Katalog

r 0 K U R L A RA Elias Canetti 1930'larda kitle eylemlerinin her tür politik mücadelenin en önemli silahı olduğunu fark edcrek "kitle" ve "iktidar" iliskisi üzerinde çalısmaya başlar. Çahşması ilerledikçe ilişkinin "tarih üstü" boyutlarını keşfcder ve insamn özüne yönelir. Hayvan sürülerini, bir araya gelmiş her tür insan toplulug'unu çağ, coğrafya, dinfarkı gözetmeksizin devasa bir literatür taraması yaparak inceler. Yaşadığı yıllar, özellikle Ikinci Dünya Savaşı'nm tarihteki en büyük kitle hareketlerinin ve kitleselyıkımlann görüldüğü yıllar olmasi; bir "iktidar" simgesi olarak Hitler'in vahşeti do&ru iz üzerinde olauğunu gösterir: Kitle ytkıct, iktidar öldürücüdür. însan "iktidar" isteği ile Tanrı'nınkıyamet ve dehşet tehdidini çalmıstır. Ölüme karşı direnmenin yolu ise emre karşı koyrnak ve yaratmaklır, Canetti "düşünmek tsrar etmektir" diyerek "Kitle ve iktidar"ı kaleme aldığı otuz yıl boyunca bu çalışmasım gölgeleyecek kapsamda başka eser vermez. Çok sayıda araştırmaya ve her yıl Viyana'da düzenlenen bir sempozyuma konu olan bu kitaptan sonra insan doğasının kitle ve iktidarla ilişkisini bu denli kuşatan başka bir kitap da yayımlanmadı dünyamtzda denebilir. Elias Canetti'nin bu önemli yapıtını tanıtmaya çalıstık sizlere. Bol kitaplı günlerl... TURHAN GÜNAY Zehra Ipşiroğlu, "Konuşan Çınaraa on dört yaşında küçük bir kızın, Elif'in elini tutuyor. Onu bekleyen engebeli yolu, yaşadığı sorunları, baskıları, korkuları, hüzün, sevinç ve başkaldırıyı sergiliyor. Zehra Ipşiroğlu ile bu son romanı üzerine konuştuk. AHMETGUNDES A darn Yayınları rıdan yeni çıkan kita /l bınız "Konuşan Çınar'aa bundan J. JLönceki kitabınız "Gergedan Oyunu'nda olduğu gibi çocukluk izleğini ele alı~ yorsunuz. Çocukluk yıllarına önem veriyorsunuz. Çocukluk yaşamımızın çok kısa ama çok önemli bir kesiti. Diyclim bilinçli olarak yaşamaya başladığımız üç yaşından on dört on beş yaşına, yani gençlik çağına girenc değin olan dönem. Çok uzun bir süre değil bu. Ama çocukken her şcyi ağır çckim olarak yaşadığımız ve yaşaını yeni yeni keşfetmeye başladığımız için oldukça uzun bir süre gibi geliyor insana. Çoğu kimse çocukluğun yaşamımızın bîtmiş bir kesiti olduğunıı düşünür. Oysa bu doğru değil. Biz bilincinde olsak da ohnasak da, çocukluk bugünkü davranış biçimimizi, korkulanmızı, zaaflanmızı, komplekslerimizi, nevrozlarımızı, ilişkilerimizi ve ya şama bakışımızı yönlcndiriyor. Ben çocukluğun yaşamımızı yönlendiren varoluşsal bir olgu oldıığunu düşünüyorum. Ve biraz ütopik gibi gelecek ama şuna inanıyorum ki insanlar bunun gerçekten bilincinde olsalar, yaşadıöırnız dünya çok ama çok ba§ka türlü oluruıı. Şu bir gerçek ki sorunları bastırma ve unutma güdüsü düşiinemeyeceğimiz denli önemli bir rol oynuyor yaşamımızda. Çocukken ya da ilk gençlik yıllarında yaşadığımız acıları, kırgınlıkları, onurumuzun kırıldıgı, kendimizi yapayalnız ve çaresiz hissettiğimiz kimi duyarlı anları çocukluktan cıktıgımız anda unutuveriyoruz. 