Katalog

Elcştirmcnyazar Hasan Bülenr Kahraman'ın gcctiğimiz günlcrde Yapı Kredi Yayınlan'ndan çıkan son kitabı "Yahya Kemal Rimbaud'yıı okudu mu?", yalnızca başlığında içerdiği soruyıı dcğil, Türk yazınının Yahya Kemal'den bugüne geldiği noktayı da, özellikle Yahya Kcmal'in şiirinin kuramsal bağlamını clc alarak tartışıyor. Bir diğer deyişle, Hasan Bülent Kahraman'ın yaptığı, yalnızca Yahya Kcmal'i dcğil, Türkiyc'de modernizmin gelişimi içinde modcrnizmle cn çetrcfilli ilişkiyc sahip bir şairin yaşamı ışığında tüm Türk Yazını'nı modcrnizm bağlamında incclcmck. Hasan Bülent Kahraman'la, Yahya Kcmal, modernizm ve Türk yazinı üzerinc konuştuk. ERTAN KESKİNSOY ahya Kcmal genelde, Batılılaş ma çabaları süretken kaulı k.abufcuna çehılıp Dıvıin s^ıırını ye nıden lüretmcye çalısan şatr klişcsıyle bir kenara komdur. Yahya Kcmal'i hn h.lişcdcn çıkanp modernizm bağlaımnda incclcmck ncrcden ve nc zaman aklınıza gcl di? Baslangıçta aklmula Yalıya Kemal'i dogrudan doğruya incclcmck gibi bir dii şünceyoktıı. Tüm meselem aslında 1 ürk cdebiyatında modcrni/min nasıl doğdu ğunıı tespit etmckti. I latta oradaki tcmcl problemalik, modcrnizmin Türk edebiyatında nasıl gcliştigini sorgulamak da dcğil. Bcn, dana çok, modcrnizm bir bi linç durıımu olaıak, bir toplumsal dönüijüm p j projcsi olarak g göriintü, imge düzej g d T k ' d lllldii yindeTüıkiye'de nasıll tcmcllcntlirildi&ini araştırıyordum. () arada, bunun edebiyata nasıl yansımış. olabileceğini kcndi kendime sordıım vc modernizm kuramlarıyla birliktc düşününce gördüm ki, modcrnizm aslında bize anlatıldığı gibi bir kavram dcğildir; kcndi içinde kom nartımanlan, dönemleri dünüşüm evrcleri vardır. O noktadan başjayarak bu nun Türk cdcbiyatında bir dil projesi olarak nasıl tc/ahür edebilcccğini sonlum kcndi kcndimc. Işte o sorma, sorgulama aşamasında da Yahya Kemal'in öncmli bir kavşak olduğunu ycnidcn ayrımsadım; Paris'tc yenilikçi edebiyatın cn öncmli kisilcrinin kcndini gösterdiği bir dönemdebulunmuş;bunlardanaldığıetkiylc Türkiyc'yc gclcrck dili vc şiirsel ya pıyı tamamen dcğiştirmiş, ycnilcmiş birisi. l'akat zamanla Yahya Kcmal, sizin de söylediğiniz gibi, kcndi içinc kapunarak ycnidcn cski dillc vc cski şıir biçimlcriy lc ^iiı söylcr, ya/ar olmuş. Türk cdcbiyaıı da buna bakarak Yahya Kcmal'i çok ciddi biçimdc malıkuııı ctmişj vc onu o ycnilikçi cdcbiyat oluşnmlarının cirit at tı^ı bir Paris'tcn ^clcrck bıı ;;örünrüyü ürctmcsi ncdeniylc suçlamı^ vc kınaıııı^. Dolayısıyla ona I.cnin'lc, Max (acob'la, Appolinairc ilc aynı kahvclcrdc oturup j;olip ( )smanlıca şiir söylcmcsindcn ötü ı ü birclc^tiıclliklc vakla^mıs. Tam o noklada şu soruyıı sordıım: Acaba Yahya Kc mal, örncgin Rimbaud'yu okuyabilir miydi, ya da Rimbaud gıbi yazabifir miydi, ya da