Katalog

Prof. Dr. Gürsel Aytaç'tan vazgeçilmez bir başvuru kaynağt Genel Edebivat Bilimi Frisch'in "Gantenbein"roman çevirisinden sö'z açtlsa, Hoca'mn bir tür 'bilimsel acı çektipne tanık olurum. Gerçekten de bir 'edebiyat kusatıcısı'dır Gürsel Aytaç. Yetmişliytllaraa bay layan, seksenlerde ivme alan ve doksanlarda art arda yayımlanan 25 bilimsel ve sanatsal çeviri içeriklı kitabı, Türk edebiyattnda az görülen üretken, yapıcı ve pragmatik bir ktmlığin yaytn aüzlemindekiyanstst olmuştur. Bu yayınlar içinde, edebiyatımtzda 'ilk' olma niteliği tatşıyan birçok makale ve kitap vardtr. Onun sek'ienlerin başlartnda yayımlanan ve "ÇaSdaş Türk Romanlart Üzerine tncelemeler" kıtabtnda lopladıg'ı kimi yazıları, aynt dönemdc bu alanda çalışmalar yapmaya başlayan Berna Moran'ın araştırmalarıyla birlikte, avangardnt Türk romanı üzerine çıkan ilk normatijdeğerlendirmelerdir. Geçen yıl yaytmlanan "Karşılujttrmalı Edebiyat Bilimi" ve geçtipmiz ay ilk basktsı yapılan "Genel Edebiyat Bilimi" başlıklı kitaplan da, edebiyat alanında kuramsal çalısmanın cok az olduğuyayın dünyamızdaki 'ilk'lerarasındadır. Gürsel Aytaç'tn "Genel Edebiyat Bilimi" kitabı ile ilgili bir tanıtma yaztst yazmak amacıyla ma.iaya oturdug'umda, kimı nedenler 'nesnei değerlendtrme biçiminin di}tnda bir giriş yapmaya yönlendırdi beni. Her şeyaen önce yazan çok tyı tanıyor ve bu 'farklt' bilimsel kimliği okurun da tanımasınt istiyordum. Hoca'mn akademik htyerarsinin son hasamağına gelmis 'kıdemli bir öğ/encisi' olarak, benim bu isteğimdeki içtenlikten kimsenin kusku duymayacağtna olan güvenim de, bir tanıtma yazisınm sıntrlarını aşan bu tür öznel bir baktsa yüreklendirdi beni. Gürsel Aytaç'ın "Genel Edebiyat Bilimi", edebiyatla ilgili çok geniş bir kuramsal altyapı üzerine kurulmuş bir çalışma; edebiyatı ilgilendiren temel alanlara/ ölçütlere/ kuramlara/ sorunlara üstten bir bakış gerçekleştiriyor; tüm bu birimleri tek bir çatı altında topluyor. Bu bağlamda bakıldığında, Türk edebiyat araştırmacılığında yayımlanan ilk bütüncül 'edebiyat bilimi' kitabı olma özelliğini taşıyor Aytaç'ın yapıtı. YILDIZ ECEVİT 'Edebiyat bilimi', inceleme objesi bir sanat ürünü olan ve incelendiği bu obieyi değer bilim dallarında olduğu gibi bir yöntem çerçevesinde, bulgularla analiz eden ve sonuca varan bir bilim dalıdır. Ancak, "edebiyat biliminde araştıncı ile okuyucu özdeştir ve bunun sonucu olarak "nesnei" metin algılaması, okuyanın bilgi donanımı agına olduğu kadar duyarlılığına ve deneyimine de bağlıdır. Demek oluyor ki, burada özneylenesneyi, inceleyenleinceleneni ayırmak, tabiat büimlerinde olduğu kadar kolay değildir." (S. 13) Böyle diyor Aytaç kitabının başjarında. Onun; çoğunlukla Alman edebiyat bilimi kaynaKİarına dayanarak oluşturdugu bu çalışması, edebiyat araştırmacılan ve öğrencilerinin, edebiyat ürünlerini çözümlerken inceleme objesine daha bilimsel yaklaşmalarını sağlayacak kuramsal düzlemde somut ölçütler içermektedir. 