Katalog

Attilâ Ilhan: Şair, romancı, köşe yazarı, gazeteci, denemeci, anı yazarı, cleştiri ve senaryo yazarı, çevirmen. Eleştirmcn Doğan Hızlan'ın deyişiyle "Yüzölçümü büyük bir tür coğrafyası". Genel kabullerden ncfrct eden, geçmişin ve şimdinin dcğcrlerini aklının süzgecinden geçirerek özgün sentezlere ulaşmayı yeğleyen bir aydın, duşüncc acfamı. Hcr düşüncenin karşıtını ileri sürmcsiyle de bilimin en temel öğesi kuşkuculuğun tutkunu. Geleneksel özle çağdâşın estetik bileşimini amaçlayan bir anlayışla iki kültürden de alacağını alarak estetik yapı oluşturan bir sanatçı. Yapıtlarında toplumsal sorunlarla bireysel sorunları iç içe işleyen, oireyin belli bir zaman ve koşullar altındaki kişisel serüvenini değil, gelişen ve değişen toplumun ekonomik, tarihsel ve kültürel serüvenini toplumsal sınıflara ve bireylere yansıdığı biçimde yazan bir toplumcu. Yaşadığı dönemi bütün kesitleriyle ve bütün sanat dallarının bileşimiyle zenginleştirerek mükemmel bir Kurgu, sağlam bir ana fikir, yan rikirler ve sonuna dek çıtayı düşürmeyen bir gerilim unsuru gözeterek vermeyc çalışan, 'üç boyutlu görselliği iki boyutlu yazıya göçürmeye çalışan', görselliğin ağır bastığı bir tipleme, olaylama ve kurgulama tekniği geliştirmeyi amaçlayan bir yenilikçi... Attilâ îlnan'la yazarlığı üzerine konuştuk. Toplumcu sanatçı, sorumluluk altındadır." Î gençliğinin psikolojisineçok uy;un temalar olarak geldi ve onar öbür tarafı görmck istemediler Attilâ llhan'daki: Bir bohem şair, gezmeyi tozmayı seven, sabahlara kadar meyhanelerde içen bir adam tasarımına girdiler. Yani bir yanlış anlaşılma vardı ki o hâlâ sürer. Bir taraftan Türkiye'de kcntleşmenin çok hızlı gelişmesi vc benim kent şiirini herkesren öncc yazmam.. Çünkü bcndcn öncc Türkiye'de kcnt şiiri yoktur. Aşk şiiri vardır fakat bu, metropol içine yerleştirilememiş bir aşk şiiriydi. Metropol romanı da yokru. Bunu ilk deneycn bcnim. nı görüvorum. Bu da beni yü rcklendıriyor, o sorumluluğu daha rahat taşımama yol açıyor. Attilâ Hhan öncelikle $air Düzyazı çalışmalarımzın şiirlerinizlc bunca yıldır koşut yürümüş olmasma karşın imanlann bir kısmı sizı yalmzca ve daima şatr olarak kabul edıyor Hatta kimi fanatık okurların bilincli olarak düzyazı çalısmalarmızı görmezden geldıklerınt gb'zlemledim. Bu, siiriniZtn onlart ne kadar kapsadıg'ını götfermesı bakımından ılgınç Knmancı, ara^tırma ve ınceleme yazarı Attilâ Ilhan 'la ilgili olarak siz \air Attilâ Ilhan ne derstniz? • Benim şair sayılmamın sebebi, ilk önce adımın şair olarak duyulmasından. As lında ben işeyalnızca şair olarak başlama dım. llkokul üçüncü sınıfında ilk şiirimi yazdım ama ortaokulun birinci sınıfında da roman yazdım. I lem de sciencefiction. tlk defa Yeni Edebiyat itibar etti bir şiirimi yayıınladı 194)'de. 1945 yılında Istanbul clergisindc ilk denemcm vcyine aynı yıl Geceleyin Rüya GörürİK adfı hikâyem yayımlandı. Fakat şiir ortaya çıktı; neden: Bir kere şiir az yer tuttuöu için yayırnlaııması kolay, hikâyeyi yayımlamak daha zordıır. Attilâ Ilhan 'la'yazarlığı üzerine 'Ben toplumcu bir sanatçıysam bu cğilimleri duymalı rruyım? Bir verleregittigırn zaman birtakım sorumluluklardan kaçmak mı istiyorum?' endişelerinc düşüyordum. Sonra Avrupa'ya gidince gördüm ki, Avnıpa'da çok isjenmiş, çok ürün verilmiş bir tema bu. Ozellikle bir sömürge imparatorluğuna sahip oldugu için Fraıısız ay dmlamıın büyük kısmı için kolonilcr çok önemli bir cvazyon/kaçış tcması olmuş. Ikincisi de Fransa'da evazyon temasının aslında dünya edebiyatının önemli temalarından biri olduğunu ve bunu bilincli olarak yaparsam birçok şeyi dc izah edebilccc^imi görmem. O zamanlar bizim toplumcu arkadaşlar arasında bu kaçışları