Yahya Kcmal'in bir Parizycn olarak o döncmde ortava cıkmış ulan Kübi/nıi, Picasso'yu algılamasına olanak var mıy SAYFA 10 Hasan BülentKahraman'la " Yahya KemalRimbaud'yu Okudu mu?" üzerine Yahya Kemal bir modern; ama modernist değil" y Hasan Bülent Kanraman "Yahya Kemal'i bir modern olarak yoruyorum, çunku kendisinden önceki $iiri yerine göre yok saymış. yerine göre yeniden üretmlstir dlyor. ılir1 Sorduğıım zaman bcn soı u nun Yahya Kcmal ilc dcğil, moılcrnizmin bircpistcmcolmasıy la ilgili olduğunu gördüm vc o nokradan başjayarak bu kitabı aslında Türk sjiri, dolayısıyla Türk cdcbiyatı vc Türkiyc'de ürctilmiş olan bilinclc modı rizm arasındaki cklcmlcnmcııı bu cklcmlenmc mutlaka olııın lııluk iirctcn anlamdaolnıayabi lir, eleştirel vc sorıınlu bir cklcmlenmc dc olabiliı ilk ciddi olarak ya/.maya karar vcrdim. Nitckim bunıı bitirdiktcn sotıra bu yaz da Türk ^iirini bıı bağlamda ele alan bir kitabı tamamladım. Dolayısıyla buradaki sorıın ııcııı Yahya Kcmal'dir; hem dc Yahya Kemal'in lemsil cltigi vcelmcdigi Türk modcnıi/.ma sı sorunsalıdır. Kıtaplu cok öncmli bir bclırlcmc var Modernizmin l ürkıyc 'dc hıçhır ztiman bir bilınç dunımıı ularak defctl, bir yöntetnhilım ola rak clc altndtfctnt \öylüyor.\tınuz. Yahya Kcmal'in tepkıu acaba bunun ayır dına varan bir ıntanın lcpkisi miydi? Dcgildi. Görcbildi ğim kadarıyla Yahya Kcmal, modcrnizm kavramını algıla mı^ birisi dcgil. Oinkü Yahya Kemal'in csas itibariylc böylc birolanaöı yoktu. Kitabın tcmel olarak tartı^lığı vcöncgctirmcyc çalıştıgı görüş dc otlıır. Modcrnizm bclki bir toplumsal dönüsüm projcsi olarak, bir kopu^la ortaya çıkabilir. Kcmalizm'de kısmcn oldugugibi. l'akat birbilinçdurumuolarak arandığı zaman, modemizmin mut laka bir iç, dönü^ümdcn türcmcsi gcrck. Kabul ctmck gcrekir ki, yir ıııirıci yüzyılın crkcn döncminde sanatsal ürctim alanlarında ortaya çıkan ıiK)dcr nizm bir kopuşluluk göstcibc bilc, o döncmdc Avrııpa bilin cindc dahi bunların yctcri kadar algılandı gını söylcnıck imkanı mız yok. ()rnegin l'ie ııd'ıın kitabı ilk kcz yayımlandığı zaman yal nızca 120 adct satıyor. () ncdcnlc m o d c rnizm in şimdi biziııı tartii}tığımız gibi algı lanması olanağı Yahya Kcmal için söz konusu dcgildi. Kaldı ki Yahya Kemal'in o dö nemdc kcndi dcyişiylc "sıtmalı bir iptila ilc okuduğu" Baudelaire, modemizmin kurucu birjjairi; amaşiirdckurueu birşa ir değil. Modernizmi bi/. daha sonıa Baudclairc'in yazdıkları içindcn kendimiz okuduk; yani biz Baudclairc'i 'a postcriori' bir okumayla bugün motlcrnizmin kurucu şairi olarak goıüyoruz. 1 lalbııki Yahya Kcmal'in o döncmde bunu algılamasına olanak yoktu. Kaldı ki sıirrcalistlcr ortaya çıkıp yeniden değeıicndiıcncvc önc gctircnc kadar, farketmedi. l'akat Yahya Kcmal'i yalnızca aklamakla da bir ycrc varamayız. 