'Edebiyat bilimi'ni, "edebiyatın kuramlarını, tarihi gelişimini, çözümlemealımlama yöntemlerini, değerlendirme olgusunıın dayandığı ilkeleri, yaratıcılıküreticilik sürecini, ulusal sınırları da aşarak inceleyen, belgelere dayandırarak araştıran bilim dalı", (S. 11) diye tanımlar Gürsel Aytaç araştırmasında. Kitabını, bu tanımda yer alan ölçütlerin üstünde yapılandınr. Çalışmasının giriş kısmında 'genel edebiyat bilimi' nedir sorusundan yola çıkar, daha sonra 'karşılaştırmalı edebiyat bilimi' ve 'çeviri bilimi'ni irdeler. "Edebiyat Biliminin Temel Problcmleri" başlıklı bölümde ise 'edebilik ölçütü nedir' sorusuna yanıt arar. Edebiyatta sanatsal öğenin izini sürcrken ünlü ku ramcıların/ düşünürlerin/ edebiyatçılann görüşlerine başvurur, kuramsal kitapların arasında dolaşır. Adorno'nun, sanat ürününün alımlanışı sırasında yaşandığını söylediği 'kurtuluş' duygusundan söz eder; ondan, normdan uzaklan dili sanatsal sayan Fricke'ye uzanır; aemrich'in, sanatı "gizil güç olarak okuyucuya ulaşan enerji" ile koşııtlanmasına de^inir; alıntılarla dokur, zenginleştirir metnini. "Üslup Bilgisi (Stilistik)" başlıgını taşıyan bölümde ise yazar, bir edebiyat ürününde biçemi oluşturan etkenlerin üzerinde duıur, 'üslup çözümlemc yön temleri'ni tanıtır okura, söz sanatlarını örnekler. "Metin Çözümlemesi" başlıklı bölümde de, özellikle çağdaş anlatı ürünlerinde yöntemli çözümlemenin ölçütlerini sergiler. Aytaç'ın kitabının en özgün bölümüdürsözkonusu metin kesidi. Elimizdeki Batı kaynaklı kuramsal edebiyat kitaplarından ayrımlı olarak yazar burada Türk edebiyatından örneklerle konuyu açımlar: Ferit Edgü'nün "Hakkâri'de Bir Mevsim" romanında anlatıcının konumu birinci ve üçüncü tekil kişiler arasında değişiyordur. Ya da Erhan Bener'in "ölü Bir Deniz"inde anlatıcı 'olimpik' konumdadır; Ahmet Altan'ın "Dört Mevsim Sonbahar'ında 'yansız', Erendiz Atasü'nün "Dağın öteki Yüzü"nde 'kişiscl', Ayla Kutlu'nun "Bir Göçmen Kuştu O" romanında 'benimseyici' bir tutum gösteriyordur anlatıcı. Ya da Attila Ilhan ın "Zenciler Birbirine Benzemez'inde anlatım arıları dıştan içe, içten dışa değijiyordur... Bir edebiyat incelemesinin nasıl yapıldığını örneklemelerle gösterir Gürsel Aytaç bu bölümde okuruna. Çalışmanın en kapsamlı metinlerinden biri olan "Edcbiyat Kuramlan" başlıklı bölümde ise yazar, geleneksel eğilimlcrden Fransız postyapısalcılarına ulaşan bir çizgide, 'edebiyat nedir' sorusuna yanıt arayan kuramcıların görüşlerini sistematize eder; Dilthey, Heidegger, Gadamar, Jauss, Iser, Barthes, Knsteva, Goldmann'dan... alıntılarla dokur metnini. "Edebiyat AkımlarT başlıklı bölümde ise, hümanizmden postmodernizme uzanan çizgide, edebiyat eğiümlerine tarihsel bir