Katalog

olume değıl, yaşama ıhtıyaç duyarlar îk tıdardan Kurtulmanın en guzel bıçımı budur Ancak bu çozum yaratıcılık ge rektırdığınden herkes ıçın geçerlı olamaz Gunumuzde buyuk "ağıt dınlen"nın etkısı gıderek azalmaktadır Buyuk dın lerden gerıye fazla bır şey kalmamıştır Dunyevıleşen ve hızla dunyevıleşmekte olan dınler ılahı ozellıldennı yıtırmışler dır 11/ tsaılahıbırvarlıktan çok,acıçe ken bır bırey, bır ınsan olarak duşunu lur olmuştur Artış ve uretım "ağıt dın len"nı de sarmış, onlan da boğmuştur Çağdaş uretım, artışı oylesıne onemlı bır konuma getırmıştır kı, dığer butun yaşam ıçerıklerı anlam kaybına uğramıştır Gunumıi7 ınsanına artık yalnızca uretı me olan ınanc egemendır Uretım tuke tıcıye ıhtıyaç duyar Butun bıreyler, odeme gucune sahıp tuketieiler ularak goru lur Butun tuketıcıler ıse bırbırlerıne benzer Aralarındakı bırcysel farklılıklar onemlı değüdır Uretım sureklı olarak daha fazla ınsana ıhtıyaç duyar ve ozu ge reğı barışçıdır Ulkeler ınsandan çok ure tıme onem verırlcr Butun sıstem uretım uzerıne kurulmuştur Buyuk savaşların yaşanmaz oluşu da bundandır Ama çağımızda en çok, hayatta kala nın po7isyonıı değışıme uöramıştır "Kıtle ve lktıuar'da aniatılan nukumdarların bazıları ınsanın tuylerını urpertecek olçude vahşı uygulamalar yapmışlardır Gunumu/ ıktıdarlarında boylesı vahşı uygulamalar belkı gorulmez Ama yıne de hayatta kalan onemlı bır rol oynama ya devam eder Her ne kadar goz boya yıcı gıysılere burunse dahı, onu net bır şekılde gormek mumkun oluncaya dek devarlığınisurdurecektır Canettı'yegore "hayatta kalan, ınsanlıg'ın lanetı, belkı de sonudur " Butun sorun şurada yat maktadır Sonandahu mndankurtulmak mumkun mudurJ Çağımi7dakı gelışmeler o dcğın kor kunç ooyutlara ulaşmıştır kı, olayın kav ranması gıderek guçleşmektedır Tek bır ınsan bır duğmeye basmak suretıyle mıl yonlarca ınsanı olume gonderebılır Bu ınsanın tek kı^ı oluşuyla, yok edebıleee ğı ınsanların sayısı arasındakı mua?zam rark olayları neredeyse kavranamaz hale getırmektedır Tek bır kışı geçmışte ya şayan butun ınsanların toplamından çok daha fazla ınsanı kuçuk bır hareketle olume gonderme gucune sahıptır Her turlu bılımsel ve teknolojık gelışme onun emrındedır Bınlerte olanaktan, bınlercearaçtanyararlanabılır Onunsahıpol duğu araçlar karşısında kurbanların çaresızlığı ve aczı nat safhaya ulaşmıştır Butun bunlar go7 onune alındığında, Ccngız Han, lımurlenk ve Hıtler bu gunku ıktıdar sahıplerının yanında ace mı oyuncular gıbı gorunmektedırler Esas soru şudur Bu kadar guçlu hale gelen hayatta kalan ıle baş edebılmck mumkun nıudur'1 Gunumuzde atomıze edılmış ve son derece hareketlı yaşam bu oncmlı sorun uzeıınde kaia yormamı zı engellemektedır Hıklerımıze kadar hıssettığımı/ bu buyuk tchlıke soz konu su olduğunda uzerınde duşunulmesı ge reken bır oleu daha vardır Hayatta ka lan da buyuk bır korku ıçındedır () da kendı gucunun ıılaştığı mua//am buyuk luğun farkındadıı Dunyanın neresıne gı derse gıtsın o da gııvcndc olamaz Yara lanmazlığı buyukluğu oranında artma mıştır Gelışmeler onun da boyunu aşmıştır Geçmış ıktıdarlarda gorulen, dı ğer ınsanlar pahasına ıktıdarı surdurme anlayışı artık gcçcrlı olamamaktadır Ya herkes hayatta kalacak ya da hep bırlık teyok olunacaktır Iktıdar sahıbı ıle baş edebılmenın tek yolu, onun kcndısınden en emın olduğu yerde ıplıöını pazara çıkarmaktır İktı dar emre dayanır Guç emırle artar Ev cıl emır ıse olum kararı ve olum tehdı CUMHURİYET KİTAP SAYI 452 Iktldar sahlbinln korkusu umudıınııızdıır dınden başka bır şey değıldır Emır uzerıne kurulan ıstemde en tepede oturan kışı, emır korkusunu en çok taşıyan kı şıuır Gerçek duşmanları ols>un ya da olmasın kendısını sureklı