1940lardan itibaren Türkiye'de çok önemli bir tlönüşüm kcndisini göstermcyc başjadığında, Yahya Ke mal cğcr farklı birisi olabilscydi bunu algılayabilirdi. Kaldı ki Yahya Kcmal Tür kiye'ye döndükten sonra, 1920lerin sonunua karşısında, üstelik farklı nedcnler den ötürü yakından tannlığı Nâzım Hikmct gibi bir şairi görcbilir, Nâzım Hiktnct'in şiirinin kaynaklarını algılamak isteycbilirdi. Olümünden hcnıcn önccki vıllarda lkinci Ycni'nin kıpırdanı^ını ya kalayabilirdi. Ancak tüm bunlara uzak kaldı; çünkü sonuc itibanyla Yahya Kc mal ycrini seçmişti. Yahya Kcmal, bir arkaik şiirlc modern şiirin romanrisist kıı rııcıı köprüsü olmakla yetinmişli. Yahya Kcmal'in bir modernist dcğil, ama 'modern' oldıı^u da sizin k.itapta yer verdijliniz bclirlcmclcr arasında Bu hem Yahya Kemal'den, hem dc modemizmin kendisini olumsuzlayan yapıları dahi içinc almasmdan kaynaklı birşcy. Ama btryandan da bak/ığımızda Türkiye'de Nâzım I liknıct ten ba^ka modernist olarak tanımlayabileceğımtz sair var mP Bu bcnim biraz modern, modcmite vc modcrnizm knvramları arasında yaptığım gczintidcn kaynaklanıyor. Bcn bıı tanıın ların aynı anlama gclcn scylcı olnıadığı kanısındayım. Modern, bir konıımdur. İlk kez Roma'da kullanılmı^ bir kavramdır. Roma, \ lıristiyanlaştıktan sonra ken disini modern, paganları da modern olmayanlar diyc göstcriyordu. Bu durumda bir konumda bulunan kişi kendisini modern diye tanımlayabilir. Modcmite ise bir konumdan /iyade bir durumdıır, yani modern olma halidir. Modcrnizm isc bir idcoloiidir. Yani modernizm, gcriyc dönüşü ofmayan, gelenek ve tarih kav ramlarıyla sorunlar ya^ayan, onların nasıl yeniden üretilmcsi geıektiği hakkmda dogmatik yaklaşımlarda bulunan bir idc olojidir. Bu baglanıda ben Yahya Kcmal'i bir modern olarak görüyorum; çünkü kendisinden önccki sjiri yerine göre yok saymış, yerine g<)re yeniden üretmiştiı. Yahya Kcmal'i okuyarak bazı insanların erkcn 20. yüzyılda Türkiye'de modernli ği sağladığını da söyleveoiliriz. Yani Di van Edebiyatı'nı okuınayıp "Vuslat'ı, "Açık Dcniz "i okuduğu zaman bir kişj nin modcrnlıği sağladıgını söylcvcbiliriz. Ama Nâzım 1 likmct bir motlernistti; çiin kıı Nâzım 1 likmct bir toplumsal projcnin nasıl olması gcrektiğini tanımlıyordu. Bıı ınsan tipinin yeniden nasıl üretilmcsi ge rcktiği nakkında gorüij bildiıiyordıı, ya hut bir siyasal rejimin temel kosııllarını ortaya koyııyordıı. Türk şiirinde kime niodcrnist dcncbilir sorusuna gelince, bıı nu modemizmin sanatsal ürctim yöntcm bilimiylc açıklamak gcrck. Modemizmin diyelim imgeyle kıırduğu iliskiyi, dillc ya^adığı scrüvcni ve bilinçaltı, toplıımsal lık, rarihsellik.mekansallıkgibi tüm burıların değişkcnlcri olabilecek birtakım K İ T A P S A YI 4 16 C U M H U R İ Y E T