yazmak olanaksızdı. Üysa bu da diyalektik. Bir çatışmanın yaşanması yazılıyor sonuçta. Ben bütün bu temaları, şöyle bir çerçeve içinde işledim: Toplumcu gerçckçi biryazar diyalcktigirı bütün şekillcrdeki görünüşlerini yansıtabilir. Bütün mesele olayı doğru koymasındadır. Tüm yaztn çalışmalarımzda tağlam bir kurgu, mımari yapı gözlenıyor. Sizce yaratıcılıg'ın en temel ög'esinin kurgulama/mimariyapı olduğunu düşünüyorum Çocukluğunuzda bir kartona çizdig'iniz Avrupa haritası üzerinde küçük bayraklarla II Dünya Savaşı'nda ccphedeki wn durumu, savaşın başkumutamymıpımz gibı bir baska boyutta ısaretlerken baslamıstt belkide sizde ilk yaratıa yaztn çalışmaları. Tophm kaçaMan T Nasıl bir sorumluluk yüklediğine gelin cc, cdebiyata başlarken zaten kendimi Türk halkına, işçi sınıfına karşı sorumlu hissediyordum. Birtakım olmadık kişiler marjinaller, uçuklar bcni benimscmeye kalktıkları zaman da tepki gösterdim ve bunları yönlendirmeye çalıştım. ü tiplcr gerek romanlarımda gerek scnaryolarım da, cleştircl alınmışlardır. Onları öylc bir şekilde işlcrim ki bircr toplunı kaçağı ol dukları görülür. Buna mukabil mutlaka bir nirengi adam vardır ya da adamlar var dır. 'Böyle olmamak, öyle olmak' mesajı romanımda da şiirimde dc çok gerilerdc verilir. Bütün meselc bunu seçebilmektcdir. Bunu seçebilen de var seçemeycn de. Bir kısmı seçer, bir kısmının seçmek işine gelmez. lileştirmenler böyledir. 'Sokaktaki Adam'dan itibaren yayımlamaya karar verdigirn romanlarımın hepsinde toplumcu temalar keşfederim kcndi toplumunuı zun içindc. Bu yüzden de eleştirmenlcr bu tcmayı nereyc koyacaklarını şaşırdılaı. Bu da bir sorumluluk vükier: ()nlan aydınlatmak lazım. Ve ne nazin bir şcy; dünyanın her yerinde eleştirmcnler yazarları aydınlatır, bizde yazarlar eleştirmcnlcri aydınlatZEYNEP ALİYE maya çalışırlar. ürk cdcbıyattna '1946'Ja C.ab 70'li yıllardan sonra baska bir Attilâ Ilharog'lu Mıthammed adlı uzun han ortaya çıkmaya başladı. Birtakım fikir şttrle adeta bir çıkartma basla yazıları yazıyor vc tartışıyordum. O zaman tan ve o gündvn bugüne \ürekliilgı ve tar tartıştığım arkadaşlarım olaylar taralından ttsma merkczı olan ve en cok sevilen sair haksız çıkarılıp cıa bcn haklı çıkarılınca lerimizden birisidir. Öncetikle Attilâ Hhan zaten başından itibaren 'bu adam dofiru olmak nasıl bir duygu ? Naut bir sorumlu söylüyor'likrindcokurbüsbütünbanasa luk yüklüyor? rıldı. ü zaman ciddi bir sorumluluk oluyor. Sadece es Başlangıçta Attilâ Ilhan olmak, diyc tetik zcvklcrle bir duyguın yoktu. Bunun iki sebebi var ilgili bir tercih dı. Bir tancsi toplumcu bir şair olarak ordcğil, çok açık taya çıkmıştım ve toplumcuların başına politik fercihlcr gclmcdik bela yoktu; benim de geldi. 'Bir söz konusu olamiiddet sonra bizi bir yerde hapsederler' biliyor. Bu yüzfilan diyc düşünüyordum. tkincisi, Tiirkiye'nin en kötü döncmlerinden birindc dcn 70'li yıllardan sonra daha yetiştiın. Yani II. Dünya Savaşı yıllarında. bir af*ırlı£ını Büyük yokluklar içinde yetiştik. Bu da induymaya başlasanın kcndine ve geleceğe olan güvenini dım bu sorumsarsıyor. Ortaya şair olarak çıkacafiım sılulugun. Fakat ralarda da başıma olmadık işler geldi. Ta üstesindcn gclebii buna biraz da bcnim davranışlarım biliyorum sanıyol açıyordu. Bu nedenle de zaman za yorıım. Ben yamaıı şiirlerimi yayımlayacak dergi bıılanılchgını /.aman madım. I lem de cok komik sayılabilecek aynı rahatlıkla sebepleıdeıı. Mesela Yaşar Nabi bir şiiriyanıldıgımı da nıi, ıçiiKİe otomatik çckiçlerden söz ediyazarım. Türk yorunıdiycyayımlanıadı... Attilâ îlhanlık okurunun da 1950'li yıllardan itibaren ortaya çıkmaya bu dürüst tavtrbaşladı. 