1 lani geceleyin gördüğünıüz bir düş ya da karabasan gibi, enesi günü uyandığımızda hiçbir şeyi anımsamazsınız, bunun gibi bir şey işte! Bu kitap bir gençlik romanı mt? Belki ama gençlik romanı deyince herkcsin aklına bclli bir tür geliyor, şimdilerde çok moda olan Gülten Dayıo^lu'nun romanları gibi. Oysa "Konuşan Çınar"ın bununla uzak yakın ilgisi yok. "Konuşan Çınar"da ycrleşik anlatım kahplarının dışma çıkılmaya çalışılıyor. ükuyucu on dört yaşında bir kızın, Elif'in başından kimi kez onunla birlikte, kimi kez onu aşarak düşünmeye yönlendinyor Gerçekçi, tantastik, belgesel, düşsel, karabasanımsı, taşlama türü küçük epizodlardan oluşan bu kitap, yazma evlemini de konu olarak alıyor. Yaşa cfığımız bir olayı, bir gözlemi nasıl kurmaca düzlemine aktararak yoöurabiliriz, bu da kitapta üzerinde durulan temel sorunlardan biri. Kitapta dikkattmı çeken lllif'in küçük kardcsi için yazdtğı üç öykü oldu, bunlann birbiriylc bağlantısı var mı? Aslın 'Çocukluk yaşamımızı vönlendinip' da kitaptaki her şeyin birbiriyle bağlantısı var, çünku Elii'in yaşantılarını ve çocukluktan çıkışını çeşitli açılardan ve çeşitli boyutlarda gündeme getiriyorlar. Parçaları bir araya getirdiğinizdc Elif'in gelişim çizgisini görcbiliyorsunuz. Kardeşi için yazdığı öykülere gelince, ilki çok fantastik, ikinci gerçekçi, üçüncüsü ise bir taşlama. Ortak temaları ise toplumumuzda çocuğa bakış olarak özetlenebilir. Bir de kardeşinin öykülere gösterdiöi tepki var, çünkü Elif'in yazdığı ner şeyi beğenmiyor. Bu da önemli, çünkü ilk okuyucusu ve eleştirmeni küçük kardeşi oluyor. Kıtahıntzda çocuk haklanm savunarak buna karşı çtkanları kıyasıya eleştıriyorsunuz. Açıkçası çocuk ve gençlik düşmanı bir toplum olduğumuzu düşünüyorum. Otoriter okul sistemi ve ataerkil aile koşulları çocuğun gelişmesini engelleyen başlıca etkenler. Burada iki tür otoriteden söz edebiliriz, biri gerçek baskı, günlük yaşamdan sayısız örneKİergetirebiliriz buna, çocuk haklarının hiçe sayıldığı ülkelerin başında geliyoruz, öteki ise aşırı korumacı yaklaşımın ofuşturdu^u baskı, her şekilde çocuğun gelişmesine, birey olmasına izin vermiyoruz. "Konuşan Çınar"ın baş kişisi Elif on dört yaşında. On dört yaş çocukluktan çıkış ya da gençliğe geçiş dönemi, önemli bir dönem. Bcn Elif'in yıiŞiimından bir kesit sunarken, alışılageluiği gibi bir as,k öyküsü anlatmıyorıım, kitapta bunun da yeri var ama ele alınan sorunJarın ışığında oldukça geri planda kalıyor. fL if gençliğe geçerken görmeyi "1 öğreniyor, görmeyi, anlamayı, düşünmeyi... Bu öğrenme süreci oldukça acılı, çünkü çevresine karşı aşırı duyarlı. Ama ona güç veren bir yeteneği var, yazma yeteneği... Gördüğü ve yaşadığı her şcyi malzeme olarak kuflanıyor. Killi toprağı ve çamuru sanatına malzeme olarak kullanan bir heykeltıraş gibi, Elif de kimi kez lıiç de iç açıcı olmayan gözlemlerini malzeme olarak yoguruyor. Böylece yaşamının çeşitli anlarını birbirinden ba^ımsız kısa öyküler, deneme yazılan ya da notlar olarak belgeliyor. Yazarak duygularını, acılarını, başkaldırısını ve umudunu dile getirebiliyor. Yazma eylcminin kitapta önemli bir yerı olduğuna depnmıştınız Bir çocuk kitahı olarak çıkarmayt tercih ettiğiniz "Gergedan Oyunu" kitabtnda da yazma eylemi önemli bir yer tuluyordu tki kitap ara.sında ortak olan ya da ayrılan noktalar sizce neler? "Gergedan Oyunu"nda bir kitabın aşama aşanıa