Yüzyılımızın önemli tiyatro düşünürlerinden Patrice Pavis'nin iki önemli kitabı ardı ardına yayımlandı ülkemizde: Gosterimlerin Çözümlemesi' ye 'Sahneleme'. Kitapları yayımlayan Dost Kitabevi'nin tiyatro kütüphanemize kazandırdığı bu iki yapıtın yanı sıra "Gösterim Sanatları" genel başlığı altında yayımladığı kitaplaraan dolayı kutlamak gerekiyor. Patrice Pavis'nin "Gösterimlerin Çözümlemesi" kitabı üzerine iki yazı sunuyoruz sayfalarımızda. HİLMİ ZAFER ŞAHİN Tiyatromuza yeni solukiar, yeni bakış açılan sunan yayınevleri giderek çoğalıyor. Dünya ve üikemiz tiyatrosunun birçok konusu, olgusu ya da sorunu, yayımlanan yeni yapıtlarla gündemimize geliyor, tartışmalar yaratıyor. Dost Kitabevi'nin, Inönü Bayramoğlu'nun yönetiminde "Gösterim Sanatları" dizisinden yayımlanan Gösterim Çözümlemesi: TiyatroMitnDansDans TiyatrosuSinema ile SahnelemeKültürler Kavşağında Tiyatro adlı yapıtlar bunlardan ikisı...Bu yapıtlar, ünü ülkesinin sınırlarını aşan ve araştırmaları ile önemli açılımlar sunan Patrice Pavis'nin çalışması. Her iki çalışma, tiyatromuzun hem kuranısal ve uygulama çalışmalanna katkı sağlayacak hem de yeni tartışmalann, değerlendirmelerin kapısını aralayacak özellikler taşımakta. Art arda yayımlanan bu iki kitap, gösterim sanatlarının ortak noktalarında, karşılaştırmalı olarak yeni yaklaşımlar sunuynr. Gösterimlerin Çözümlemesi, Pavis'nin"'göstergebtlım"'m, gösterim sanatlarında t>ir yöntem olarak algılanışına dikkat çekerken; Sahneleme ise, yazarın doğrudan uygulamalara, tiyatro çalışmalarına yönelik somut önerilerini, değerlendirmelerini içeriyor. Her iki çalışmada yer alan, örneklenen topluluklar, akımlar, yönelişler ve adlar, tiyatromuz insanlan ve üikemiz tiyatroseverlerince çeşidi nedenlerle (şenlik, festival, atölye çalışması, yayımnlanmış kitap vb.) tanınıyor. *** Patrice Pavis'nin, "Uzman olmayan ama gösterımlere meraklt okuyucuya, çözümleme içtn bırkaç işaret noktast ve birkaçanahtar sunmayı ısteyen bu kitap" dediği Gösterimlerin Çözümlemesi, üç ana bölümden oluşmakta: "Çözümlemenin Koşulları", "Sahnenın Btleşenleri" ve''Alımlamanın Koşulları" . Anabaşlıklan bunlar olan her bölümde, Pavis bir yandan ele aldığı olguya ilişkin kendisine kadar gelen geleneği tanıtıyor ve sorgııluyor, diğer yandan da eleştirel bir yakiaşımla kendi düşüncesini ve "göstergebılım"\e önerisini sunuyor. "Çözümlemenın Koşullart" adlı bölüm, Araştırma Düzeni ve Çözümlemenin Araçları adlı iki alt başlıkta biçimleniyor. Genel olarak, araştırmanın ne olduğu ve göstergebilim açısından değerinin tarihsel süreç ve sanattoplum ilişkisindeki yeri, metinsel ve sahnesel olanın özgünlükleri ile çözümleme yollarının çeşitliliğinde göstergebilimsel bakışın konumu, bu bölümün ve alt başlıklan nın içeriğini oluşturuyor. Bir başk# deyişle, bir araştırmacının ya da araştırma yönteminin ilk elde karşılasacağı tiyatroya ilişkin olguları, sorunJarı, konuları sorguluyor. Pavis'ye göre, "Çözümleme asltnda gösSAYFA 14 Patrice Pavis'nin tiyatro üzerine yazdıgı önemli yapıtları dilimizde Gösterimlerin Çözümlemesi (özdeksel olarak ı somut dünyastyLı olası yasam gibi ta sarlanan bıryapıntı dünyasının kesıstı ğı yerde konumlantr. Sahnenın butün görsel ve metinsel ögelerıninıçıçe