bakış gerçeklestirir. Bu bölüm, Alman edebiyat tarihi kitaplan da olan yazann, bu alandaki deneyiminden izler taşır. (( ~W~\ tr edebiyat kuşatıast" diye bay r~S itkatmtştılürhanGünay.GürI •* sel Aytaç'ın kapak olduğu "CumhuriyetKitap Eki"nin ilk sayfastna, 'Ne kadar yerinde bir saptama diye düşünmüstüm o zaman. Gerçekten de, onunla paylaitığtm 20 ytllık akademik geçmişimin her anında, ardt kesilmeyen bir üretım sürcci içindcydi Gürsel Hoca Damokles'in kılıcı gibiyaşamıntn üstünde asılı duran hasta kalbine karsın 'inanılmaz bir enerjiyle/ kararlılıkla/ çaltskanlıkla edebiyat biliminin çesitli dalla rtnda yapıtlar üretti, Altnan edebiyatından çeviriler yaptı, günümüz Türk edebiyattnı yakından izledi, tanıtma/ elestiri yazıları ile onu okurun ayağına gctirdi. Paranın para kazandtSı, emeg'in değerini yitirdiği bir bozuk düzende gerçek bir 'emekçi'ydi Hoca, soyut düzlemde bir 'bilim emekçisi'ydi o. Ve biz, tüm bunlara tantk olatı öğrencilerive yakın çevresı, bu'inanılmaz üretint gücünü çogu zaman hayranltkla saskınhğın birhirine karısttğı bir duygu ile izledık tonunda böylesinc bir çalışma tutkusunun/gücünün erisilmez oldug'unda karar kıldık Ancak, Aytaç'ın üretim etkinliğt yalnızca kendıne dö'nük deSildir. Çevresinde, kendı deyisiyle 'pırııtı' buldug'uherkesi, ilgi alanına uygun hıçimde yönlendirmeyi mUyonlarından biri olarak göriir feril Edgü/l'ranz Kafka ve Oguz Atay/Max Frıscb karşılastırmah yüksek lisans ve doktora çaltşmalarımla avangardist Türk edı'bıyattna yönelmem, daha sonra da kitaplarımın baikı asamaiında aldıŞım çok yönlü dettek, nnun bu yaklasınmnn somut birgöstergesidir. Gertelde yoğun savasımların yasandığı akademik kariyer arenaunda, alışılmı\ın dısında bir davrantş biçimidir bu. Dil ve TarihCoğrafya Fakültai' nden birçok genç « o lektastnın çevırı ya da arasttrma melinlerini bir araya getirerek yayına baztrladığı ortak kitaplar da bu çok dilli fakültedeki beyin potansiyclini deSerlendirmeye yönelik bir düsünceyle oluşturulmustur. Aniatıcmn tutumu "Genel Edebiyat Bilimi" kitabının vurgulanması gereken bir özelliği de, 'bilimsel anlatıcının tutumu'yla ilgüidir. Genelde bilimsel ölçütler çerçevesinde plânlanmış vekaleme alınmış bu tür araştırma/ inceleme kitaplarında kendini tümüyle gizleyerek 'nesnei' bir uzaklıktan anlatan 'bilimsel anlatıcı', Gürsel Aytaç'ın kitabının kimi yerinde, 'Ben' diyerek yönelir okura, bir 'deneme' anlatıcısının kimliğine bürünür. Kendini gizlemek istemeyen bu anlatıcı, metninin kimi bölümünde varlığını başka düzlemlerde de duyumsatır okura; kendisine yakın gelen edebiyat kuramlan ya da akıinlannı daha bir Denimseyerek' anlatıyordur. Kitabın, edebiyat kuramlarını irdeleyen bölümünde 'formalizm'in, ya da "Edebiyat Akımlan" başlıklı bölümde 'romantizm'in daha kapsamlı olusu bir rastlantı değildir. Anlatıcının 