nasıl oluştuğunu görüyoruz. Anlatılanların ÇOĞU dokuz yaşında bir kızın yabancılaştıran bakış açısından veriliyor. Bu nedenle güldürü öğeleri yer yer aşırı derecede agırlıklı.. Burada anlatılanlar arasında daha yoğun bir bağlantının ve gelişimin olduğu söylenebilir... Kitabın başkişisinin bir geçiş döneminde olmasi da çok daha farklı bir bakış açısının oluşmasına yol açıyor. "Konuşan Çınar", "Gergedan Oyunu"na oranla çok daha sert ve vurucu bir kitap bence. Bir taşlama da değil, belgesel gerçekçi yanı daha ağır basıyor çünkü. Nitckim ben bu kitabın oluşumunda gazete yazılarından da yararlanmaya çalıştım. Ama her ikisi de bir başkaldtrı kitabı? Bilmiyorum, belki böyle de denilebilir. "Gergedan Oyunu"nu büyük bir keyifle yazmıştım, bu kitap da ise iyice zorlandığımı söyleyebilirim. Ama her ikisinin de şöyle bir ortak özelliği var: Çok basit bir dil ve birkaç çizgiyle çok yönlü bir düşünme sürccine yol açma... Abidin Dino'nun sadece üç beş çizgidcn oluşan çok çarpıcı bir camii resmi var. Resme baktığınız anda öyle çok şeyi aynı anda görebiliyorsunuz ki! Benim yapmak istediğim ya da yapmayı amaçladı ğım da idealimdeki yazma biçimi de bu işte! Yıldız Ecevtt "Cergedan Oyunu'nun postmodern özellikler ta^ıdıg'ını söylüyor; bu kitap tçinde aynı şey söylenebilir mı? Yazma eyleminin konu yapılması, kurmaca ve üstkurmacanın iç içe geçmesi, başka yapıtlara, özellikle de Dağlarca'nın, Orhan Veli'nin şiirlerine yapılan göndermeler, kimi yerlerde iç içe gcçen zamanın alışılagelenden farklı biçimdekullanılması vb. özel likler kitabın özelliklerini belirliyor. Bu açıdan kitabın biçimlendirilişinde bazı yenilik çi tekniklerden yararlandıöım söylenebilir. Anıa kitabın postmodern deöil, modern bir iletisi var. Çünkü Elif'in kişiliğinde geleceğe olan umudu ve inancı gündeme getiriyor. "Konuşan Çınar"tn kapağını çok yadırgadım, kitapla ilgisi olmayan çok çok farklı çagrıştmlar uyanaırıyor. Sız bu konuda ne düşünüyorsunuz? Doğrusu kapağı gördüğümde gözlerime inanamadım... Sanırım genç kız pembe, cınar da yeşil çağırışımı yaptığından bu renk ler seçilmiş olmalı. Bir pembe dizi kitabı gibi.. Böylece kapak sizin de dile getirdiğiniz gibi çok farklı çağrışımlar uyandırarak yanlış bir yönlendirmeye yol açıyor. Kapağı çekici bıılarak kitabı merak cden bir okuyucu sanırım kitapta hiç de beklediklerini bulamayacak ve düş kırıklığına uğrayacaktır. Bu tür çelişkilerle karşı laşmamak için, kapağı hazırlayanın yazarla ile tişim içinde olmasi doğru olurdu. • Konuşan Çınar / Zeh ra Îpşiroğlu / Adam Yayın lart / 126 s. SAYFA 3 Zehra îpşiroğlu ile "Konuşan Çınar" üzerine Güç veren yetenek Gelecağe umuUa bakmak Temel sorunlardan blrl Imtiyaz sahibl: Berin Nadf 0 Basan ve Yayan: Yeni cün Haber AJansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. o Genei vayın Yönetmenl: Ortian Erinc Cenel Yayın Koordinatörü: Hlkmet Çetinkaya Yazıişleri Müdürü: Ibrahim Yıldız osorumlu Müdür Fikret Ilklz o Yayın Yönetmeni: Turhan Günay Grafik Yönetmen: Dllekllkorur Reklam. Medya C KİTAP L CUMHURİYET zehra Ipslrogiu "Konusan Cınarda da bundan öncekl kitabı "Cergedan Oyunu'nda olduğu gibi çocukluk Izleğlnl ele alıyor. 452 K İ T A P SAYI