QI>dtğt somut bir dunya ve olası bir dünya oluşturur" diyor. Çalışmanın son bölümü olan "Alımlamanın Koşullart"nda, bir tiyatro uygulamasında kuramsal ve eylemsel olanın ilişkisini, sanat yapıtısanatçıizleyici üçgenindeki buluşmada değerlendiriyor. Psikolojik ve Psikanalitik Yaklaşım, tzleyicinin Toplumbilimsel Açıdan Ele Alınışı, Antropolojik Yaklaşım ve Kültürlerarası Çözümleme alt oaşlıklarında, sahne gerçeğin yaşam gerçeği karşısındaki yeri ve islevi üzerinde dııran Pavis, bu bölümde "kendısını Sisifos'tan çok Oıdıpus sanan bir izleyictçözümleyıctnın" sanat içindeki yerini ele alıyor. "îzleytanm rolle özdeşleşmesı ona bir haz kazanımı sağlar, bu, gerçek anlam da kendisını ıstn ıçtne sokma riskıne gtrmeksıztn vekaleten serüven yaşamantn hazzıdır" diye tanımladığı seyircioyun kişisi bağını, bir "özdeşleşme" olgusu içinde çeşitlendirerek inceliyor. Ardından ekliyor, "özdeşleşme küttüre bağlıdır" Tüm bu açıklamalann ışığında, Patrice Pavis'nin varmak istediği noktaya geliyoruz: Çözümleme... Pavis'nin anlatmaya çabaladığı, bir sahne eyleminde ya Atfredo Arlas'ın sahneledlğl Gönül ve Kısmet Oyunu'ndan bln sahne da farklı adlarla gösterim alanlarında sanatsal iş yapan insanın olgular karşısınterimin bir ög'esınden diğertne süreklı ge ki yerini tartışıyor. Hem geçmişten buda bilerek ya da bilmeyerek ortaya koygüne gelen yanıyla hem de Dugünden yaçiş yapabtlen bütünlüğünun ınce dilimler duğu şeyin ardında bir çözümleme oldurına göstergebilimin çözümlemedeki ya da sonsuz küçük bırimler halınde ayğu ve göstergebilimin bu konuda önerirıştırılması, keulmesi, parçalara bölün yaklaşım ve önerileriyle. lerinin bulunduğu... "Sonuçlar: Hangı mesidir." Ancak bu noktada, metinsahOyuncuyu, hem kavramsal hem de Sahneleme tçin Hansi Kuram?" adını neleme ilişkisindeki çözümlemenin özuygıılamaua değerlendiren Pavis, küreverdiği ve konuyu derleyiptopladığı son günlüğüne dikkat çekerek tek başına selbir oyunculıık kuramının olup olmabölümde, aslında Pavis'nin "durmadan özel bir çözümleme yolunun yetmeyecedığı sorusuna yanıt arıyor ve BatıDoğu güncelleştirilen" kuramlardan, yaklaşımğini vurguluyor. Aynca, yeni yaklaşımlar geleneklerini karşılaştırıyor. üyuncuya lardan yana olduğunu ve bunun hem uyöneren göstergebilimin, nem kendi iç sogösterimsel bir kimlik kazandıran öğelegulamayı hem de düşünsel olanı geliştirunlannı hem de geleneksel çözümlemerin (rol, diksiyon, duvgu, özdeşleşme, receğine inandığını öğreniyoruz. nin etkinliği nedeniyle karşdaştığı sorunuzaklık vb.), sahne eylemindeki işlevsel ları gündeme getirerek "kendıni zenginönemini ortaya koyuyor. Bedenin, jestin, Geniş bir kaynakcanın ve açıklayıcı lejtirmek zorundadtr" diyor... Çözümlefigürün, tutkusal olanın oyuncunun eydipnotlann biçimleaiği Gösterimlerin menin Araçlan'nda , tiyatronun belgelemindeki yeri, tiyatrosinema ilişkisinoe Çözümlemesi: TiyatroMimDansDans sel öğelerinin (fotoğraf, video, program değerlendiriliyor. Peter Brook'un MaTiyatrosuSinema adlı yapıt, üikemiz brosürleri, sahneleme notlan, teknolojik rat/Sade çalışması örneğinde yapılan çögösterim sanatları insanlan kadar, eğitöğeler, basınyayın araçları vb.), bir çazümleme, yani iki farklı görme biçimini, menlerin, öğrencilerin