tehdıt altında hısseder Bu korkudan kurtulmanın bır yolu da ınsanları olume gondermektır Korku ıktıdar sahıbını Doğacak gıbı olunca, ınsanları savaşa, yanı olume yol layarak rahat bır nefes almaya çalışır Bu emır korkusu bır fclakete yol açacak ol <,ude buyuyebılır Pelaket ıktıdar sahıbı ne de ulaşıncaya dek mılyonlarca ınsan yok olabılır "Kitle ve tktidar" Canettı'nın şu sozlerıyle son bulur "Ûlum teh dtdt ıkttdar madalyonunun dığer yuzu dur Bu madalyanlar ust u\te dtzılerek muazzam bırıkımlcr elde edılebıltr Iktt darla baş etmek tsteyen kışı, gozlerım kırpmadan emrın gozunun ıçıne bakabıl melı ve nnun dıkenlerını ynk edecek yol lan bulmalıdır " Canettı'nın bu yapıtını anlayabılmek ıçın alışlun olduğumuz duşunce kalıpla rının dışına çıkmak, bıldığımızı sandığımız şeyler uzerıne yenıden duşunmek zoruncıayız îktıdar sahıplerı, ıktıdardan soz etmeyı sevmezler Onlar ıktıdar ol duklarını gızlemek ısterler Onlara gore ıktıdar kotu bır şeydır, herkes ondan uzakdurmalı kımse ona sahıp olmak ıs tememelıdır Bu konuda duşunmek ve bır kııram oluşturmak zorunda olanlar ıse ıktıdara sahıp olmayanlardır Canet tı, ınsanlığın kendı kendısını yok etme tehlıkesı karşısında uyarılarda bulunmak ısterken emre ve ıktıdara karşı çıkılma sını onerır Onemlı olan, ıktıdarı reddedenlerın oluşturduğu bır "karşıt kıtle" yaratmaktır Ancak, olumden kaçış ne kadar mumkunse ıktıdardan kaçış da an cak o kadar mumkundur îktıdara talıp olmaksızın ıktıdara karşı çıkılması mum Umudu yaratmak kün müdur? tktidar tumden ortadan kaldırılamayacağına gore sorun, ıktida rın ortak bır konsensus çerçevesınde sı nırlandırılması ve denetlenmesıdır Şu anda Turkıye'de de en çok gereksınım duyduğumuz şey bu değıl mıdır? Canettı'ye "Kitle ve lktidar"ın deva mını ya/ıp yazmayacağı sorulur O da "Hayır" der, "eğeryazsaydım ınsanların kendı umutlarını kendılerının yaratma olanağını ellerınden almış oluraum" Bırey olarak kalmak, kendınm çağımızın hastalıklarına karşı koruyabılmek ıçın sız de kendı umudunuzu kendınız yaratın * Yrd Doç Dr, Hacettepe Unıverute sı, Alman Dtlı ve Edebıyatt Bolumu Kitle ve tktidar/ Elıas Canettı/ Çevıren Gulşat Aygen/ Yayıma Haztrlayan lar Ender Ateşman Tamtr Tosunf Ayrıntı Yayınlarıl 496 s 2. Güçlüler iktidar ilişkilerini gizlemeye çalışır Demokrasi iktidarın meşrulaştırılması mı, sımrlandırılması mı, aşılması mı? ANTON PELİNKA 1. Toplumun kurucu bir ozelliği olarak iktidar f er toplumun en onemlı kurucu ozellığı ıktıdardır Insanların be Iırlı bır du/en ıçındc orgutlu ola rak bırlıkte yaşamaları, yanı toplum dun olduğu gıbı nugun dt daıma ıktıdar ılışkı lerı tararından nelırlenır tktidar, tahmın cdılcbıldığı kadarıyla, geletckte dc top lumsal ılışkılerın belırleyıcısı olacaktır îktıdar cşıtsulık demektır Burada ıktı dardenılınce, ınsanların kendı çıkarlannı, kendı ıradclerını başkalaruıa rağnKiı ger tekleştırebılme yctcneğı anlaşılmalıdır, kı bu yeteneğın dayaııdığı yer onemlı değü dır Bu nedenle, ıktıdar <,ok değışık bıçım lerde karşımıza çıkar, (fızıksel olarak) guç lu olanın "haklılığı"nda, ekonomık olarak zengın olanın egemenlığınde, askerı olarak ustun olanın belırleyıcıhğınde, ama aynı zamanda da sıyası propaganda yapanın ık na gucunde ve bır mısyonerın ınatçılığın da Toplum, farklı gorevlerın değışık kısıler arasında paylaştırılması demektır Ioplunı daıma ışnolumu ıçcrır, ışbolumu daıma eşıtsızlık demektır Lşıtsızlık ıse daıma ık H tıdar ılışkılerını de kapsar tşbolıımu her dolaysız dcmokrasının, her doğrudan halk ıktıdarının suıırıdır Bırbınnden farklı butun utopyaların O7el Lkle "suııfsız toplum", en sonunda ulaşı lacak komunıst toplum duşunccsının oş bolumıınun ortadan kaldırılmasını bıron koşul olarak