'onaylayıcı' tutumundan, onun bu bölümleri yazarken daha fazla 'keyif aldığını söyleyebiliriz. Kimi yerde aeneme' tonlaması içeren bir edebiyat bilimi kitabıdır Aytaç ın metni. Gürsel Aytaç'ın "Genel Edebiyat Bili mi", edebiyatla ilgili çok geniş bir kuramsal altyapı üzerine kurulmuş bir çalışma; edebiyatı ilgilendiren temel alan lara/ ölçütlere/ kuramlara/ sorunlara üstten bir bakış gerçekleştiriyor; tüm bu birimleri tek bir çatı altında topluyor. Bu bağlamda bakıldığında, Türk edebiyat araştırmacılığında yayımlanan ilk bütüncül 'edebiyat bilimi' kitabıdır "Genel Edebiyat Bilimi". Kuşkusuz Türk edebiyatında daha önce de, Berna Moran'ın 'edebiyat kuramları ve eleştiri'yi odak alan aynı başlıklı başvuru klasiği ya da Rauf Mutluay'ın soru yanıt biçimindc kurgulanmış kitabı "Edebiyat Bilgileıi" türünden kuramsal içerikli çalışmaıaryapılmıştır. Ancak edebiyatın tüm bilcşenlerini içeren ilk kitaptır. Gürsel Ayfaç'ın "Genel Edebiyat Bilimi"; bu alanda vazgeçilmez bir başvuru kitabı olacagı su götürmez. • <3enel Edebiyat Bilimi/ Prof Dr l Ataç / Papirüs Yayınları / 772 \ CUMHURİYET KİTAP SAYI 490 "Ben ilk uzmanlık dalım olan bir yabancı filolojiden, germanistikten hareketle, yirmi yıldır Türk edebiyatını da uğraş alanıma katmış bir edebiyat bilimcisiyim ve uzun süredir öğrencılerime lisans ve yüksek lisans düzeyinde karşılaştırmalı edebiyat öğretiyor ve tezler hazırlatıyorum. Ders ve araştırmalanmda amacım, Türk edebiyat nilimine Batı edebiyat bilimi metodlanyla yaklaşmak." Geçen Mayıs ayı içinde yayımlanan "Genel Edebiyat Bilimi" başlıkh kitabında, biçimsel yaşamındaki ana ereği böyle açıklıyor Gürsel Aytac. Yöntemsizlık ve kuramsal bilgi eksiklifii, Türk edebiyat eleştinsi ve araştırmacılıgındakien büyük gediktir. 'Oznel' bir yaklaşımla gerçekleştirilcn 'içerik çözümlemesi', iilkemizdeki edebiyat incelemelerinin uzun yıllar ortak paydasını olusturmuştur. Türk edebiyatında bu gedigin kapatılmasma yardtmcı olacak özgün kuramsal yapıtlar yok dene cek kadar azdır. Aytaç'ın "Genel Edebiyat Bilimi" kitabı, uzHer scy değcrlendirilmelı, edebiyat manlık alanı geregi okurunun/ö&rencninin kullammına suBatı edebivat araştırnulmalıdır Hiçbir seyin beklemeye tamacılığındaki gelişhammülü yok/ur, 'bir an ânce' yarara dömeleri / yöntemleri/ nüsmeli, gereksinimi olanla bulusmalıölçütleri iyi tanıyan dır. Tüm çalışmalartnı aktlalmaz btr htzbir edebıyar bilimcila yapar Hoca, kıtaplar kitaplan, çeviri nin, bu gedigin kapa ler çevınlcrı ızlcr. . Onu en çok üzen oltümasına katkıda bugulardan biri, yarara mnulmayan, yani yayına dfiniişturülemcyen bir çalışmadır. Junma ısteğınden alıı Cürsel Aytaçın "Cenel Edebiyat Bilimi , edeblvatia llgHI çok genlş Ne zaman benitrı yarıda bıraktığım Max kavnağını. bir kuramsal altyapı üzerine kurulmuş bir çalışma. "Geml Edebiyat BHmi" S SAYFA 10