'Sokaktaki Adam' kitabı ve "Sisdan hoşlandığıler Bulvarı'nın bazı şiirleri savaş sonrası Bizdcki son ncsilden önccki yazarlarımızın büyük ekseriyetinde 19. yüzyıl manasında roman kurgusu vardır. Sabahattin Ali'yc kadar böyle gelir. Sait Faik'le değişir bu kurgu. Sait Faik kendinc görc bir çığır açtı. Fakat dikkat edilmcsi gereken nokta şuydu orada: Sait, klasik kurguyu reddetti, Kiırguyu rcddetmedi.. ()nun klasik tarzda yazılmış hikâyeleri de vardır, son zamanlarda yazdıgı hikâyelcrde dc bir usta yazar kurgusunu, mimarisini görürsün. Kurgu kadar önemli başka bir şey var Saadat Hapimtze Mahsustur bence; tipleme. Nesirde, romanda, hikâycde tipleme çok önemli. Çünkü okurun Istanbul dergısınde şıirlerinı takma adözdeşleşeceği, olaylardan çok tiplerdir. Sela çıkrı. CHP'nin dcrgisiydi. Nevin Yılnin tiplerin eğer toplumun içcrsinden çok dız adıyla. Sonra Gün dergisinde şiirlcrim iyi süzülüp tam bir sentezle, iyisiyle kötüçıkmaya başladı. Tam o sıralarda da Cabsüyle canlandırılabilirse okurla iletişimi baroğlu Muhammed olayı oldu. 6u, bedaha çabuk kurarsın. I7akat ortaya çıkarni Türk şiirinc paraşütlc indirdi. Şair Atdığın tipleri çok saglam bir mimari içertilâ Ilhan çıktı ortaya. Fakat şair Attilâ îlsinde çok sağlam bir kurguya oturtursan han'ın o sıra Snadet Hepimizc Mahsuso zaman dört dörtlük bir escr ortaya çıkar tur diye 3 ciltlik bir roman yazdığını kimve kesinliklc belirli okur özelliği olan in sc bilmiyor. Gerçek gazetesinde 3 ay kasan onu bırakamaz, okur. Fakat tiplemedar da tefrika olarak yayımlanmıştı. Sonyi romanın, hikâyenin hcr şeyi gibi altnak ra gazete kapatıldı. Yani o zaman da rodoğru olabilir mi? Bunun yasağı yok. Ilman yazıyordtım, şairlik tek başına bir yeginç dc olabilir. Sait yapardı, zevklc de tcnckti de sonradan romancılığa hevesokurduk. Fakat benim metodolojim farklendim diyc bir şey yok. S. air Attilâ llhan'ı It. Bcn o insanı sınıfsal konumuna oturtutanımak daha kolay, da oyüzden Attilâ tlrum, ruhsal psikolojik irdelemesini yap han şair sayılıyor. Oylc dıyelim. Ben ^ahsen zaman zaman, 'kendindcn mak isterim, dört dörtlük bir insan olarak kaçtp gitmek' temasının yaygınlaşmasımn ortaya çıksın isterim. Yani kurgulama Sısler Bulvarı'yla başladtg'ınt düşünüyo önemli ama tipleme ve olaylama ile bcraber. rum. 50 ytldan fazla bir süredtr çok farklı tür F'vazyon şiiri diye bir şiir tcması lerde ürünler verdiniz. Ancak 1945 J99# (Türkçe'deki yılları arasında yaztlmıs Geceleyin Rüya karşılıgı kaç Görürüz, Hizip, Dr. Cemile Ceyaa, Yengcmak) daha öncin Kıskact olmak üzerekısa öyhüden uzun cedcn adlı adınöyküye dogru farklı oylumlarda dört öyküca, yani adını aen olusan ilk öykü kitabtmz Yengecin Kts koyarak yoktu. kact geçen ay yayınlandı Bir öykü kitabı yaAma böyle şiiryınlama karanmzda belirleyiaolan ncydi? ler de, böyle ro"Türk romanında en ekük alanı, tmgescl manlardayazılhareketi ve eylemigcrçekle\tirmek için ça mıştır edeniyalısttm" diyorsunuz Pekt Attilâ Hhan öykütımızda. Evaz de neyi gerçekleştırmeyt amaçltyor? yon/kaçış teması beni; iki se Bu hikâyeleri belli zamanlarda yazbepten ilgilenmıştım. tnsanın yaşı ilerledikçe bazı çalışdiriyordu. Bir maları ortaya çıkarmasının gerekli nldıığutanesi o yıllarda nıı düşünmcsi baslıyor. Çünkü bu hikâycyerinde duraler Türkiye'nin belirli dötıemlerinc ve mayan bir farklı toplıım kesimlerine benim bakışımı adamdım. Duryansıtıyor. Bir dc avnca şunu sınamış, ol madan başka dum: Yaşamadığım vc içinde bulunmadı bir yere gitmek, ^ım bir ortamı yazabilmek. Bunu ben ilk yer değiştirmck defa tarihe göndcrme yapan romanlarda eğilimim vardı. denemiştim. Osmanlı dönemindcki Sela C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AY I 482 nplonıoııln onBini SAYFA 8