gormtlerı bır nıstlantı değıl dır Kusıırsu/ cşıtlığc vt gcrçtk kardeşlıgc sahıp bır toplum ancak ışbolumunun or tadan kaldırılmasıyla mumkun olabılır Iktıdar gerçeklıgı onun duşunceden atıl masıyla son bulma/ Sıyası duşunceler ta rıhı, ıktıdarı basıtçe yadsıyarak ıktıdar so rununclan kacmak ısttyen eğılımlerle do ludur Bunlar arasında Rousseau'nun geç mışc donuk utopyaları ıle Lıncoln'un eşıt Lkçı demokrasi anlayışı savılabılır Max Weber ıktıdarı kavramlaştırmayı dener, kı onun bu çalışması bııgun bıle toplum bılımlenndckı tartışmalarda belır leyıcı olmaktadır Weber'e gore ıktıdar, ın sanın kendı ıradesını, karşı çikanlara rağ men gcrçcklcştırme yctcncğıdır Weber ve Macphcrson'da ortak olan şey, iktidarın ne olumlu ne de olumsuzluk olarak, sadece ışlevscl olarak deöerlendı rılmesıdır tktıdarın değerlendınlışı, varolan, toplumsal ılışkılere ve değerlendırme yapan Kişının durdu^u yere gore değışır tktıdara sahıp olanlar ıktıdaıa sahıp ol duklarını daıma gızlemeye çalışırlar Bu, Yenı Çaİ da dahıl, butun toplumsal ılışkı lenn ortak ozcllıklen arasıncla yer alır Ken dılerını soyut bır devletın hızmetkârları olarak gorcn Ycnı Çag hukumdarları, ken dılerını halk ıradesının cısımleşmesı olarak defterlendıren 20 yuzyıl dıktatorlerı, ku çuk toplumsal gruplar ıçınde, ıktıdar altın da ezılenlerın çıkarları dofiaıltusunda ça lışan dın adamları, degışık alanlarda bı lımsel olarak hesabı kıtabı yapılmış nesnel zorunluluklara uygun olarak nareket eden uzmanlar, ve tabu kı ılk başta, dcmokra tık seçım sureçlerını ılen surerek ıktıdar sa hıbı olduklarını yadsımaya çalışan sıyasct çıler, bunların hepsının ortak bır ozellığı vardır tktidar, bunların hepsı ıçın kotu bıı şey dır tktidar sahıbı oldukları ıddıasına karşı çıkılmabdır Bununnedenıçokbasıttır îk tıdar sahıplerının çıkarları, ıktıdaı sahıbı oldukları ıddıasıyla bırhktc dıle getırden ıktıdarlarının denetlenme taleplerınden kaçınmalarını gerektırır Iktıdar sahıplerı, ıktıdarlarını ranatça surduıebılmek ıçın denetlenmekten daıma kaçınmak ısterler Işte bu nedenle de ıktıdar sahıbı olarak jorunmek ıstemezler iktidar sahıbı olduk arıru gizlemeye çalışırlar, hatta bunu ken dılerınden bıle gızlerler Iktıdarı yadsıma gırışımlerınden bırısı de nesnel zorunluluk ıdeolo|isıdır Nesnel zorunluluk, bılımsel yasallık, tanhsel kaçı nılmazlık gıbı kavramlar, ıktıdar taleplcrı nı ve dolayısıyla somut durumların keyfı lıgını gızlemeye yarayan araçlardır (yağ daş ıdeolojık urunlerın en onemlı bolumu, var olanın nesnel olarak zorunlu olduğu nu, ınsan ıradeM dışında behrlennıış oldu ğunu kanıtlama amacına yonelıktır Bu ıdeolojı, değışık duşunsel seçenekler aran masını ve boylece ıktıdar kategorılcrı ıçın de duşıınulmesını engellemeye çalışır İktidarın denetımden kaçınma ısteğıne ilışkın en onemlı ornek, cağdaş kamuoyu nun ıçınde bulundıığıı cfurumdıır Çağdaş sıyası sıstcmlerde kamuoyunun yerleştırıldığı mekân parlamentodıır Iste tam da bu nedenle, yanı kamuoyu parla mentoda oluştuğu ıçın, ıktıdar parlamen todan kaçarak "parlamento oncesı nıt kân'a yerleşır Burokrası, toplumsal sınıf lar, partıler ve ozel toplumsal gıuplar ka mııoyunu dışlayarak kendı kararlarını alır laı ve bu karanar butun kamuoyunun go /u onunde parlamcntoda torcnlc onayla narak meşruıyet ka/anır Demokrasının kamuoyunu ıktıdar vt karar surecının merke/ıne taşıma çabala n, yapısal olarak kendısınden çok ustun olan kırpıylc yarışan tavşanın beyhude ça basına benzer Çunku, parlamenter kamu oyu anlayısını meclıs Tkomısyonlarını da ıçerccek şcktldegenışletsek bıle, iktidarın komısyonlarda ıîd oluşmayacağına, karaı lann komısyonlardan oncc alınacağına ke sıngozyulebakılabılır tktidarsonuçta da ı SAYFA 5