ve genel anlamda lışmayı tanımamızda, tanıtmamızdaki bir sahne yapıtının sinemalaşmasında sanat insanlarının el altı kitabı olacağa yolların çözümlemeye katkısını ele alıkarşılaştırarak, dans ve mim gibi göstebenziyor. Yapıtın içeriğini ve amacını yor. Bunların, tiyatronun uluslararası dirim sanatlarının "sanat yapma"âxıi\ ololuşturan göstergebilimsel bakış anlalinin ortaya çıkmasındaki katkısı ve gegularını da göze alarak ortak noktalarımında da, karşıtlık ya da yandaşuk olaleneğin oluşturulmasındaki yeri sorgulanı saptıyor. rak tartışmalar çıkaracak özelliklere sanıyor. Bir tiyatro metni ya da gösterimin Tiyatronun yakaladığı "uzla$ma saha hip. Çalışmada kullanılan birçok kavkarşısındakı ilk duruşumuzu değerlenram, örneklemeler ve yaklaşımlar, bustm', birbirleriyle ilişkıde ve yararlandirme yolları sunan bu bölüm, dunden günkü Türk tiyatrosunun uzağında gibi mada bulamayan, mim, dans, dans tiyatbugüne tiyatro eyleminin tarihsel değegörünse de, görmek istemediğimiz ya da rosunu tiyatro ekseninde açıklamaya çarinin çabası karşısındaki yerini vurgululışan Patrice Pavis, mimciyi "sözcüg'ün göremediğimiz konular adına gelecekte yor. yararlı olacak özellikte... etımolojisine uygun olarak (...) nesnesını yansılar", dansçıyı "bir eylemt yansıla*** Ikinci ana bolüm, "Sahnenin Bileşenmak ya da bir öykü anlatmak durumunSahneleme adlı kitaptaki şu ilk sözler, leri"nde, sahne eyleminin temel unsurda değtldtr", tiyatro oyuncusunu "Mim yapıtın amacını, işlevini ve içeriğini orlarını tanıtırken, onların çalışmadaki işle dartsçt arasında aract bir konumu be taya koyuyordu: "Bu kitabın konusu gülevıni sorguluyor, değerlendiriyor. Oyuntiimser" ve "Özdeğıyle kendıni açık eder nümüz tiyatro çalışmalartnda kültürlerin cu, SesMüzikBitim, JJzamZarnanEyve kendi kurmaca olrtıa ö'zelliğine sıSt kesısmestdtr" Gerçekten de bu yapıt, lem, Temsilin Öteki Özdeksel Öğeleri, ntr", dans tiyatrosu oyuncusunu da "Sıfarklı kültürlerdeki tiyatroya ilişkin unSahneye Konulan (Dile Getirilen) Merasıyla uyguladıh iki türjestüel arasında surlarm buluştukları ortak noktalara tin alt başlıklanndan oluşan bu bolüm, tereddüt eder" dıye tanımlıyor. Böylece, dikkat çekmek, ulusal dramatik unsurkitabın yazılış nedeninin merkezini oluşokura gösterim sanatlarına bir bütün lann (jest, mimik, tavır, duruş, duygu turuyor. Gösterim dünyasında çalışan olarak Dakma şansı sunuyor ve sanat yansılaması vb.) dünyasal kılınması ya herkese, kendisine ve çevresine bakma yapma süreçlerindeki araç çeşitliliğini, da tiyatro sanatına emek verenlerin orşansı sunulurken, tiyatroyu tiyatronun iarklılığını vurgulayarak yol ayrımlarını tak bir dile ve anlatıma ulaşmalanna katiçinden değerlendiriyor... Bu bölüm, alt ortaya koyuyor. Aynca, ses, müzik, ritim, kı vermeyi amaçlıyor. Sanırım, Pavis'nin, başlıklanndan anlaşılacağı gibi, oyuncuzaman, uzam, giysi, makyaj, aydınlatma, "Konu artık ulusal geçmisin yapıtlartnt dan yönetmene, sahne ve giysi tasarımaksesuvar vb. sahne etmenlerini de sorsahneye koymak değil, yabancı kultürlccısından seyirciye, tiyatroyu tiyatro yagulayan yazar, gösterim için "sahnenın rı daha tantdtk kılmak" sözleri de bunun pan tüm unsurlann çalışma ve sunumdaCUMHURİYET KİTAP SAYI 5 6 6